“Ω ναι, δεν είναι µικρό πράγµα να ‘χεις τους αιώνες µε το µέρος σου, έλεγα ολοένα και προχωρούσα…”
Οδυσσέας Ελύτης, “Με ανοιχτά χαρτιά”, Η Ελλάδα του Ελύτη, επµ. Ιουλίτα Ιλιοπούλου, Εκδ. ΙΚΑΡΟΣ
“Πόσο «κοντά» νιώθετε στην Τεχνητή Νοηµοσύνη (ΑΙ); Το Ίδρυµα Ωνάση διοργανώνει ένα πρωτοποριακό εκπαιδευτικό φεστιβάλ που στοχεύει στη γνώση, την κατανόηση και τη χρήση αλγοριθµικών τεχνολογιών, δεδοµένων και λογισµικού, βάζοντας στο επίκεντρο τους ίδιους τους εκπαιδευτικούς, ανεξάρτητα από το επίπεδο των τεχνολογικών τους γνώσεων….”
Με αυτό το ανοιχτό ερώτηµα το Ίδρυµα Ωνάση σε συνεργασία µε το ΙΕΠ υπό την αιγίδα του ΥΠΑΙΘ πραγµατοποίησε διήµερο εκπαιδευτικό φεστιβάλ στη Στέγη του Ιδρύµατος Ωνάση τις ηµεροµηνίες Πέµπτη, 04.07.24 09.00-19.00 και Παρασκευή 05.07.24 09.00-19.00. Ο τίτλος του ευρηµατικά σχεδιασµένος “ Η Τεχνητή Νοηµοσύνη στην Εκπαίδευση AI_DUCATION FESTIVAL: Η ΤΕΧΝΗΤΗ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗ ∆ιαµορφώνοντας τα σχολεία του µέλλοντος” Το συνέδριο υλοποιήθηκε σε δύο γλώσσες ελληνική και αγγλική, µε δυνατότητα ταυτόχρονης µετάφρασης µε διερµηνεία στην Ελληνική Νοηµατική Γλώσσα. Απευθύνθηκε σε Εκπαιδευτικούς, διευθυντές/διευθύντριες σχολικών µονάδων, στελέχη εκπαίδευσης και φοιτήτριες/φοιτητές, ενώ απαραίτητη ήταν η προκράτηση θέσης µέσω ηλεκτρονικής αίτησης, όπου τηρήθηκε σειρά προτεραιότητας.
Κατά την πρώτη ηµέρα εργασιών του εκπαιδευτικού φεστιβάλ συµµετείχαν ο Υπουργός Παιδείας, Θρησκευµάτων και Αθλητισµού κ. Πιερρακάκης, ο Γενικός Γραµµατέας ΥΠΑΙΘΑ κ. Κατσαρός, ο Πρόεδρος του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής κ. ∆ουκάκης, ο Αντιπρόεδρος του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής, κ. Λολίτσας. Σύµφωνα µε τις πληροφορίες στην επίσηµη ιστοσελίδα του Ιδρύµατος Onassis “Πρόκειται περί ενός πρωτοποριακού εκπαιδευτικού φεστιβάλ που στοχεύει στη γνώση, την κατανόηση και τη χρήση αλγοριθµικών τεχνολογιών, δεδοµένων και λογισµικού, βάζοντας στο επίκεντρο τους ίδιους τους εκπαιδευτικούς, ανεξάρτητα από το επίπεδο των τεχνολογικών τους γνώσεων. Η Τεχνητή Νοηµοσύνη βρίσκεται ήδη στην καθηµερινότητα όλων, αλλά η επίδρασή της στα στάδια της εκπαιδευτικής διαδικασίας παραµένει αχαρτογράφητη. Το AI_ducation Festival προσκάλεσε ανοιχτά τους εκπαιδευτικούς να ανοιχτούν στον κόσµο και τις πρακτικές της Τεχνητής Νοηµοσύνης, αναµορφώνοντας το µέλλον της εκπαίδευσης στην Ελλάδα.
