[…] Γιατί, μαθές, ο Χριστός δεν κάθεται απάνω από τα σύννεφα, σε θρόνο όχι παλεύει απάνω στα χώματα, πονάει κι αυτός, αδικιέται κι αυτός και πεινάει και σταυρώνεται μαζί μας. Ακούν οι άνθρωποι όλη τη Μεγάλη Βδομάδα την κραυγή του Χριστού που πονάει, δε γίνεται το λοιπόν, θα πονέσει κι η καρδιά τους…»
Ν. ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗΣ
«Ανηφορίζοντας στο δρόμο προς τον Γολγοθά, κουβαλώντας το σταυρό του μαρτυρίου, ο Ιησούς Χριστός πέφτει. Μια νέα γυναίκα σκύβει επάνω του και του προσφέρει το πέπλο που φορά. Ο Ιησούς το παίρνει σκουπίζει το αίμα και τον ιδρώτα από το πρόσωπό του και της το ξαναδίνει. Κατάπληκτη εκείνη, βλέπει στο ύφασμα το θαυματουργό αποτύπωμα του προσώπου του Σωτήρα, τη Θεία Μορφή που δίνει στον πίνακα μας τον τίτλο του. Με βάση αυτό το περιστατικό γεννιέται ο θρύλος της Αγίας Βερονίκης, που από τον 15ο αιώνα διαδίδεται και απασχολεί πολλούς μεγάλους ζωγράφους, όπως τον Durer,τον Bosh, τον Pontormo και το Correggio.Όταν λοιπόν ο Greco αποφασίζει από το 1577 και μετά να προσεγγίσει το θέμα της «Θείας Μορφής», βαδίζει αυτούσια στο δρόμο μιας παράδοσης ήδη εδραιωμένης στην καθολική εικονογραφία.[…]Μέσω της «Θείας Μορφής» ο Greco, η μεγαλοφυΐα του οποίου αφομοίωσε με μοναδικότητα ξεχωριστή τους πολιτισμούς, τους αισθητικούς κώδικες, τις κουλτούρες Ανατολής και Δύσης κατορθώνει να συμφιλιώσει τον καθολικισμό με την ορθοδοξία. Το επίτευγμα του έγκειται στην επαναφορά της ιερότητας της εικόνας σε έναν κόσμο που την έχει στερηθεί.»i
Η περιγραφή αποτελεί αυτούσιο απόσπασμα της φωνητικής ξενάγησης από τον ιστότοπο του Ιδρύματος Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή που βρίσκεται στο Παγκράτι και φιλοξενεί μια μοναδική συλλογή έργων νεότερης και σύγχρονης τέχνης Ελλήνων και ξένων καλλιτεχνών. Μεταξύ αυτών και το έργο του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου το οποίο «έτσι όπως το έχει συλλάβει ο Greco αποτελεί τη σύνθεση όλης της αισθητικής διαδρομής του, αφού εμπεριέχει στοιχεία τόσο της βυζαντινής τέχνης-στην οποία εκπαιδεύτηκε στην Κρήτη-όσο και της δυτικής ζωγραφικής»ii
Η «Θεία Μορφή» (αρχές δεκαετίας 1580, Λάδι σε καμβά,51Χ66εκ) είναι ένα συγκλονιστικό έργο τέχνης που εκτίθεται στον 1ο όροφο του Μουσείου και αποτυπώνει το «θείο δράμα», αλλά ταυτόχρονα συνδυλώνει την στάση συμπόρευσης, ενσυναίσθησης, αγάπης και σεβασμού σε αυτόν που πάσχει… Είναι η στάση σιωπής και σεβασμού από την Αγία Βερονίκη που εντείνει την δύναμη της πράξης ευγνωμοσύνης της προς τη «Θεία Μορφή», τον Χριστό. Στο κάτω μέρος δεξιά υπογράφεται «ΔΟΜΗΝΙΚ[ΟΣ} ΘΕΟΤΟΚΟΠΟΥΛ[ΟΣ] ΕΠΟΙΕΙ»
Η Αγία Βερονίκη θέλησε χωρίς λόγια συμπάσχουσα να τον υποστηρίξει στο μαρτύριο του με μια απλή ανθρώπινη κίνηση, σιωπηρά, υπερβαίνοντας κι εκείνη τον εαυτό της, αλλά και το τυπικό…Το έργο τέχνης, αν και ρεαλιστικό, αγγίζει το μεταφυσικό, αφηγηματικά, ποιητικά… Απεικονίζει τη « άγιο πρόσωπο» και συνομολογεί θραύσματα οδύνης τα οποία όμως συσσωρεύει λιτά σε μια μοναδική σταγόνα αίματος στο κέντρο του μετώπου που πιστοποιεί την ανθρώπινη οντότητα. Με λυρισμό υπονοεί την πορεία του «θείου δράματος» και το πέρασμα στην αιωνιότητα. Υποβάλλει στην υπαρξιακή και πολυεπίπεδη διάσταση του περάσματος από το θάνατο στη ζωή και το αντίθετο, από το πάθος και την οδύνη στην λύτρωση…
Το Πάσχα είναι «πέρασμα»iii μέσα από τον πόνο και τον θάνατο στην αναγέννηση και την εξέλιξη με την πίστη και την προσευχή. Καθώς γράφω το παρόν κείμενο μια αγαπημένη μου φίλη, «ευλογημένο δώρο» στη ζωή μου, παρεμβάλλεται με την τηλεφωνική της επικοινωνία για να μου ευχηθεί «καλή Ανάσταση με πίστη και προσευχή». Μου εξηγεί στοργικά και με τον καλλιεργημένο στοχασμό που την διακρίνει, ότι η προσευχή δεν είναι απλά το τυπολατρικό, αλλά «μια βαθιά αέναη επίπονη κατάδυση στον εαυτό μας προκειμένου να αντλήσουμε δύναμη και να προχωρήσουμε προς αυτό που πιστεύουμε» Η συνομιλία μας πυροδοτεί την ροή της γραφής μου για το έκθεμα του Ιδρύματος Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή που σε κάθε μου επίσκεψη αποζητώ τη θέαση του.
