[…]Θέλουμε – δε θέλουμε, αποτελούμε το υλικό μαζί και το όργανο μιας αέναης ανταλλαγής ανάμεσα σ’ αυτό που μας συντηρεί και σ’ αυτό που του δίνουμε για να μας συντηρεί: το μαύρο, που δίνουμε, για να μας αποδοθεί λευκό, το θνησιμαίο, αείζωο…
Οδυσσέας Ελύτης, «Ο Μικρός Ναυτίλος»1
Είναι στιγμές που η ζωή σε αιφνιδιάζει με αρνητικό πρόσημο και τότε αποζητάς ένα «αγκυροβόλι» για περισυλλογή… Είναι η αρχική αντίδραση στην αναπάντεχη βίαιη συνθήκη που προϋποθέτει απόλυτη κατάδυση στον εαυτό… Περιήγηση σε εσωτερικές διαδρομές που επίμονα επιχειρείς να αναψηλαφήσεις «συναισθηματικές άγκυρες», προκειμένου να υπερασπίσεις την οντότητα σου και όλα όσα έχεις χτίσει στη ζωή με τα αμέτρητα χρώματα της, καθώς πρωταγωνιστείς στη σκηνή της. Ξαφνικά καταρρέουν όλα… Τώρα τα χρώματα «απειλούνται», «τραυματίζονται», «ανατρέπονται», «αποδυναμώνονται», αμείλικτα… Βυθίζονται σε ένα «μαύρο άβατο», χάνονται… Το φως μονομαχεί με το σκοτάδι άνισα θαρρείς , καθώς η μοναχικότητα- εμβύθιση στον εαυτό, αποκτά χροιά αναγωγής σε πλαίσιο αυτοκριτικής και επαναφέρει αντίρροπα συναισθήματα με κρίσιμες, δραματικές αμφιταλαντεύσεις….
Η μελαγχολική μονοχρωμία του ζωγράφου Γιώργου Ξένου που σηματοδοτείται από την κυριαρχία του μαύρου σοκάρει στην πρώτη πρόσληψη της ατμόσφαιρας της εκθεσιακής αφήγησης της ατομικής του έκθεσης «ΤΟΠΟΙ ΠΕΡΙΣΥΛΛΟΓΗΣ» στην Υπηρεσιακή Αυλή του Μεγάρου Μουσικής. Εκπέμπει φόβο, αγωνία, οδύνη, τραύμα, καθώς σε καθιστά μάρτυρα στην ιχνηλάτηση του βάθους ενός άχρονου ερμητικά κλειστού ψυχικού τόπου του δημιουργού που όμως κραυγάζει περήφανα το αυτονόητο δικαίωμα ότι δεν επιτρέπονται εξωτερικοί εισβολείς…. Εκχωρεί μονάχα την ελευθερία στη φύση με το θρόισμα του ανέμου και με επένδυση τους σιωπηρούς ήχους της, να ξεφυλλίσει εκείνη αποκλειστικά, το βιβλίο της ζωής του/ζωής σου, προσδίδοντας ρυθμό μουσικό που σε γαληνεύει και σε λυτρώνει στην « κατεργασία του λευκού μέρους της ψυχής που είναι πιο σκληρή κι απ’ του μαρμάρου.»2
Οι τόποι περισυλλογής είναι δύσβατοι , αλλά φιλοξενούν πάντα μια αέναη λαχτάρα για γαλήνη και εσωτερική διαπραγμάτευση. Οι ρωγμές συσσωρευτικά στο άβατο εσωτερικό, έχουν γίνει ουλές, αλλά άδηλα δρουν ύπουλα, αφού έχουν εδραιωθεί ως ανίατα τραύματα της ψυχής… Οι βαθιές πληγές περιφρουρούνται τότε πεισματικά, σχεδόν με εμμονή, με ατέρμονες καταφυγές που κινδυνεύουν όμως να εγκλωβίσουν την επιστροφή της ψυχής στο φως…