Με καλεσµένους από την Ελλάδα και το εξωτερικό και µέσα από µια σειρά εργαστηρίων, παρουσιάσεων και συζητήσεων, το AI_ducation Festival στόχευσε στην ενδυνάµωση των εκπαιδευτικών που θέλουν να µάθουν, να χρησιµοποιήσουν και να ενισχύσουν µια νέου τύπου µαθησιακή εµπειρία. Άνθρωποι που βρίσκονται στην πρώτη γραµµή της εκπαίδευσης των νέων µπορούν τώρα να αποκτήσουν τα εργαλεία για να εφαρµόσουν αποτελεσµατικά την Τεχνητή Νοηµοσύνη στις σχολικές τάξεις. Ενδιαφέρον παρουσίασαν τόσο οι κεντρικές οµιλίες µε ασφυκτικά γεµάτους τους χώρους της ΣΤΕΓΗΣ σε τρία επίπεδα , τα πρωτότυπα εργαστήρια τα οποία εξαντλήθηκαν από τη πρώτη ανακοίνωση, αλλά και τα θέµατα που αναπτύχθηκαν στους διαλόγους κάθε πάνελ.
Η κ. Τσαµπίκα Καράκιζα είχε την ευθύνη του τελευταίου πάνελ της πρώτης µέρας µε εξαιρετικό συντονισµό των συµµετεχόντων ανάπτυξη ενδιαφέροντος διαλόγου και ενθάρρυνση του κοινού για συµµετοχική έκφραση. Η κ. Τσαµπίκα Καράκιζα είναι Ηλεκτρολόγος Μηχανικός και Μηχανικός Η/Υ του ΕΜΠ, µε διδακτορικό δίπλωµα στην Επικοινωνία. Εργάσθηκε ως µηχανικός ΗΥ, εκπαιδευτικός πληροφορικής, σχολική σύµβουλος στη δηµόσια εκπαίδευση και διδάσκουσα στην τριτοβάθµια εκπαίδευση. Είναι αποσπασµένη στο Εργαστήριο Ψυχολογίας της Επικοινωνίας και των Μέσων στο τµήµα ΕΜΜΕ του ΕΚΠΑ. Ασχολείται µε την παιδαγωγική αξιοποίηση των ψηφιακών µέσων στην εκπαίδευση . Παρακάτω ο διάλογος µας για το θέµα που διαχειρίστηκε στο διήµερο Φεστιβάλ µε πολλές ευχαριστίες από την πλευρά µου για τον χρόνο που αφιέρωσε για τους αναγνώστες της εφηµερίδας ΧΝ. Με την ευχή όλων µας η τεχνητή νοηµοσύνη να δώσει ισόρροπα και αποτελεσµατικά την προστιθέµενη αξία στην συνεχή αγωνία των εκπαιδευτικών λειτουργών για την ποιότητα του παρεχόµενου εκπαιδευτικού έργου. Και µε πρωταρχικό σκοπό η παιδαγωγική πράξη να εγγράφεται στις συνειδήσεις των µαθητών και παιδαγωγών πάντα, ως κρίσιµο πολιτισµικό και παιδαγωγικό συµβάν που απολαµβάνουν όλοι οι συµµετέχοντες:
• Στο Φεστιβάλ της Στέγης του Onassis Foundation συντονίσατε ένα κρίσιµο panel µε θεµατική τα εργαλεία της τεχνητής νοηµοσύνης. Ειπώθηκε σε όλη τη διάρκεια του φεστιβάλ η διαπίστωση ότι η τεχνητή νοηµοσύνη είναι ένα ακόµη εργαλείο µε πολλαπλές δυνατότητας στο ψηφιακό τοπίο και ως τέτοιο είναι σηµαντικό να το αξιοποιούµε.