Η «Θεία Μορφή» αποτελεί ένα πολύ υψηλής αισθητικής και συμβολικής αξίας έργο τέχνης από έναν σπουδαίο μύστη της τέχνης, τον διαχρονικό Δομήνικο Θεοτοκόπουλο. Ένα έργο τέχνης που μέσα από την συγκλονιστική του αμεσότητα απηχεί το θείο δράμα και υποδηλώνει τη διάσταση της ελπίδας .Μονάχα η υψηλή τέχνη και ένας υπερβατικός χαρισματικός ζωγράφος θα μπορούσε να αποδώσει αυτή την εικόνα κάθαρσης που φωτίζεται και φωτίζει, με τα βαθύτερα νοήματα της προσευχής και της πίστης, έναν επώδυνο, ολέθριο, μοναχικό δρόμο χωρίς επιστροφή. Μια πορεία προς τον θάνατο, αλλά και στην αθανασία, ταυτόχρονα! Το έργο σε υποβάλλει στην πορεία του θείου δράματος και δημιουργεί την ευλάβεια ενός λυτρωτικού ρέκβιεμ που οδηγεί στην Ανάσταση. Ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος με το έργο του προσφέρει μια μεσιτεία στο πέρασμα και τη διάβαση εσωτερίκευσης για τον καθένα προσωπικά, ίσως και για τον ίδιο …
Θα ήταν ιεροσυλία να μιλήσω εγώ για τον αξεπέραστο δημιουργό El GRECO με τις επιμήκεις μορφές με τα αμυγδαλωτά μάτια στις θρησκευτικές συνθέσεις του, που καταμαρτυρούν την πνευματική εξαύλωση, τη μεταφυσική προοπτική στην ύψιστη τέχνη του. Είναι πολλά όσα έχουν γραφτεί για την τεχνοτροπία του, τις επιρροές του, για την χαρακτηριστική δύναμη των έργων του, για την προσωπική του πινελιά και την χρωματική του παλέτα, τον χαρισματικό χειρισμό των φωτεινών χρωμάτων που αιχμαλωτίζει κάθε βλέμμα με δέος, στις πτυχώσεις των ενδυμάτων των μορφών του,
Επιλέγω λοιπόν αυτούσιο ένα κείμενοiv που παραθέτει τις δυνατές γραφές σπουδαίων λογοτεχνών, του Γεώργιου Σεφέρη του Οδυσσέα Ελύτη και του Νίκου Καζαντζάκη για τον Δομήνικο Θεοτοκόπουλο. «Ο Σεφέρης, συναντώντας τον μεγάλο Έλληνα μέσα από ένα μικρό μουσειακό δείγμα του χαρισματικού του χρωστήρα, επισημαίνει με υποβλητική παραστατικότητα:«…Είναι στην Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου ένας μικρός πίνακας του Θεοτοκόπουλου, μια προσωπογραφία Αγίου, που δεν είναι πιο ψηλή από τριάντα εκατοστά του μέτρου. Πέρασαν περισσότερα από δέκα χρόνια από την εποχή που την είδα για πρώτη φορά. Δεν μπορώ να λησμονήσω τη συγκλονιστική εντύπωση «ελληνισμού» που μου είχε δώσει αυτό το πάρεργο του μεγάλου τεχνίτη. Θυμούμαι ακόμη τώρα δυο πινελιές στους ώμους. «Σαν κρητικοί δεκαπεντασύλλαβοι» συλλογίστηκε ο φίλος που ήταν μαζί μου…».Ενώ ο Ελύτης μέσα από τη δική του ποιητική αλληγορία αποτυπώνει την εκστασιακή μέθεξη μιας τέτοιας ελληνικότητας: «Kει που ανέβαινα το στενό, βρεμένο καλντερίμι -πάνε κάπου τρακόσια τόσα χρόνια- ένιωσα ν’ αναρπάζομαι “δια χειρός” Ισχυρού Φίλου, και πραγματικά, όσο να συνέλθω, έβλεπα να μ’ ανεβάζει με τις δύο γιγάντιες φτερούγες του ο Δομήνικος, ψηλά στους ουρανούς του τη φορά τούτη γιομάτους πορτοκαλιές και νερά μιλητικά της πατρίδας».