Η έκθεση με τον πρωτότυπο τίτλο «Τόποι Περισυλλογής» του Γεώργιου Ξένου και η ανάγνωση της ιδιαίτερης ταυτότητας της, ξύπνησαν την περιέργεια μου ένα βροχερό απόγευμα του Μάρτη. Ο Γιώργος Ξένος σπούδασε ζωγραφική στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών του Παρισιού και έζησε αρκετά χρόνια στο Βερολίνο προτού εγκατασταθεί στην Αθήνα το 1993, όπου ζει και εργάζεται σήμερα. Με κορμό τη ζωγραφική σε χαρτί η έκθεση περιλαμβάνει 102 έργα διαφόρων περιόδων που στην πλειονότητα τους βγαίνουν για πρώτη φορά στο φως από το Αρχείο του καλλιτέχνη. Παρουσιάζονται μεγάλων διαστάσεων επιτοίχια πολύπτυχα και εγκαταστάσεις που συγκροτούνται ως επιμέρους ανοιχτά αρχεία, σειρές σχεδίων με πολυάριθμες παραλλαγές του ίδιου θέματος και βιβλία-σημειωματάρια από την παραμονή του στο Βερολίνο έως σήμερα. Εκτίθενται επίσης ψηφιακές φωτογραφίες και σύντομα βίντεο από κινητό, μια άγνωστη καλλιτεχνική πτυχή του πολυδιάστατου έργου του ζωγράφου.
Η επιμελήτρια της έκθεσης Άννα Καφέτση επισημαίνει: «Η έκθεσή σχεδιάζεται γύρω από την ιδέα ενός κλειστού-ανοιχτού αρχείου εικόνων, ήχων και εννοιών, το οποίο κρύπτεται και φανερώνεται, ως σκηνή και ως άβατο. Δημόσιες «τοιχογραφίες» εναλλάσσονται με ζωγραφικές μινιατούρες και απροσπέλαστα αρχεία σχεδίων. Αρχετυπικές εικόνες του οίκου και άδειων εσωτερικών, λαβύρινθοι, πρόσωπα-αριθμοί, σκιές, αρχέγονες κρυπτικές γραφές, γρίφοι και μυθικά σύμβολα δημιουργούν οικείες και ανησυχητικές ονειρικές τοπογραφίες εγκλεισμού και ελευθερίας, εσωτερικότητας και περισυλλογής, σε μαύρο-άσπρο. Το όνειρο, με τη φροϋδική του σημασία, μια ακατάληπτη γραφή σε εικόνες απελευθερωμένη από καταναγκασμούς, βρίσκει στα έργα του Γιώργου Ξένου το εικαστικό του ανάλογο. Η ζωγραφική του ως τόπος διαλογισμού αναζητά τη σκέψη που θα ονειρευόταν»3.
Ο δημιουργός σε συνέντευξη του για την ιδέα της έκθεσης του υποστηρίζει:
«Η τέχνη, η ζωγραφική, είναι μια πράξη ελευθερίας, μια πράξη επαναστατική, μια μονάδα προλογικής συνείδησης που διαρκώς ανασυντάσσεται. Επαναφέρει και διαχειρίζεται την εξέλιξη του πολιτισμού δημιουργώντας καινούργια δεδομένα στα οποία στηρίζεται η συγκρότηση και η εξέλιξη των κοινωνιών.» Ο ίδιος μιλώντας για την ιδέα της εικαστικής εγκατάστασης που κυριαρχεί στο εκθεσιακό αφήγημα και προσδίδει και τον τίτλο της ατομικής έκθεσης αποκαλύπτει:
«Η εικαστική εγκατάσταση «Τόποι περισυλλογής», αποτελούμενη από 90 έργα 100×70 εκατ. έκαστο, προέκυψε από τη δική μου ανάγκη στοχασμού, περίσκεψης και εγκλεισμού. Είναι ένα έργο βαθύτατα ιδιοσυγκρασιακό, υποβλητικό, μαθηματικό και μουσικό που ιστορεί την πορεία μου στον χώρο της τέχνης. Υπάρχει ένα πεδίο ρυθμών, μεταπλάσεων και αναιρέσεων που με τις επαλληλίες σχηματισμού χώρων, μέσω της ζωγραφικής χειρονομίας, θυμίζει ατέρμονα νοητικά επίπεδα και αρθρώνει ένα πολυδύναμο πλέγμα. Άλλωστε το μοτίβο της επανάληψης υπάρχει όχι μόνο στις εγκαταστάσεις, αλλά σε όλο το έργο μου, ως μια ιδιαιτερότητα. Επιπλέον υπάρχει η δυνατότητα διαλόγου μεταξύ των εικόνων, δημιουργείται μια ένταση που κάνει τον χώρο παλλόμενο, ζωντανό, και αυτό είναι μια ιδιαίτερη εμπειρία4.
