«Η υψηλότερη μορφή της άνοιξης που ξέρω: μια ελληνική Μεγάλη Εβδομάδα…»
(Γ. ΣΕΦΕΡΗΣ, Δοκιμές, Β’ 94, εκδ. Ίκαρος).
Μια ελληνική Μεγάλη Εβδομάδα είναι πλημμυρισμένη από συμβολισμούς και νοήματα, ευλάβεια, κατάνυξη και κυρίως τη λυτρωτική προσδοκία της Ανάστασης του Χριστού. Μεταγγίζει το κατεξοχήν βασικό μήνυμα του Χριστιανισμού, τη νίκη του θανάτου, την ελπιδοφόρα Ανάσταση. Η Μεγάλη Εβδομάδα του Θείου Πάθους αποτελεί σταθμό και έμπνευση για την τέχνη, για κάθε τεχνοτροπία, σε διάφορες μορφές τέχνης. Τα μεγάλα έργα της θρησκευτικής μουσικής, τα αφιερωμένα στο Θείο Δράμα έχουν αποδώσει όλο το μεγαλείο του, προκαλώντας πανανθρώπινο δέος.
Ένα ακόμη στοιχείο που μας συνδέει με το Θείο Πάθος και τη Μεγάλη Εβδομάδα έχει σχέση με την Ελληνική Άνοιξη. Έτσι για τους Ορθόδοξους Έλληνες, η Μεγάλη Εβδομάδα και τα Πάθη του Χριστού αποκτούν ένα επιπλέον συμβολικό στοιχείο, δηλ. συνδέονται με την έννοια της μεγάλης αλλαγής στη ροή του χρόνου, τον κύκλο της ζωής. Ο θρίαμβος της ζωής συνδέεται με τον έρωτα, τη ζωή και το θάνατο, την απώλεια και την ελπίδα.
«Όταν γεννιέται ο έρωτας, γεννιέται η ζωή … Έκθαμβοι ψηλαφούμε την ένδεια του βίου να μεταμορφώνεται σε πλούτο απρόσμενο ζωής […]Σε κάθε έρωτα ξαναζεί η εμπειρία της γεύσης του παραδείσου και της απώλειας του παραδείσου. Σπουδάζουμε τον έρωτα μόνον εξόριστοι από την πληρότητα της ζωής που αυτός χαρίζει. Η ανθρώπινη φύση μας, αυτό το ακαθόριστο κράμα της ψυχής και του κορμιού μας «ξέρει», με φοβερή οξυδέρκεια πέρα από νοήματα, πως η πληρότητα της ζωής κερδίζεται μόνο στην αμοιβαιότητα της σχέσης. Στην αμοιβαία ολοκληρωτική αυτοπροσφορά…»
(Αποσπάσματα από το βιβλίο του Χρήστου Γιανναρά, Σχόλιο στο Άσμα Ασμάτων, εκδ. Δομός)
Με έμπνευση από την κατανυκτική ατμόσφαιρα των Θείων Παθών παρουσιάζεται στο Πολιτιστικό Συνεδριακό Κέντρο Ηρακλείου τη Μ. Τετάρτη 28 Απριλίου ώρα 21.00, το υψηλής αισθητικής και αξιακής ποιότητας έργο «Sacro Amor. Θείος και θνητός έρως στη θρησκευτική μουσική» H προβολή γίνεται διαδικτυακά στην επίσημη ιστοσελίδα του ΠΣΚ
Το έργο συσπειρώνει διάφορες μορφές τέχνης και μια ομάδα καταξιωμένων ερμηνευτών Με την θρησκευτική μουσική, τη λογοτεχνική αφήγηση, την προβολή των άγιων εικόνων, έχει ως στόχο να ενδυναμώσει την εσωτερίκευση της Ανάστασης στο κοινό. Τη λυτρωτική ενέργεια του φωτός και του «περάσματος» στην ουσία. Την μετάγγιση της ελπίδας που καθένας επιζητά στον αέναο κύκλο της ζωής στα βιώματα του, καθώς ψηλαφίζει ταυτόχρονα τα ερεθίσματα της τέχνης και ιχνηλατεί τις συγκινησιακές αλληλεπιδράσεις των έργων της.
Ο Δρ Νίκος Γιγουρτάκης Ιστορικός, Αρχαιολόγος, Πρόεδρος του Μουσείου Χριστιανικής Τέχνης «Αγία Αικατερίνη Σιναϊτών» επιμελείται και διαβάζει τα κείμενα του έργου και μιλώντας για τους συντελεστές και την ταυτότητα της παράστασης αναλύει την ιδέα, απαντώντας σε ενδεικτικές ερωτήσεις μου:
1. Οι ύμνοι της Μεγάλης Εβδομάδας, έχουν μια ιδιαίτερη απήχηση στην ψυχή και στη σκέψη των ορθοδόξων Χριστιανών Πώς η έμπνευση από την κατανυκτική ατμόσφαιρα της ερμηνείας των θρησκευτικών ύμνων του Θείου Πάθους διαμορφώνει μια ιδιαίτερη καλλιτεχνική δημιουργία με τον πρωτότυπο τίτλο «Θείος και θνητός έρως στη θρησκευτική μουσική»?
