«Η δύναμη των γυναικών που έχει ποτίσει αιώνες τώρα τους εσωτερικούς τοίχους των σπιτιών μας…»
Δημήτρης Φατούρος
Ένας μονόλογος είναι μία ρωγμή. Μία ρωγμή στο χρόνο όπου ο καθένας μπορεί να δει βαθιά μέσα σε ένα χαρακτήρα. Σαν μια κραυγή ανείπωτων που ψάχνει το κοινό τηςii. Η Μαρινέλλα Βλαχάκη ηθοποιός συγγραφέας ποιήτρια ακούραστη εργάτρια της τέχνης, δεν χρειάζεται ιδιαίτερες συστάσεις Είναι μια δημιουργός που στις προθέσεις κάθε έργου της, με όποια τέχνη και ερμηνευτικό μέσο επιλέξει εκείνη, συγκαταλέγεται η ανα σήμανση του εννοιολογικού φορτίου της «ιερότητας». Η ιερότητα σε κάθε τι που πυροδοτεί την έμπνευση της από την καθημερινή ζωή, από την μνήμη την προσωπική και συλλογική.
Η Μαρινέλλα Βλαχάκη τιμά με την τέχνη της, το ελάχιστο και το δύσκολο, το αβέβαιο και το κρίσιμο, αλλά και το απλό και υποτιμημένο. Στην ανθρωποκεντρική προσέγγιση που πάντα σηματοδοτεί την καλλιτεχνική της έκφραση, επιχειρεί να εντείνει την αναστοχαστική στάση του κοινού της, όχι μόνο ως βλέμμα στο εσωτερικό μας, αλλά και ως μια ειλικρινής και συχνά επώδυνη απόπειρα εξόδου από την ατομικότητα, ως επαναπροσδιορισμό και ενεργητική συμμετοχή στο κοινωνικό στίβο. Διερευνά το νόημα της ανάκλησης της μνήμης στη συνθήκη του παρόντος και μέσω των πολιτισμικών αναπαραστάσεων της αποκαλύπτει ενίοτε ακραίες τραυματικές εμπειρίες που γέννησαν το ιστορικό υποκείμενο. Ιχνηλατεί με πολλή φροντίδα και σεβασμό τη διαλεκτική σχέση ανάμεσα στην μικροϊστορία και την μακροϊστορία και αυτό πυροδοτεί και την βαθιά ερμηνεία της στους θεατρικούς μονολόγους που υφαίνει και προσφέρει στο κοινό της.
Η «Σταθούλα, ράφτρα εκ του Πόντου» είναι η κεντρική ηρωίδα που ζωντανεύει στη σκηνή σε έναν θεατρικό μονόλογο που καθηλώνει τους θεατές με την ερμηνευτική της δεινότητα της ηθοποιού, αλλά και με όλα τα ερμηνευτικά μέσα που συμπράττουν στην παράσταση: Η μουσική του Λεωνίδα Μαριδάκη,το βιντεο του Θοδωρή Παπαδουλάκη, το τραγούδι της Δάφνης Πανουργιά οι ηχογραφημένες φωνές των Αντώνη Περαντωνάκη, Νίκου Ανδριγιαννάκη Θανάση Νιπυράκη Τίτου Λίτινα με την έμπειρη σκηνοθεσία του Κωστή Καπελώνη συναρθρώνουν έναν μοναδικό χαρακτήρα, την «ΣΤΑΘΟΥΛΑ» Μέσα από τις αναμνήσεις της, ζωντανεύουν πρόσωπα και γεγονότα από τη ματωμένη γη του Πόντου Όπως γράφει η δημιουργός Μαρινέλλα Βλαχάκη στον πρόλογο του βιβλίου τηςiii, «στην ανασύνθεση του παρελθόντος, αλλά και στην επινόηση των ηρώων βοήθησαν οι αφηγήσεις που της μετέφερε μια φίλη από τη Μικρασιάτισσα γιαγιά της».
