Ως υφή στη λογοτεχνία

«Η υφή είναι η έμπειρη ποιότητα της κειμενικότητας»
Peter Stockwell, συγγραφέας

Στη ζωγραφική, η υφή των αντικειμένων μπορεί να υπονοείται, με το χειρισμό των γραμμών και του φωτός στο χρώμα ώστε να την αντιληφθούμε με την όραση  Όμως, ένας πίνακας ζωγραφικής έχει και την πραγματική υφή της επιφάνειάς του, η οποία διαφοροποιείται με το πλάσιμο των χρωμάτων Οι μοντέρνοι ζωγράφοι χρησιμοποιούν συχνά μαζί με τα χρώματα διάφορα άλλα υλικά, όπως χώμα, άμμο ή κερί και δημιουργούν υφές που στην εικαστική γλώσσα ονομάζονται ματιέρες.

Όταν αποφασίζεις να ξετυλίξεις τις παιδικές σου μνήμες με χρώμα και φως τότε η αφήγηση τους αποκτά μια αξιοζήλευτη υφή. Και αν η υφή είναι κρίσιμο στοιχείο ρεαλισμού στα εικαστικά έργα , στη λογοτεχνία προσδίδει το ύφος του δημιουργού, τη συγκινησιακή πλευρά της γλώσσας, μια «ποιητική γραμματική» που αντανακλά τις προθέσεις και τις επιλογές των δομικών σχημάτων της γραφής του.

Ένα «κείμενο» μπορεί επομένως να ληφθεί ως μια ύφανση ή ένα δίκτυο αναλυτικών, εννοιολογικών, λογικών και θεωρητικών σχέσεων που είναι υφασμένο με τα νήματα της γλώσσας, μέσω των οποίων εκφράζονται επιχειρήματα ή παρέχει τα ίδια τα νήματα των ουσιαστικών επιχειρημάτων.

Η συγγραφέας Τώνια Κατζουρού διακρίνεται για τον τρόπο που φωτίζει τα στοιχεία της μνήμης από την παιδική της ηλικία σε έναν χωροχρόνο πλούσιο σε υφές , τον οποίο πλάθει με τα «χρώματα» των χαρακτήρων που έχει συναντήσει και με τις πινελιές των στιγμών που έχουν εγγραφεί δημιουργικά στον στοχασμό της. Η συγγραφέας προ(σ)καλεί τον αποδέκτη με πρωτότυπο τρόπο να αγγίξει την αφήγηση της, να βουτήξει κυριολεκτικά στις χρωματιστές πινελιές των στιγμιότυπων της , καθώς η ίδια χειρίζεται το φως της βιωματικής της γραφής ευρηματικά. Με χρώματα και υφές που συνδέονται με στοιχεία από τους χαρακτήρες των προσώπων που πρωταγωνιστούν στην πλούσια από εικόνες και δραστηριότητα παιδική της ηλικία, αλλά και με μια χαρισματική ύφανση της αφήγησης της που αποδίδει γλαφυρά και πρωτότυπα τον οπτικό κώδικα των βιωμένων ιστοριών της και αναδεικνύει το νήμα που τις συνδέει.

1 από 6

Πέρα από την κειμενικότητα του βιβλίου η συγγραφέας φωτίζει πτυχές της καθημερινότητας της γειτονιάς της αναδεικνύοντας λεπτομέρειες της ζωής των προσώπων που συνάντησε και συναναστράφηκε με μια θαυμαστή στοχαστοκριτική απόδοση. Η πένα της σε αιχμαλωτίζει με την ατμόσφαιρα που συνθέτει. Η μαγιά της συγγραφής της σηματοδοτείται από τις μνήμες, το ταλέντο και την δυναμική ιδιοσυγκρασία της που ακτινοβολεί και εμπνέει τον αναγνώστη σε κάθε σελίδα με μια συγκλονιστική γλαφυρή αμεσότητα . Είναι η ίδια φωτεινή αμεσότητα όταν συνομιλεί μαζί σου, αλλά και όταν η ίδια περιγράφει την αιτία γέννησης του βιβλίου της «7 χρώματα πάνω σε μαύρο» στο οπισθόφυλλο του.