Η υπερμεγέθης αυτή εγκατάσταση, έχοντας τη δυνατότητα να προσαρμόζεται στον εκάστοτε εκθεσιακό χώρο, λόγω της θεματικής της και της υπαρξιακής της αγωνίας, αφορά εννοιολογικά τον άνθρωπο και τις κοινωνίες. Στόχος μου, λοιπόν, ήταν να υπογραμμίζει στη μνήμη το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον για το επέκεινα του πολιτισμού μας διασχίζοντας το σύμπαν. Δεν υπάρχει μέλλον χωρίς παρελθόν. Η συνύπαρξη αρχαίας και σύγχρονης εποχής καλπάζει προς το μέλλον και τότε δημιουργούνται νέες κοινωνίες, νέες εποχές».
Όταν βρεθείς στον τεράστιο υπόγειο εκθεσιακό χώρο στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, οι τίτλοι των έργων τέχνης του Γ. Ξένου εκκινούν τη διεργασία της δικής σου νοηματοδότησης και προσωπικής σύνδεσης με το καλλιτεχνικό του έργο, με τη δραματική συνομιλία του μαύρου και του λευκού να σε υποβάλλει καθηλωτικά σε προσωπική «εμβύθιση». Ο χρόνος έτσι στη διάρκεια της επίσκεψης μου ηττήθηκε και η δραματική σιωπή αδρανοποίησε κάθε αντίσταση μου στην ιδιότυπη αισθητική εμπειρία.
Γραμμές μαύρες, τελείες, σχήματα, συνθέτουν φόρμες κοφτές σε λευκό καμβά και εναλλάσσονται ως ερινύες που υποδηλώνουν σε χαρακτηριστικά σημεία της έκθεσης την ανάγκη για «καταφύγια» ασφαλή… Σε τόπους στοχασμού οι οποίοι θα εγγυηθούν τη φυγή από την εξωτερική παγ(ι)ωμένη επιβεβλημένη εικόνα, την μοναχική διαδρομή στην εσωτερική αναδίφηση, με ζητούμενο την λύτρωση του προσώπου από το αιφνίδιο άλγος… Τα στιγμιότυπα περισυλλογής ξεδιπλώνονται λιτά και ρεαλιστικά με την επιθετική δυναμική του μαύρου, με συνδηλώσεις που υπονοούν «άγονη γη», σε μια άνιση μονομαχία «πορεία», όπου ο «μαύρος καθρέφτης» μπλοκάρει το ξεφύλλισμα του «μαύρου βιβλίου» με τις λευκές σελίδες του, σε ένα οδυνηρό «αδιέξοδο» που σηματοδοτείται από σκοτεινά ίχνη. Σκιές, ανατροπές, ματαιώσεις, ανεκπλήρωτες πράξεις, σιωπές, φυλακισμένα λόγια, χαρτογραφούν την επώδυνη σκληρή διεργασία του λευκού της ψυχής, καθώς αναστοχάζεται μια «αλώβητη πορεία ζωής» που τελικά αγνόησε ,αντιστάθηκε, παραμέρισε, τους ζωογόνους ήχους-προκλήσεις της άνοιξης-ζωής προκειμένου να «αντέξει» μια τραγική και άνιση μονομαχία ζωής και θανάτου, με αβέβαιο νικητή…