Η σκηνή που εκτυλίσσεται ο θεατρικός μονόλογος λειτουργεί ως ένα παλλόμενο εργαστήριο ερμηνείας. Κάθε δημιουργία της ράφτρας μετουσιώνεται σε μια ανθρώπινη «ταυτότητα» που εξελίσσεται .Μια αναμέτρηση με την ιστορία, την κουλτούρα, την εξουσία… Τα αντικείμενα, το φως , οι ηχοποίητες εικόνες, οι δονήσεις στο ηχόχρωμα της φωνής της ηθοποιού, οδηγούν τους θεατές στον χωροχρόνο και δοκιμάζουν νέους συσχετισμούς νοηματοδοτήσεων, άσκησης ελευθερίας και επιβολής, σε μια ρευστότητα αναπαραστάσεων που επιτελούνται ενώπιον του κοινού. Το έργο συνδυάζει σε μια σπάνια αρμονία την τρυφερή εσωτερικότητα της ψυχικής κατάδυσης με τη συνειδητή διεκδίκηση του αυτοπροσδιορισμού στο παρόν Είναι ευρηματικό κάθε ένδυμα να ξεδιπλώνει μια ιστορία που αλλάζει «θέαση και θέση» στο ιστορικοκοινωνικό πλαίσιο και παρασύρει νοερά τους θεατές να το ορίσουν για να γνωρίσουν καλύτερα το πρόσωπο που φόρεσε τη δημιουργία της «Σταθούλας». Η κατάδυση στο παρελθόν εξυπηρετεί τη βαθύτερη ανάγκη της. δημιουργού να αναδείξει άγνωστες πτυχές της ιστορίας και να τις καταστήσει ορατές στη δημόσια σφαίρα.
Μνεία στην ερμηνεία της Μαρινέλλας Βλαχάκη, αλλά και στη συγγραφική της δεξιοτεχνία στον χειρισμό μιας φορτισμένης με τραγικότητα ιστορικής περιόδου. Ευγνωμοσύνη από την πλευρά μου και πολλές ευχαριστίες γιατί η «Σταθούλα» της έχει μια ιδιότυπη επίδραση για μένα, στην οποία κυριαρχεί το συγκινησιακό φορτίο της κλωστής, του ενδύματος και της ραπτομηχανής που με δένει άρρηκτα με τη δική μου μάνα. Μια άλλη ράφτρα. σε μια άλλη εποχή, αλλά με την ίδια ιερή σχέση με τη δημιουργία και έκφραση Μια γυναίκα που αγωνίζεται ,αντιστέκεται, δημιουργεί με την ευλάβεια της αλληλεγγύης και της αέναης προσφοράς. Η «επανένδυση της προσωπικής μνήμης» με την ολοκληρωμένη και μεστή ερμηνεία της Μαρινέλλας Βλαχάκη στην «Ράφτρα εκ Πόντου» ξετυλίγει για μένα (πιστεύω για όλους) ιστορίες άσκησης και αναμετρήσεων σε όλες τις ηλικίες, σε όλα τα έθνη, ιστορίες που αποκαλύπτουν την σύνθετη πολύσημη υφή του φορεμένου ρούχου, ως σταθερού μνημονικού τόπου:
1. Το κρίσιμο ιστορικό γεγονός που διαπραγματεύεται ο θεατρικός μονόλογος πώς «ισορροπεί» στις ενθυμήσεις της ΣΤΑΘΟΥΛΑΣ ?