Απ. Τα Πάθη του Θεανθρώπου αποτέλεσαν θεματικό χώρο συνάντησης της «καθ’ ημάς» Ανατολής με τη Δύση, όπως αποτυπώνεται στην εικονογραφία, την ποίηση, τη λογοτεχνία και τη μουσική. Θείος και ανθρώπινος ο αέναος έρως της ψυχής προς την αθανασία, θείος και ανθρώπινος ο πόνος της απώλειας, η οδύνη, η ικεσία προς την Παρθένο, η προσδοκία Αναστάσεως. Τα Θεία Πάθη. Κατάνυξη, σπαραγμός, πόνος. Και πάλι ανάταση. Πορεία προς το Φως. Η προσέγγιση αυτής της εκδήλωσης συνίσταται στη βίωση του Θείου Πάθους με τους όρους του Θείου Έρωτα όπως τον βίωσε ο πρωταγωνιστής της μεγάλης αυτής πορείας, ο Θεάνθρωπος. Η πρωτοβουλία ανήκει στην εξαίρετη καθηγήτρια Μουσικής (διδάσκει στο Μουσικό Σχολείο Ηρακλείου πιάνο) και ταλαντούχου μουσικού κ. Ευγενίας Ψαρουδάκη.
2. Η Εβδομάδα των Θείων Παθών στην ελληνική συνείδηση, όπως ξέρουμε, συνδέεται επίσης με την προσδοκία της Ανάστασης Στο φετινό ελληνικό ορθόδοξο Πάσχα θεωρείτε ότι η ελπίδα και το φως της Ανάστασης περισσότερο από ποτέ άλλοτε, έχουν διαφορετική χροιά και ένταση και ίσως εγείρουν περισσότερες σκέψεις και σημασίες γύρω από τη «θνητότητα και το θνήσκειν»?
Απ. Η τωρινή συγκυρία μας φέρνει πολύ κοντά στην οντολογική θεώρηση της ανθρώπινης φύσης. Κλονίζονται βεβαιότητες και τίθεται εν αμφιβόλω η έννοια της προόδου και σταθερότητας, όπως έχει εμπεδωθεί τα τελευταία 70χρόνια τουλάχιστον στον σύγχρονο κόσμο. Ο θάνατος ,απρόβλεπτος και κυρίαρχος είναι παρών σε όλα τα μήκη και πλάτη της γης σε μια πρωτοφανή εξέλιξη όπως διαμορφώνεται από έναν αόρατο ιό. Μοιραία, η θεώρηση της ματαιότητας και θνητότητας της ανθρώπινης φύσης έρχεται στο προσκήνιο. Σε αυτήν την συγκυρία το Θείο Πάθος του Χριστού που οδηγείται προς την Σταύρωση γίνεται πιο οικείο σε εμάς, αφού εξ ανάγκης δεν μπορούμε να αγνοήσουμε την πραγματικότητα της πρόσκαιρης και εύθραυστης ανθρώπινης φύσης. Η κατάληξη της ελπίδας για ένα μετέπειτα καλύτερο κόσμο οπωσδήποτε λειτουργεί ως ανάγκη. Ωστόσο η ίδια η πορεία μέσω του πάθους κρύβει μέσα της και την λύτρωση, σύμφωνα με το παράδειγμα του Θεανθρώπου. Μια αντίφαση (ζωή -θάνατος) που επιλύεται με την πορεία προς την Αθανασία…
3. Αναγνωρίζοντας στον πολιτισμό ένα συμβολικό σύστημα ερμηνείας της κοινωνικής εμπειρίας, πώς οι συντελεστές του προγράμματος θα επιδιώξουν να συμβάλλουν στη θρησκευτική ανάταση και τη λύτρωση δια των τεχνών, καθώς διανύουμε την κορύφωση ίσως και της πανδημίας στη χώρα μας.
Απ. Η βασική ιδέα είναι να προσεγγίσουμε τον Θείο Έρωτα, το Θείο Πάθος, με ύμνους με την οπτική της Βυζαντινής Ανατολής παράλληλα με ύμνους από την Αναγεννησιακή και προκλασική μουσική της Δύσης. Οι συντελεστές της παράστασης, έμπειροι μουσικοί ερμηνεύουν βυζαντινούς ύμνους και μελοποιημένα στιχουργήματα της δυτικής μουσικής στις καλύτερές της στιγμές. Βυζαντινοί ύμνοι και τροπάρια της Μεγάλης Εβδομάδας της Χριστιανικής Ορθόδοξης πίστης συναντούντις προκλασικές δραματικές ariette του Allesandro Scarlatti (1660-1725), του Αllesandro Stradella (1642-1682) και του Francesco Durante (1684–1755). Από την ιερή μυσταγωγία του “Μεσσία” (Messiah) του Georg Friederich Händel (1685-1759), ενός εκ των κορυφαίων ορατορίων του Baroque, την κατανυκτική εκφραστικότητα του Stabat Mater P. 77 του Giovanni Battista Pergolesi(1710-1736) μέχρι και τη θεατρική ενσάρκωση του Θείου Πάθους που συναντά κανείς στα έργα των Georges Bizet(1838-1875) και Pietro Mascagni (1863-1945), η «ανάβαση προς το Όρος» έχει να επιδείξει αριστουργηματικούς σταθμούς κατάνυξης και μεγαλείου στην ποίηση και τη μουσική. Η προβολή της παράστασης προλογίζεται και συνοδεύεται από ποιητικά κείμενα με τη μορφή ανάγνωσης.
