» Επισημάνσεις σε επιστημονικό συνέδριο για το 1821
Οι ιστορικές συγκυρίες που πυροδότησαν τις εξελίξεις, ο ρόλος των φιλικών και του κλήρου αλλά και η διαμόρφωση της επαναστατικής συνείδησης που οδήγησε σε έναν ακόμα ξεσηκωμό, βρέθηκαν στο επίκεντρο του συνεδρίου με θέμα: «Τα Σφακιά και η ευρύτερη περιοχή τους κατά την Επανάσταση του 1821: τόπος και άνθρωποι», που φιλοξενήθηκε το Σάββατο στο Πνευματικό Κέντρο Χανίων.
Διοργανωτές του συνεδρίου ήταν ο Δήμος Σφακίων, με την υποστήριξη της Περιφέρειας Κρήτης, σε συνεργασία με το Εργαστήριο Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας (Καλαμάτας) του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, το Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Κρήτης και το Διαπολιτισμικό Ευρωμεσογειακό Κέντρο UNESCO.
Επαναστατική συνείδηση
Ο καθηγητής Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας στο Τμήμα Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Διαχείρισης Πολιτισμικών Αγαθών του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου Θανάσης Χρήστου επεσήμανε ότι κατά την προεπαναστατική περίοδο υπήρχε υψηλός βαθμός συνειδητότητας της διαφορετικής ιστορικής προέλευσης του ντόπιου πληθυσμού, κάτι στο οποίο είχαν συμβάλλει σημαντικά τα επαναστατικά κινήματα που είχαν εκδηλωθεί από το 1453 έως τις παραμονές του 1821. «Βεβαίως στην Κρήτη η Οθωμανική κυριαρχία επιβλήθηκε λίγο αργότερα από την υπόλοιπη Ελλάδα. Ωστόσο, από τα 11 επαναστατικά κινήματα που μεσολάβησαν έως το 1821 και ιδιαίτερα το 11ο, τα Ορλωφικά, είχε μεγάλη απήχηση με αποτέλεσμα οι Κρήτες να αποκτήσουν αυτή τη συνείδηση και να επιθυμούν διακαώς να αποτινάξουν τον οθωμανικό επικυρίαρχο. Ασφαλώς σε αυτή την κατεύθυνση είχε παίξει σημαντικό ρόλο και η Φιλική Εταιρεία, η οποία παρά το γεγονός ότι είχε ένα μικρό αριθμό φιλικών εδώ στην Κρήτη, οι ζημώσεις που είχαν προκαλέσει αυτοί ήταν σημαντικές», τόνισε, μεταξύ άλλων, ο κ. Χρήστου και πρόσθεσε: «Δεν θα πρέπει κανείς να ξεχνά επίσης τους ψυχωμένους 150 Σφακιανούς οι οποίοι βρέθηκαν στο πλευρό του ηγέτη του Γενικού Επιτρόπου της Ανωτάτης Αρχής της Φιλικής Εταιρείας, του Δημητρίου Υψηλάντη, στη Μολδοβλαχία όταν αυτός ο στρατηγικής έμπνευσης ελιγμός βοήθησε να επικρατήσει η επανάσταση στον ηπειρωτικό κορμό και να φτάσει και στην Κρήτη, όπου αυτοί που έφεραν το μαντάτο της επαναστατημένης Πελοποννήσου να είναι Σφακιανοί έμποροι».
ΦΙΛΙΚΟΙ ΚΑΙ ΚΛΗΡΟΣ
Ο διδάσκων Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης Μάνος Χαλκιαδάκης μιλώντας με θέμα «Φιλικοί και κληρικοί στα Σφακιά και από τα Σφακιά κατά την Επανάσταση του 1821: κοινά χαρακτηριστικά και διαφορετικές στρατηγικές στο πλαίσιο του Ελληνικού Αγώνα της Ανεξαρτησίας», υπογράμμισε τον σημαντικό ρόλο που διαδραμάτισαν φιλικοί και κληρικοί στην επανάσταση. «Υπάρχουν αρκετά κοινά χαρακτηριστικά που έχουν να κάνουν κυρίως με τον κοινό σκοπό, δηλαδή την αποτίναξη της οθωμανικής κυριαρχίας από το νησί, τον χώρο δράσης των φιλικών, τον τόπο κ.ά. Συγχρόνως όμως υπάρχουν και διαφορετικές στρατηγικές που έχουν να κάνουν με προσωπικές φιλοδοξίες, με τον διαφορετικό τρόπο δράσης και μύησης των μελών της Φιλικής Εταιρείας κ.λπ.», επεσήμανε ο κ. Χαλκιδάκης και πρόσθεσε ότι η συμβολή των φιλικών ήταν πολύ σημαντική για τη «ζύμωση» της επαναστατικής συνείδησης: «Ουσιαστικά προετοίμασαν το έδαφος για την κήρυξη της Επανάστασης στην Κρήτη. Συγκριτικά δε με άλλα μέρη της Ελλάδας – κι αυτό πρέπει να επισημανθεί – τα μέλη της Φιλικής Εταιρείας ήταν λιγότερα αριθμητικά, ενώ τα περισσότερα εντοπίζονταν στη δυτική Κρήτη και την ευρύτερη περιοχή των Σφακίων».