Η Σταθούλα, η ηρωίδα μου, είναι πρόσφυγας του Πόντου, μιλάει για τη ζωή της πριν από τους διωγμούς και για τις τραγικές μέρες της γενοκτονίας. Μας μεταφέρει τα διλήμματα, τα αδιέξοδα, τον ανείπωτο πόνο και την απελπισία του ξεριζωμένου και κατατρεγμένου ανθρώπου. Είναι μία αέναη κραυγή απελπισίας από το βάθος του χρόνου και φτάνει ως τις μέρες μας. Ως τις μέρες μας, αφού όποια πρόοδο και να πετύχει η επιστήμη, όσο θα γίνονται πόλεμοι, το ένα μέρος των κατακτήσεών της θα αξιοποιείται για να εκσυγχρονίζονται οι πολεμικές μηχανές και το άλλο μέρος για να επουλώνονται οι βαθιές πληγές του πολέμου. Είναι θλιβερό για την ανθρωπότητα, αιώνες τώρα να βηματίζει στο ίδιο πάντα αιματοβαμμένο μονοπάτι του μίσους χωρίς να διαφαίνεται ελπίδα να αρθεί κάποτε στο ύψος της αγάπης για τον συνάνθρωπο. Γι αυτό το λόγο λοιπόν τα μεγάλα ιστορικά γεγονότα συναντώνται με την μικροϊστορία της Σταθούλας.
2. Πως θα χαρακτηρίζατε τον θεατρικό μονόλογο ως ηθοποιός και ως θεατής.
Αγαπώ τους θεατρικούς μονολόγους και ως θεατής και ως ηθοποιός. Αν έχουν εντυπωθεί ανεξίτηλα στη μνήμη μου πέντε παραστάσεις από αυτές που έχω παρακολουθήσει, οι τρεις είναι μονόλογοι. Ίσως γιατί ανέκαθεν με γοήτευαν τα έργα με εσωτερικότητα, τα έργα που στηρίζονται κατά βάση στο λόγο και στην ερμηνεία του ηθοποιού. Αλλά και όταν βρίσκομαι μόνη στη σκηνή με ελάχιστα σκηνικά αντικείμενα κι αναμετριέμαι ακροβατώντας με το λόγο, νιώθω ότι είμαι ακριβώς στο τοπίο που με αφορά. Αυτός είναι ο τρόπος που μου ταιριάζει, ο τρόπος που με τρομάζει και συγχρόνως με λυτρώνει. Φυσικά όλα αυτά αποκτούν νόημα όταν η ιστορία που αφηγούμαι μέσω της τέχνης μου, φτάνει το κοινό και το ταξιδεύει για μια ώρα στον κόσμο της ηρωίδας μου.
3.Ποιες τέχνες συμπορεύονται στην «συνομιλία» της ΣΤΑΘΟΥΛΑΣ με το κοινό;
Και αυτή τη φορά συμπορεύονται η λογοτεχνία με το θέατρο.
Συχνά ωστόσο ο μονόλογος, εμπλουτίζεται με δραματοποιημένα σημεία του κειμένου και τότε εμφανίζονται επί σκηνής με βίντεο και άλλα πρόσωπα του έργου. Έτσι σ’ αυτήν την φαινομενικά μοναχική διαδικασία του μονολόγου συνομιλούν πολλές τέχνες. Ευτύχισα να έχω εξαιρετικούς συνεργάτες που η συμβολή τους είναι ανεκτίμητη σε κάθε νέα παραγωγή μου. Ο σκηνοθέτης Κωστής Καπελώνης, ο μουσικός Λεωνίδας Μαριδάκης, ο σκηνοθέτης που δημιουργεί τα βίντεο Θοδωρής Παπαδουλάκης.