Συμμετέχουν: Ιουλία Νikitina | υψίφωνος, Λίντα Αθανασοπούλου | άλτο, Γιώργος Ψαρουδάκης | τενόρος, Μάνος Χριστοφακάκης | βαθύφωνος, Ευγενία Ψαρουδάκη | πιάνο, Επιμέλεια και ανάγνωση κειμένων: Νίκος Γιγουρτάκης, Επιμέλεια μουσικού προγράμματος: Ευγενία Ψαρουδάκη
4. Εκτός από ιστορικός-αρχαιολόγος και εκπαιδευτικός, είστε και Πρόεδρος του σπουδαίου Μουσείου Χριστιανικής Τέχνης, που στις συλλογές του φιλοξενεί πολύτιμα εκθέματα. Μεταξύ αυτών εικόνες σημαντικών εκπροσώπων της Κρητικής Σχολής Αγιογραφίας. Στο πρόγραμμα που θα παρουσιαστεί, πώς τα Θεία Πάθη και η Ανάσταση του Θεανθρώπου συνδιαλέγονται σε έργα τέχνης ανεξάρτητα από την διαφορετική τεχνοτροπία που υπηρετούν?
Απ. Έχουν επιλεγεί εικονογραφικές σκηνές από έργα τηςπερίφημης Κρητικής Σχολής από το Μουσείο της Αγίας Αικατερίνης στο Ηράκλειο αλλά και αλλού, όλα έργα με ιδιαίτερη αποτύπωση του Θείου Πάθους στη μορφή των συμμετεχόντων στο Θείο Δράμα. Εμφανίζονται στο βάθος ως οπτική παρέμβαση στο μουσικό μέρος που εξελίσσεται στο προσκήνιο. Η θρησκευτική τέχνη στην Κρήτη υπήρξε η μοναδική στα παγκόσμια δεδομένα διαδικασία ώσμωσης μεταξύ της βυζαντινής παράδοσης και της δυτικής πρωτοτυπίας που οδήγησε στο σπουδαίο αυτό αποτέλεσμα. Η Κάντια με τα 160 περ. εργαστήρια ζωγραφικής δημιούργησε μια μοναδική «Σχολή» όπου η Ανατολή συναντάει κυριολεκτικά τη Δύση.»
Αναλυτικότερα στις διευθύνσεις :
Πολιτιστικό Συνεδριακό Κέντρο Ηρακλείου https://www.cccc.gr/grSacro Amor | Θείος και θνητός έρως στη θρησκευτική μουσική – cccc.gr:
H προβολή γίνεται διαδικτυακά στην επίσημη ιστοσελίδα του ΠΣΚΗ
https://www.cccc.gr/gr/live-streaming
http://iakm.gr/agia/Page?name=index&lang=gr
Οι εικόνες που πλαισιώνουν το αφιέρωμα και η τεκμηρίωση τους παρακάτω επιλέχτηκαν από τον κ. Ν. Γιγουρτάκη για τις ανάγκες του αφιερώματος και τον ευχαριστώ θερμά για την τιμή!
1. Μιχαήλ Δαμασκηνού: «Μη μου άπτου», (λεπτομέρεια), 16ος αιώνας. Μουσείο Χριστιανικής Τέχνης «Αγία Αικατερίνη Σιναϊτών»
1_1. Μιχαήλ Δαμασκηνού: «Μη μου άπτου», (λεπτομέρεια), 16ος αιώνας. Μουσείο Χριστιανικής Τέχνης «Αγία Αικατερίνη Σιναϊτών»
1_2. Μιχαήλ Δαμασκηνού: «Μη μου άπτου», (λεπτομέρεια), 16ος αιώνας. Μουσείο Χριστιανικής Τέχνης «Αγία Αικατερίνη Σιναϊτών»
2. Σταύρωση, (λεπτομέρεια), Ναός Παναγίας Λιθινών Σητείας, από την έκδοση: Εικόνες της Κρητικής Τέχνης. Από τον Χάνδακα ως την Μόσχα και την Αγία Πετρούπολη. Οδηγός Έκθεσης Κρητικών Εικόνων στο Ηράκλειο (βασιλική Αγίου Μάρκου) με πρωτοβουλία του Δήμου Ηρακλείου το 1993.
Έκδοση: Βικελαία Βιβλιοθήκη – Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 1993.