Toν μέγιστο, όμως, φόρο τιμής, ευγνωμοσύνης και περηφάνιας στον ομοπάτριο και ζυμωμένο με το καρπερό χώμα της γης τους αποτίνει ο Καζαντζάκης, όταν «Ταξιδεύοντας Ισπανία» ακολουθεί τα χνάρια του στο «Τολέδο»: «Τα πορτρέτα του Γκρέκο έχουν τόση ένταση που ανατριχιάζεις, σα να βλέπεις μέσα από το μαύρο φόντο να ’ρχεται, συμπύκνωση φασματική του αθέρα, ο παλιός ιππότης ή καρδινάλιος… νιώθεις να σε κυριεύει μεταφυσικός τρόμος. Οι σκοτεινές έννοιες: αλχημιστής, μάγος, γόης, ξορκιστής, έρχουνται στο νου σου».
Οριακά συμβολική είναι η τελευταία συγγραφική πράξη του Νίκου Καζαντζάκη με την «Αναφορά στον Γκρέκο», για να συνομιλήσει μαζί με τον πιο κοντινό του πρόγονο, ως στρατιώτης προς στρατηγό, ως εγγονός προς αγαπημένο παππού. Η φωτιά που πυρπολεί τα σπλάχνα του κορυφαίου συγγραφέα γίνεται στο στόμα του άλλου μεγάλου Έλληνα δημιουργού η πύρινη γλώσσα της αλήθειας και της πνευματικής ελευθερίας, της ανάστασης και της αποθανάτισης του ανθρώπου:
«…ξύπνησε τη φωτιά, να το χρέος του ανθρώπου. Μια φλόγα διαπερνάει τις πέτρες, τους ανθρώπους, τους αγγέλους, αυτή θέλω να ζωγραφίσω, δε θέλω να ζωγραφίσω τη στάχτη, είμαι ζωγράφος, δεν είμαι θεολόγος, τη στιγμή που καίγονται τα πλάσματα του Θεού, τη στιγμή αυτή θέλω να ζωγραφίσω, λίγο προτού γίνουν στάχτη».
Η σίγουρη πνοή στη «Θεία Μορφή» του EL GRECO, η καθάρια ψυχή που πετά έξω από το ύφασμα του έργου, γλιστρά σε έναν άχρονο χρόνο και ακουμπά την αιωνιότητα, συνοψίζοντας τον ανθρώπινο πόνο σε μια μοναδική σταγόνα αίματος, στο καίριο σημείο ανάμεσα στα μάτια. Παρά τα αγκάθια που στεφανώνουν αιχμηρά το πρόσωπο, η «Θεία Μορφή», μένει φωτεινά αναλλοίωτη καθώς ακτινοβολεί την ΑΙΩΝΙΑ ΒΑΘΙΑ ΑΓΑΠΗ στο βλέμμα της.
ΚΑΛΗ ΑΝΑΣΤΑΣΗ ΜΕ ΠΙΣΤΗ, ΠΡΟΣΕΥΧΗ και ΑΓΑΠΗ !!!
Αναλυτικότερα στις διευθύνσεις:
https://goulandris.gr/el/artwork/el-greco-the-holy-face
https://www.pemptousia.gr/2022/07/agia-veroniki-zontas-anastasima-tin-evgnomosini-tis-siopis/
https://www.sansimera.gr/biographies/870
https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%94%CE%BF%CE%BC%CE%AE%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%BF%CF%82_%CE%98%CE%B5%CE%BF%CF%84%CE%BF%CE%BA%CF%8C%CF%80%CE%BF%CF%85%CE%BB%CE%BF%CF%82
*Η Μαρία Α. Δρακάκη είναι Επιμελήτρια του Μουσείου Σχολικής Ζωής Δήμου Χανίων, Παιδαγωγός και Εκπαιδεύτρια Ενηλίκων
«Οι ΑΔΕΡΦΟΦΑΔΕΣ», εκδ. Καζαντζάκη, 2009
Ακουστική ξενάγηση βλ. https://goulandris.gr/el/artwork/el-greco-the-holy-face
Όπως παραπάνω βλ. https://goulandris.gr/el/artwork/el-greco-the-holy-face
Πηγή: https://simerini.sigmalive.com/article/2014/11/15/o-el-gkreko-me-ta-matia-megalon-logotekhnon/
» Η υποψήφια βουλευτής Χανίων της Ν.Δ. παρουσιάζει θέσεις και προτάσεις εν όψει των εθνικών εκλογών