4.Ποιο είναι πιο απαιτητικό για σας; Να χτίσετε ένα χαρακτήρα ή να τον ερμηνεύσετε στον θεατρικό μονόλογο;
Είναι εξ ίσου απαιτητικά και τα δύο. Ανέκαθεν μεταφέρω επί σκηνής λογοτεχνικά κείμενα. Με γοητεύει να γεννιέται μια παράσταση χωρίς να υπάρχει προηγούμενο σημείο αναφοράς. Να αρχίζω από μια ιδέα που θα περάσει από χίλια στάδια έως ότου αναπτυχθεί στο εργαστήρι μου, το εργαστήρι του συγγραφέα. Άλλες φορές πάλι διασκευάζω κείμενα που με συγκινούν και που έχουν δυνατότητα να προσαρμοστούν στους θεατρικούς κώδικες. Κάθε έργο αποτελεί μια περιπέτεια, ένα ταξίδι γνώσης σε μία άλλη χρονική περίοδο, σε μια άλλη περιοχή της ιστορίας και πάντα κρύβει μία νέα εσωτερική ανασκαφή. Έπειτα στο στάδιο της μελέτης του ρόλου – κι αφού η ιστορία έχει αναπτύξει δικιά της δυναμική – νιώθω σαν παιδί, που με παίρνει από το χέρι η ηρωίδα μου, με μεταφέρει στην εποχή της, μου γνωρίζει τα γεγονότα που την σημάδεψαν και μου εμπιστεύεται τις πληγές της. Εγώ τότε την ακολουθώ, συναισθάνομαι, γοητεύομαι, απογοητεύομαι κι ελπίζω μαζί της. Ώσπου τέλος, μοιράζομαι από σκηνής με το κοινό, χαμηλόφωνα, με σεβασμό όσα μου έχει εμπιστευτεί εν προκειμένω, η ράφτρα εκ Πόντου.
5.Αν γράφατε ένα έργο με σημερινούς ήρωες ποιοι θα ήταν αυτοί;
Μ’ ενδιαφέρει πολύ το απόσταγμα των πραγμάτων και αυτό το εξασφαλίζει ο χρόνος. Γι’ αυτό δουλεύω με μνήμη. Όλα είναι μνήμη, χωρίς μνήμη ούτε καν υπάρχουμε. Ωστόσο και στην εποχή μας παρατηρώ γεγονότα και πρόσωπα που κεντρίζουν το ενδιαφέρον μου και σίγουρα θα μπορούσαν να γίνουν ήρωες των έργων μου. Άνθρωποι ποιητικοί με τον τρόπο τους που ούτε καν το γνωρίζουν. Άνθρωποι που νοηματοδοτούν τη ζωή τους με ουσιαστικούς στόχους, που υπηρετούν αθόρυβα πανανθρώπινες αξίες. Απλοί καθημερινοί άνθρωποι που έχουν μια ιδιαίτερη πετριά… Και σίγουρα άνθρωποι που αδιαφορούν για τις σειρήνες του καταναλωτισμού και «του φαίνεσθαι» της σύγχρονης εποχής.
*Ευχαριστώ θερμά την Μαρινέλλα Βλαχάκη για την παραχώρηση της συνέντευξης και για το φωτογραφικό υλικό που πλαισιώνει το αφιέρωμα
ΑΝΑΛΥΤΙΚΟΤΕΡΑ ΣΤΙΣ ΔΙΕΥΘΥΝΣΕΙΣ:
https://www.facebook.com/marinellavlachaki/?locale=el_GR
Το τραγούδι της παράστασης https://www.youtube.com/ channel/UC9JBG_JM_SW0xVqAAJ5iouA
Πως γεννήθηκε η ιδέα https://www.youtube.com/watch?v=IBzm0FLQ7Vg
Το κανάλι της Μαρινέλλας Βλαχάκη στο youtube https://www.youtube.com/channel/UC9JBG_JM_SW0xVqAAJ5iouA
i. ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΕΜΣΤ – SHOP @ ΕΜΣΤ
“Αντικατοπτρισμοί. Κείμενα για την τέχνη, 1960 – 2010” Δημήτρη Α. Φατούρου
ii. https://ison.com.gr/graftontas_enan_theatriko_monologo/
iii. Σταθούλα. Ράφτρα εκ Πόντου, Εκδόσεις Πυξίδα, Χανιά 2022