Ποια είναι η δική σας γνώµη µε βάση τις σπουδές σας και στο πεδίο των ανθρωπιστικών σπουδών αλλά και στο πεδίο των θετικών αντίστοιχα;
Θα έλεγα ότι η ΤΝ δεν είναι απλώς ένα ακόµα ψηφιακό εργαλείο, αλλά ένα εργαλείο που θα επιφέρει σηµαντικές ποσοτικές και ποιοτικές αλλαγές όχι µόνο στο πεδίο της επιστήµης και της έρευνας, αλλά και σε αυτό της καθηµερινής ζωής. Αλλαγές που θα επηρεάσουν τον τρόπο που οι πολίτες θα σκέφτονται, θα ενηµερώνονται και θα αποφασίζουν. Με αυτήν την έννοια είναι αναπόφευκτη η σύνδεση µε την εκπαίδευση, µε τρόπους που είµαστε «υποχρεωµένοι» εκ των πραγµάτων να βρούµε. Η ΤΝ είναι ήδη εδώ, στα κινητά τα δικά µας και των µαθητών µας, στους ψηφιακούς βοηθούς, στις ψυχαγωγικές πλατφόρµες. Έχει έρθει για να µείνει και η πρόκληση για το τι θα κάνουµε µε αυτήν έχει ήδη τεθεί.
• Προκύπτουν ηθικά ερωτήµατα από τη χρήση του µέσου και ποια αναδύθηκαν κυρίως στον διάλογο που αναπτύξατε στο συντονισµό του δικού σας πάνελ;
Όπως µε κάθε µέσο προκύπτουν και εδώ ερωτήµατα ηθικού χαρακτήρα, που σχετίζονται βέβαια µε την ίδια τη φύση της ΤΝ. Στον διάλογο που κάναµε και αναφερόµενοι ειδικά στον τοµέα της εκπαίδευσης τέθηκαν ζητήµατα όπως η προστασία των προσωπικών δεδοµένων των µαθητών, καθώς και η µεροληψία και οι διακρίσεις που µπορεί να συναντώνται σε ένα σύστηµα ΤΝ εξαιτίας των δεδοµένων µε τα οποία έχει εκπαιδευτεί. Συζητήθηκε επίσης το θέµα της ευθύνης σχετικά µε ενδεχόµενες λάθος αποφάσεις από µεριάς του συστήµατος ΤΝ και τις συνέπειές τους και η αναγκαιότητα της διαφάνειας ώστε να µπορεί το σύστηµα ΤΝ να αξιολογηθεί και να αµφισβητηθεί. Επίσης αναφορά έγινε και στο ζήτηµα των πνευµατικών δικαιωµάτων και της λογοκλοπής, όπως και στο ενδεχόµενο της απώλειας θέσεων εργασίας. Παραµένουν βέβαια τα ερωτήµατα – και οι απαντήσεις σε αυτά εκτός από προφανείς είναι και βαθιά πολιτικές – για το αν µπορεί να διασφαλιστεί η δίκαια κατανοµή του οφέλους της ΤΝ στην κοινωνία, καθώς και για το ποιος διαµορφώνει το ηθικό πλαίσιο για τα αυτόνοµα συστήµατα ΤΝ.
• Η τεχνητή νοηµοσύνη αξιοποιείται σε πολλά επιστηµονικά πεδία. Τα εργαλεία της τεχνητής νοηµοσύνης είναι µια νέα πραγµατικότητα για τα εκπαιδευτικά συστήµατα αναπτυγµένων χωρών . Οι εφαρµογές της ποιες αλλαγές µε προστιθέµενη αξία θα φέρουν στον εργασιακό χώρο της εκπαίδευσης µε βάση όσα αναδείχτηκαν και στη συνεδρία σας;