«Ένα τυχαίο γεγονός με έκανε να «φορέσω» ξανά τα παιδικά μου μάτια και να ξαναζήσω κάποια γεγονότα που ταξίδευαν μέσα στις αναμνήσεις μου, αλλά όσο περνούσε ο καιρός, τόσο ξεμάκραιναν και ξεθώριαζαν. Επτά ιστορίες βασισμένες σε πραγματικά περιστατικά που άλλοτε έρχονταν ολοκάθαρα μπροστά μου κι άλλοτε μπερδεύονταν μεταξύ τους κι έπαιρναν παραμυθένιες διαστάσεις! Όσοι τις έζησαν, θα τις θυμούνται ίσως καλύτερα. Όμως σημασία έχει πώς όλες μαζί δημιούργησαν ένα υπέροχο ευωδιαστό πολύχρωμο λουλούδι στα χρώματα της ώχρας όπως ήταν βαμμένα τότε τα σπίτια στη Χαλέπα, στα Χανιά. Η βίλα Σβαρτς ήταν ο συνδετικός κρίκος! «Σβαρτς» στα γερμανικά, σημαίνει μαύρο. Και όπως ξέρουμε , τα χρώματα ζωντανεύουν καλύτερα σε μαύρο φόντο!»( Κατζουρού, 2021)

Το βιβλίο«7 χρώματα πάνω σε μαύρο» κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδ. ΡΑΔΑΜΑΝΘΥΣ και είναι η αφορμή και για τον διάλογο μας παρακάτω:

Μ.Δ.:Σ΄ ένα κόσμο γεμάτο χρώματα, γιατί επέλεξες τα συγκεκριμένα αυτά 7 χρώματα, προκειμένου να τα συνδέσεις με τις ιστορίες της παιδικής σου ηλικίας;

Τ.Κ.:Τα χρώματα προέκυψαν τυχαία. Όταν τελείωσα τις ιστορίες και τις διάβασα όλες μαζί, διαπίστωσα πως κάθε μια είχε, σαν στάμπα, ένα χρώμα, διαφορετικό κάθε φορά. Πχ. Το κίτρινο, ήταν και χρώμα σπιτιού και ένα καπελάκι παλιό που φόρεσε η ιδιοκτήτρια του σπιτιού αυτού, την ημέρα του γάμου της… Γαλάζιο είχαν τα μάτια μιας κοπέλας και ένα λεωφορείο που οδηγούσε κάποιος που την ερωτεύτηκε… Έτσι, τις ονομάτισα με τα χρώματα. Οι ιστορίες, επίσης, ήταν 7 γιατί τόσες μου βγήκαν. Διαπίστωσα πως και τα χρώματά τους ήταν τα 7 χρώματα της ανάλυσης του ηλιακού φωτός. Αυτό με παραξένεψε. Αλλά και με ενθουσίασε!

Μ.Δ.: Τι πιστεύεις για το μαύρο χρώμα που το αξιοποιείς με αφετηρία τις μνήμες σου από τη βίλα Σβάρτς για να εναποθέσεις στη διάθεση του αναγνώστη τις χρωματιστές σου ιστορίες; Ποιος ο ρόλος που του αποδίδεις στο βιβλίο σου;

Τ.Κ.: Το μαύρο χρώμα, κουβαλάει μαγεία, ομορφιά και μυστήριο μαζί. Σβαρτς, στα Γερμανικά σημαίνει μαύρο και έτσι λεγόταν η Βαρώνη που έχτισε την ιστορική αυτή βίλα, στη Χαλέπα. Ακόμα κι όταν εξελλήνισε το όνομά της, το έκανε Μέλαινα (μέλας= μελανός, μαύρος) Είναι ένα χρώμα που απορροφά όλα τα χρώματα αλλά και τα αναδεικνύει όταν ακουμπήσουν πάνω του! ΄Έτσι και η βίλα αυτή, ομόρφαινε την περιοχή αλλά είχε και τις μαύρες πλευρές της στη διάρκεια της ιστορίας. Πχ κρατητήρια… Είναι ο συνδετικός κρίκος που κρατά όλες τις ιστορίες. Σε όλες αναφέρεται και η βίλα Σβάρτς ή και βίλα Κρούγερ, όπως την ξέραμε τότε…

Μ.Δ.: Πώς νιώθεις περπατώντας σήμερα στις διαδρομές της ιστορικής Χαλέπας; Τι θεωρείς ότι θα έδινε νέα χρώματα στη ζωή της Χαλέπας;

