Οξαλίς η ξυνίθρα

1 από 6

Bιότοπος – περιγραφή
H  λατινική ονομασία του βοτάνου είναι OXALIS acetosella (Οξαλίς η ξυνίθρα). Ανήκει στην οικογένεια των Οξαλιδιδών.  Κατάγεται από τη Νότια Αφρική απ’  όπου πιστεύεται ότι διαδόθηκε και σε άλλες χώρες.
Θεωρείται φυτό των τροπικών και υποτροπικών περιοχών και στην Ευρώπη απαντάται κυρίως στη Μεσογειακή ζώνη.
Στην Ελλάδα είναι αρκετά διαδεδομένη σε ελαιώνες, αμπελώνες και περιβόλια εσπεριδοειδών, ενώ με μικρότερη συχνότητα απαντάται και σε άλλες καλλιέργειες καθώς και σε ακαλλιέργητες εκτάσεις.
Τα πιο γνωστά είδη της ελληνικής χλωρίδας είναι η “οξαλίδα η οξίδια ή ξινήθρα” και το “ρούμεξ η οξαλίδα”. Τη συναντούμε με την κοινή ονομασία ξινήθρα, ξινοτρίφυλλο ή ξινόχορτο.
Eρπουσα πολυετής πόα. Φύλλα τρίλοβα, ωχροπράσινα. Τα φύλλα της μοιάζουν πολύ με τα φύλλα του τριφυλλιού. Εκφύονται κοντά στη ρίζα, έχουν μακρύ μίσχο και καθένα αποτελείται από τρία μικρά καρδιόσχημα φύλλα. Ανθη λευκά, με ρόδινες γραμμές, διαμέτρου 1,5 εκατοστό.
Το ανθικό στέλεχος φτάνει σε ύψος το πολύ τα 10 με 15 εκατοστά. Είναι μελισσοκομικό φυτό καθώς δίνει γύρη αλλά και νέκταρ και μπορεί να συμβάλλει σημαντικά στη συντήρηση των μελισσοσμηνών κατά τη διάρκεια του χειμώνα. Χρησιμοποιείται σε σούπες, σάλτσες και χορτόπιτες σε μικρές ποσότητες, για να δώσει ξινή γεύση.
Αυτή η ξινίλα προκαλείται από την εξαιρετικά υψηλή περιεκτικότητα σε οξαλικό οξύ. Στην Κρήτη συναντούμε συχνά την ποικιλία OXALIS pas-carpae (ξυνίθρα με διπλά άνθη).
Είναι φυτό με βολβούς που εισχωρούν βαθιά μέσα στο έδαφος, δημιουργώντας μικρά πολυετή βολβίδια.
Ρόδακας με τριμερή, μακρόμισχα φύλλα (μέχρι 20 εκατοστά), με αντικαρδιοειδή φυλλάρια. Ανθικός βλαστός τριχωτός, άφυλλος, με 6 έως 12 άνθη σε σκιάδια. Στεφάνη με 5 πέταλακίτρινο-λεμονί, 2 έως 2,5 εκατοστών αντωνοειδή και 10 στήμονες εκ των οποίων οι 5 είναι μικρότεροι.