Κι όμως τελικά μέσα στην αυτοσυνειδησία της επίπονης πάλης του μαύρου με το λευκό που συνθλίβει θριαμβευτικά την ελπίδα και κλέβει βίαια το φως, απρόβλεπτα νικά την αμφίσημη οδυνηρή μονοχρωμία το μπλε… Ένα μοναδικό χρώμα που φυλακίζει τον ουρανό και τη θάλασσα σε κοινό τόπο. Σε μια ένωση συμβολική που δηλώνει θριαμβευτικά το ζωογόνο οξυγόνο, το φύσημα του ανέμου, τις ροές της θάλασσας που χαρίζουν πνοές ευτυχίας, αγαλλίασης, γαλήνης, καθώς μαζί συσπειρώνονται προστατευτικά γύρω από τη μορφή του ακέφαλου γλυπτού… Ο δημιουργός αφαιρεί συνειδητά το ορθολογιστικό κέντρο τον νου και της λογικής που δεν επιτρέπει το όνειρο της ψυχής… Ένα μπλε βαθύ αποδομείται σε γραμμές που κατευθύνονται προς τα κάτω… Ο ουρανός απλώνει γέφυρες για να αγκαλιάσει τη θάλασσα…. Δυο «παράλληλοι μπλε τόποι» που τελικά κατάφεραν να ισορροπήσουν το μαύρο και το λευκό και να συναντηθούν στο «κοινό χρώμα την αιωνιότητας», σε μια «ιδεατή πορεία ονείρου»… Το μπλε μέσα στο μπλε αποκτά δικαιωματικά την ένταση της υπέρβασης σε μια συγκλονιστική αέναη μεταφυσική μετοίκηση- ένωση που δεν επιτρέπει πλέον αμφισημίες και σκοτάδια… Το μπλε μελάνι φαινομενικά δακρύζει στην επιφάνεια του καμβά, στο μικροσκοπικό έργο του ζωγράφου Γ. Ξένου, αλλά ταυτόχρονα προσκαλεί ευεργετικά τους αποδέκτες στην πνευματικά ανυπέρβλητη δύναμη του και τους λυτρωτικούς συμβολισμούς του!!!!
«Η μπλε μινιατούρα, παράταιρη μοναδική χωρίς αρχειακή οικογένεια ονομάζει το χρώμα.Και ο εξόριστος ποιητής μας παρατηρεί από το βάθρο…» Η κατακλείδα στην τεκμηρίωση της επιμελήτριας Άννας Καφέτση. Η κατακλείδα στο δυνατό νόημα της έκθεσης ….σκέφτομαι…. Η έκθεση « ΤΟΠΟΙ ΠΕΡΙΣΥΛΛΟΓΗΣ» συνεχίζεται ….
1. https://www.greek-language.gr/digitalResources/literature/tools/concordance/biography.html?cnd_id=12
2. https://antikleidi.com/2016/11/02/xromata_eliti/
3. Βλ αναλυτικότερα στο τέλος του άρθρου
4. Βλ. αναλυτικότερα στο τέλος του άρθρου
*Η Μ.Δρακάκη είναι επιμελήτρια του Μουσείου Σχολικής Ζωής Δήμου Χανίων, παιδαγωγός και εκπαιδεύτρια ενηλίκων email : politismos.drakaki@gmail.com
**Οι φωτογραφίες είναι ερασιτεχνικές λήψεις από τη γράφουσα.
ΑΝΑΛΥΤΙΚΟΤΕΡΑ ΣΤΙΣ ΔΙΕΥΘΥΝΣΕΙΣ :
https://www.epohi.gr/article/45839/giorgos-xenos-h-tehnh-einai-praxh-eleytherias-kai-epanastashs
https://www.megaron.gr/event/giorgos-ksenostopoi-perisullogis/