Σε ό,τι αφορά τον κλήρο, ο κ. Χαλκιαδάκης τόνισε ότι υπήρξαν αρκετοί κληρικοί που έγιναν μέλη της Φιλικής Εταιρείας, όπως ο μητροπολίτης Κρήτης Γεράσιμος Παρδάλης, ο πρωτόπαπας των Σφακίων Γεώργιος Μοράκης, που ήταν από τα επιφανή μέλη της Φιλικής Εταρείας, ενώ σημείωσε ότι παρατηρείται δε το φαινόμενο λαϊκοί να μυούν κληρικούς και κληρικούς να μυούν λαϊκούς.
Από τη σκοπιά των Οθωμανών
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσίασε η εισήγηση του ερευνητή του Ινστιτούτου Μεσογειακών Σπουδών του ΙΤΕ Γιάννης Σπυρόπουλος, όπου αναφέρθηκε στα Σφακιά την παραμονή του 1821 μέσα από την οπτική των οθωμανικών πηγών. «Η περίοδος αμέσως πριν από την Επανάσταση του ΄21 ήταν πάρα πολύ ιδιαίτερη για την οθωμανική αυτοκρατορία και για την Κρήτη. Υπήρχε μια πολύ μεγάλη αποκέντρωση του κράτους και ο σουλτάνος Μαχμούντ ο Β’ αποφάσισε να στείλει διοικητές που ήταν αρκετά αυστηροί για να μαζέψει αυτή την αποκέντρωση και να επιτεθεί στις τοπικές ελίτ που ήταν κυρίως μουσουλμανικές αλλά σε κάποιες περιπτώσεις και χριστιανικές. Στην Κρήτη λοιπόν έστειλε τον περιβόητο Οσμάν Πασά τον “Πνιγάρη” και μετά από αυτόν κάποιοι επίσης αυστηροί διοικητές. Σε αυτό το πλαίσιο, ξέσπασαν βεντέτες μεταξύ των Χριστιανών για τη διοίκηση των Σφακίων και η οθωμανική διοίκηση επενέβη πολύ δυναμικά για να εξουδετερώσει αυτές τις διαμάχες γιατί έμπαιναν θέματα συλλογής φόρων κ.λπ. Αυτό είχε ως συνέπεια να κυνηγηθούν κάποιες από τις ισχυρότερες οικογένειες των Σφακίων οι οποίοι για να ξεφύγουν πήραν τα βουνά. Σε αυτό το πλαίσιο αναπτύχθηκε μια πρώτη δραστηριότητα που μετά θα εξελιχθεί στις ομάδες που πρωτοστάτησαν στην Επανάσταση του ΄21».
Ο κ. Σπυρόπουλος υπογράμμισε ακόμα ότι η εθνική ιστοριογραφία παρουσιάζει συνήθως ότι οι κυνηγημένοι που πήραν τα βουνά το έκαναν λόγω της καταπίεσης από τους εξισλαμισμένους. Ωστόσο, οι πηγές δείχνουν ότι ο λόγος ήταν οι εσωτερικές διενέξεις μεταξύ των Χριστιανών για τη διοίκηση της περιοχής και οι οποίες προκάλεσαν την επέμβαση της οθωμανικής αυτοκρατορίας. «Φυσικά δεν θέλω να πω ότι οι βεντέτες και η αυστηρότητα της οθωμανικής εξουσίας ήταν οι μόνοι παράγοντες που οδήγησαν στην Επανάσταση του ΄21. Απλώς, είναι ένας παράγοντας που δεν πρέπει να τον αγνοούμε στην ιστορική ανάλυση», σημείωσε καταλήγοντας ο κ. Σπυρόπουλος.