Ιστορικά στοιχεία
Εισήχθηκε στην Μάλτα από την Νότιο Αφρική ως καλλωπιστικό φυτό και κατάφερε να εισβάλλει σε όλη τη Μεσόγειο και να κατακλύσει κήπους και αγρούς. Στη Νότια Αφρική ήταν ένα παραδοσιακό συστατικό της διατροφής. Το φυτό έχει χρησιμοποιηθεί με διάφορους τρόπους ως πηγή του οξαλικού οξέος, όπως στα τρόφιμα.  Οι πλευρικοί υπόγειοι δρομείς, οι οποίοι είναι σαρκώδης, τρώγονται ωμοί ή βραστοί και σερβίρονται με το γάλα. Στον  Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο  τα εξογκώματα στις ρίζες του φυτού  προσέφεραν τροφή στον πεινασμένο πληθυσμό.
Στη λαϊκή ιατρική έχει χρησιμοποιηθεί για την αντιμετώπιση της ταινίας και των σκουληκιών. Το φυτό έχει χρησιμοποιηθεί επίσης ως διουρητικό.
Ο καθηγητής κ. Δαμανάκης από το Πανεπιστήμιο Κρήτης αναφέρει ότι ­ η δράση της ξινήθρας στα αμπέλια είναι ευεργετικότατη. Τούτο επειδή το ριζικό σύστημά της, το οποίο επίσης χρησιμοποιείται για την επέκταση της κυριαρχίας της, δρα περίπου ως υπόγειο τρυπάνι. Όταν βρεθεί σε αμπέλια και αρχίσει να προχωρεί υπόγεια δημιουργεί πολλά ανοίγματα στο έδαφος, το οποίο γίνεται αφράτο σαν να είναι σκαμμένο πρόσφατα. Λαμβάνοντας υπόψη και το γεγονός ότι το καλοκαίρι ξεραίνεται, τούτο σημαίνει ότι δεν δρα ανταγωνιστικά προς το αμπέλι σε ότι αφορά το σπάνιο για εκείνη την εποχή νερό.

Συστατικά – χαρακτήρας
Τα φύλλα περιέχουν οξαλικό κάλιο, καθώς και οξαλικό οξύ, ουσίες ερεθιστικές, οι οποίες παρά την ευχάριστη γεύση τους, μπορούν να προκαλέσουν δηλητηριάσεις με αιμορραγικές διάρροιες και απόφραξη νεφρών.

Aνθιση – χρησιμοποιούμενα μέρη – συλλογή
Ανθίζει τον Απρίλιο και τον Μάιο.  Για θεραπευτικούς σκοπούς χρησιμοποιούνται τα φύλλα του φυτού.

Θεραπευτικές ιδιότητες και ενδείξεις
Τα φρέσκα ή αποξηραμένα φύλλα έχουν δράση αντισκορβουτική, στυπτική, διουρητική, εμμηναγωγική, αποχρεμπτική, αντιπυρετική, ερεθιστική και στομαχική.
Είναι βότανο χωνευτικό αλλά επικίνδυνο στη χρήση του. Το αφέψημα των φύλλων χρησιμοποιείται σε εμπύρετες καταστάσεις , για να σβήσει τη δίψα και να μειώσει τον πυρετό. Εξωτερικά, τα φύλλα  ως κατάπλασμα εφαρμόζονται τοπικά σε αποστήματα, πληγές, διάφορες δερματικές παθήσεις, σε ερεθισμό  των βλεννογόνων και για κούρες ομορφιάς.

Προφυλάξεις
Το φυτό αυτό περιέχει οξαλικό οξύ. Γι’ αυτό απαιτείται προσοχή να μην καταναλωθεί σε μεγάλες ποσότητες (π.χ. από ζώα που βόσκουν). Σε μέτριες ποσότητες είναι ακίνδυνο για τον άνθρωπο και τα ζώα. Η υπερκατανάλωση όμως των φύλλων,  λόγω του οξαλικού οξέος που περιέχουν μπορεί να προκαλέσει δέσμευση του ασβεστίου και να οδηγήσει σε διατροφική ανεπάρκεια.  Αντενδείκνυται η κατανάλωση της από άτομα που πάσχουν από  πέτρες στα νεφρά, ρευματισμούς ή ποδάγρα.

Y.Γ:  Όλα τα προηγούμενα άρθρα της στήλης μπορούμε να τα βρούμε στη διεύθυνση www.herb.gr.  Επίσης αν κάποιος φίλος αναγνώστης γνωρίζει  οποιαδήποτε  θεραπευτική ιδιότητα βοτάνου του τόπου μας που δεν είναι ευρέως γνωστή ή  έχει κάποιο ερώτημα μπορεί να το απευθύνει στην ηλεκτρονική διεύθυνση skouvatsos11@gmail.com