Τ.Κ.: Η αλήθεια είναι πως δεν πολυπερπατώ εκεί. Περνώ όμως σχεδόν κάθε μέρα με το αυτοκίνητο και σκέφτομαι συνεχώς πώς χάθηκαν οι σχέσεις των γειτόνων! Πώς δεν γνωρίζουμε πλέον ο ένας τον άλλον. Ίσως φταίνε οι πολυκατοικίες, ίσως η τηλεόραση που κρατά τους ανθρώπους κλεισμένους στα σπίτια τους και στα δικά τους γούστα στο θέαμα, ίσως ο φόβος του αγνώστου που έρχεται στη γειτονιά και φοβόμαστε από πού κρατά η σκούφια του και τι μπορεί να μας βγάλει… Το ξέρετε πως μια τεράστια περιοχή γύρω από την οδό Δαγκλή που περιγράφω, δεν έχει εφημερίδες κ περιοδικά; Πρέπει να πας πολύ μακριά για να βρεις. Όμως έχουν ανοίξει πολλά μαγαζιά και αρχίζει να γίνεται εμπορικό μικροκέντρο. Αν κατάφερνε το ίδρυμα Βενιζέλου, που βρίσκεται στην καρδιά της περιοχής, να διοργάνωνε συναντήσεις περιοίκων για σύσφιξη σχέσεων, θα ήταν μια νέα άνοιξη στην ιστορία της Χαλέπας.

Μ. Δ.: Πώς, κατά τη γνώμη σου, μπορεί η λογοτεχνία και ευρύτερα κάθε μορφής τέχνη, να διαμορφώσει ευαισθητοποιημένους, συμμετοχικούς και συνειδητοποιημένους πολίτες ενός τόπου, ως προς την σχέση τους με τα αγαθά του πολιτισμού;

Τ.Κ.: Μα, η λογοτεχνία είναι η βάση του πολιτισμού! Για να λέγεσαι πολιτισμένος, πρέπει να ευαισθητοποιηθείς απέναντι στους συμπολίτες σου. Αν δεν διαβάσεις για ιδέες, ιδανικά, υψηλά συναισθήματα κλπ, πώς θα συνδεθείς με τους άλλους ανθρώπους; Αν σε απασχολεί μόνο το τι θέλεις εσύ, είσαι απορριπτέος του συνόλου, ήδη από μόνος σου! Το να θέλεις να συμμετέχεις στα αγαθά ενός πολιτισμού που θεωρείς ότι είναι μόνο τεχνολογικός, δεν σε κάνει άνθρωπο, αλλά ρομπότ. Η ανταλλαγή ιδεών, έστω και μέσω ενός βιβλίου, σε ταρακουνά και σε βάζει να γίνεσαι συμμέτοχος στα πνευματικά αγαθά του αληθινού πολιτισμού!

**Τα έργα τέχνης που πλαισιώνουν το σημερινό κείμενο είναι της ζωγράφου Μαρκέλλα Κομπίτσα προέρχονται από το βιβλίο και παραχωρήθηκαν για τις ανάγκες της συνέντευξης από τη συγγραφέα Τώνια Κατζουρού την οποία ευχαριστώ πολύ για τον χρόνο που μου αφιέρωσε

Πηγές

Κατζουρού Τ.(2021), 7 χρώματα πάνω σε μαύρο, εκδ. ΡΑΔΑΜΑΝΘΥΣ, ΧΑΝΙΑ
Stockwell, P,(2009) Υφή: Μια γνωστική αισθητική της ανάγνωσης . Edinburgh University
Aναλυτικότερα στις διευθύνσεις:
http://users.sch.gr/symfo/sholio/kimena/z.logotehniko-yfos.htm
https://www.greelane.com/el/%ce%ba%ce%bb%ce%b1%cf%83%cf%83%ce%b9%ce%ba%ce%ad%cf%82-%ce%bc%ce%b5%ce%bb %ce%ad%cf%84%ce%b5%cf%82/%ce%b1%ce%b3%ce%b3%ce%bb%ce%b9%ce%ba%ce%ac/textuality-definition-1692538/
http://ebooks.edu.gr/ebooks/v/html/8547/2200/Eikastika_B-Gymnasiou_html-empl/index3A.html