Αυτή τη στιγµή είµαστε στη φάση που οι εκπαιδευτικοί εξοικειώνονται µε διάφορα εργαλεία ΤΝ, πολύ περισσότερο µε τα chatbots, πειραµατίζονται µε αυτά, διαπιστώνουν δυνατότητες και ελλείµµατα και αρχίζουν να τα χρησιµοποιούν για να προετοιµάσουν τη δική τους δουλειά στην τάξη. Είναι λογικό. Αν δεν µάθεις να βοηθάς τον εαυτό σου, δεν θα ξέρεις πώς να βοηθήσεις τους µαθητές σου. Η σηµαντικότερη αλλαγή που θα προκύψει είναι ότι θα υπάρξει πιθανότατα µια µείωση του χρόνου προετοιµασίας του εκπαιδευτικού για το µάθηµά του και γενικότερα µείωση του χρόνου που αφορά την εργασία του εκτός τάξης. Για παράδειγµα µπορεί εύκολα να έχει µέσα σε δευτερόλεπτα διδακτικά σενάρια µε συγκεκριµένες προδιαγραφές, µαθησιακές δραστηριότητες µε συγκεκριµένο στόχο, σχέδια διαφοροποιηµένης διδασκαλίας, προτάσεις εφαρµογής διδακτικών τεχνικών, κατασκευή διαγωνισµάτων διαβαθµισµένης δυσκολίας, φύλλα εργασίας, διόρθωση εργασιών και πολλά άλλα που θα µπορούσαν να αποτελέσουν αντικείµενο επιµόρφωσης. Ωστόσο είναι άλλο να προετοιµάζεις πχ ασκήσεις για διαφοροποιηµένη διδασκαλία µέσω της ΤΝ και άλλο να σχεδιάζεις δραστηριότητες για τα παιδιά σε περιβάλλον ΤΝ. Γιατί το δεύτερο απαιτεί ουσιαστικά ποιοτική µεταβολή και του µαθητικού ρόλου και του ρόλου του δασκάλου, µε τρόπο που να λαµβάνει υπόψιν τα χαρακτηριστικά του νέου περιβάλλοντος. Αλλά αυτό είναι και το δυσκολότερο και ταυτόχρονα το πιο δηµιουργικό, γιατί στην πραγµατικότητα προετοιµάζει τον πολίτη του αύριο.
• Η κατανόηση των δυνατοτήτων και των ορίων της χρήσης των εφαρµογών πώς κρίνετε ότι θα µπορούσε ισορροπηµένα να επιτευχθεί;
Μιλώντας πάντα για τον χώρο της εκπαίδευσης, είναι αξιοπρόσεκτο το γεγονός ότι, καθώς βρισκόµαστε στην αρχή της ανάπτυξης εφαρµογών ΤΝ, είναι φυσικό να υπάρχει αυτή την περίοδο µια έκρηξη σεµιναρίων, δηµοσιεύσεων, συνεντεύξεων, άρθρων σχετικών µε την ΤΝ και τις δυνατότητες σύνδεσης µε την εκπαίδευση και ταυτόχρονα και αρκετές υποστηρικτές κοινότητες εκπαιδευτικών, όπου δωρεάν και µε εξαιρετική προθυµία και ταχύτητα απαντώνται κάθε είδους ερωτήσεις σχετικά µε τα εργαλεία ΤΝ. Αλλά αυτά αναφέρονται κυρίως στους εκπαιδευτικούς και όχι στους µαθητές. Η ισορροπία που επιζητούµε θα έρθει µε τον χρόνο και κυρίως αφού κατανοήσουµε – όχι µόνο θεωρητικά αλλά οπωσδήποτε και στην πράξη – ότι η χρήση ΤΝ στο σχολείο πρέπει να αφορά και τους µαθητές, χωρίς ωστόσο να είναι αυτοσκοπός. Το βασικό δηλαδή ζητούµενο δεν είναι ένα διαρκές κυνήγι των εργαλείων που κατά καιρούς θα δείχνουµε στους µαθητές µας, αλλά η ψύχραιµη και δηµιουργική σύνδεση του εργαλείου που κάθε φορά – αν χρειάζεται – επιλέγουµε, µε τους µαθησιακούς στόχους που έχουµε για την συγκεκριµένη τάξη. Που σηµαίνει ότι το εκπαιδευτικό πλαίσιο θα πρέπει να είναι εκείνο που θα καθορίσει το αν και µε ποιες δραστηριότητες θα δώσουµε την ευκαιρία στους µαθητές µας να εργαστούν σε περιβάλλον ΤΝ, και όχι το αντίστροφο. Τότε θα έχει επέλθει η ζητούµενη ισορροπία, η οποία θα µας προστατεύει από αναποτελεσµατικές υπερβολές ή από µια εξαντλητική χρήση εντυπωσιακών µεν εργαλείων αλλά χωρίς πλαίσιο.
• Το µήνυµα από τον διάλογο που αναπτύξατε στο panel σας πώς θα µπορούσε να συνοψιστεί αποτελεσµατικά σε µια παράγραφο ?Η απόκριση των ακροατών του φεστιβάλ ποια στάση εξέπεµψε;
Στο panel µε τους εξαιρετικούς συνοµιλητές Θ.Καρούνο, Ν.Κατσαµάνη, Γ.Νικολετάκη και O.Bailey συµφωνήσαµε ότι το βασικό ζητούµενο σχετικά µε τα εργαλεία ΤΝ, είναι το αν και το πώς αυτά µπορούν να υποστηρίξουν τους µαθησιακούς στόχους που έχεις για την τάξη σου. ∆ηλαδή το πώς οι µαθητές, διατηρώντας την αλληλεπίδρασή τους, θα φτάσουν στην κατάκτηση της γνώσης αποτελεσµατικότερα ή/και γρηγορότερα, από νέους ίσως δρόµους, που προϋποθέτουν και ταυτόχρονα ενισχύουν την ανάπτυξη και νέων ικανοτήτων όπως είναι η ικανότητα διατύπωσης κατάλληλων ερωτηµάτων και η ικανότητα σύνθεσης, η κριτική προσέγγιση του περιεχοµένου, ο έλεγχος αξιοπιστίας των πηγών, η παραγωγή ψηφιακού περιεχοµένου σε συγκεκριµένο πλαίσιο, η ικανότητα διαπραγµάτευσης σε οµάδα και λήψης απόφασης, καθώς και άλλων, που τα σηµερινά εκπαιδευτικά συστήµατα µπορεί να περιλαµβάνουν στα προγράµµατα σπουδών τους αλλά όχι πάντα και στις πρακτικές τους. Το παραπάνω, δηλαδή η υποστήριξη των παιδιών στην µάθηση, ήταν και το βασικό κριτήριο µε βάση το οποίο οι εκπαιδευτικοί που παρακολούθησαν το panel δήλωσαν ότι θα επέλεγαν κάποιο εργαλείο ΤΝ για την τάξη τους. Πέραν των κριτηρίων επιλογής και αξιολόγησης εργαλείων ΤΝ και της ανάγκης να δούµε τις νέες πλευρές/δυνατότητες του ρόλου του εκπαιδευτικού, συζητήθηκε επίσης και η ανάγκη για την αξιακή συµµόρφωση των µοντέλων ΤΝ µε τις αρχές του κράτους δικαίου, τα ανθρώπινα δικαιώµατα, την ισότητα φύλων και φυλών αλλά και τη διατήρηση βασικών δεξιοτήτων (πχ έκφρασης, οπτικοποίησης, υπολογισµού και εξαγωγής συµπερασµάτων). Συµφωνήσαµε τέλος ότι αξίζει να τολµήσουµε, όχι µόνο γιατί το σχολείο (πρέπει να) είναι ανοικτό στις κοινωνικές αλλαγές αλλά και γιατί η ΤΝ, που δεν πρέπει ούτε να µυθοποιείται αλλά ούτε και να δαιµονοποιείται, εάν χρησιµοποιηθεί σωστά, επιφυλάσσει και για τον εκπαιδευτικό και για τον µαθητή έναν ενδιαφέροντα ρόλο διερευνητικής µάθησης και κριτικής στάσης, χαρακτηριστικό απαραίτητο για τον ενεργό πολίτη του παρόντος και κυρίως του µέλλοντος.
Σας ευχαριστώ πολύ!
*H Mαρία Α. ∆ρακάκη είναι τ. Σχολική Σύµβουλος ∆ηµοτικής Εκπαίδευσης , Εκπαιδεύτερια Ενηλίκων , Επιµελήτρια του Μουσείου Σχολικής Ζωής ∆ήµου Χανίων µε ειδίκευση στην πολιτισµική επικοινωνία και πολιτιστική διαχείριση.
Αναλυτικότερα στις διευθύνσεις:
https://www.onassis.org/el/whats-on/ai-ducation-festival-artificial-intelligence-in-education https://www.alfavita.gr/ekpaideysi/450297_idryma-onasi-festibal-tehnitis-noimosynis-gia-ekpaideytikoys-4-5-ioylioy
