Ουκρανική Κρίση

» Διαφορετικές Ερμηνείες και Αντικρουόμενα Συμφέροντα

Για ακόμη μια φορά οι σχέσεις Ρωσίας και Ουκρανίας οξύνονται σημαντικά, οκτώ χρόνια μετά την κατάληψη της Κριμαίας.

Αιτία αυτή τη φορά φαίνεται να είναι η συγκέντρωση μεγάλου αριθμού ρωσικών στρατευμάτων, που εκτιμώνται πάνω από 170.000, κοντά στα ρώσο-ουκρανικά σύνορα, γεγονός που πυροδότησε φόβους για μία επερχόμενη επίθεση της Ρωσίας κατά της ουκρανικής κυριαρχίας. Αν και η Μόσχα αρνείται οποιαδήποτε σκέψη για μια επικείμενη εισβολή και διαβεβαιώνει πως τα στρατεύματα βρίσκονται στην περιοχή από το περασμένο καλοκαίρι για στρατιωτικά γυμνάσια, φαίνεται πως το Κίεβο και οι χώρες του ΝΑΤΟ δεν πείθονται γα την ειρηνικές προθέσεις τους, ανησυχώντας για μία επανάληψη των γεγονότων του 2014 που αυτή τη φορά θα απειλήσουν την σταθερότητα και την ασφάλεια ολόκληρης της Ευρώπης.

Η.Π.Α – Ρωσία: Με ματιά Ψυχρού Πολέμου
Ρωσία και ΗΠΑ έρχονται έτι μια φορά αντιμέτωπες στο θέατρο της Ουκρανίας. Από την μία πλευρά ο Ρώσος Πρόεδρος, Βλάντιμιρ Πούτιν, που είχε δηλώσει παλαιότερα πως η διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης αποτελεί την «μεγαλύτερη καταστροφή του 20ου αιώνα», δεν θεωρεί την Ουκρανία ως μια ξεχωριστή πολιτική οντότητα αλλά έναν «αδελφό λαό» που πρέπει να επιστρέψει στην «σφαίρα επιρροής» της Ρωσίας. Αυτή η ρωσική πολιτική έγινε εμφανής ήδη από το 2014 με την κατάληψη της Κριμαίας και την υποστήριξη των αποσχιστών στην περιοχή του Ντόνμπας στα ρώσο-ουκρανικά σύνορα, που είχε ως στόχο να «προστατεύσει» τους ρωσόφωνους κατοίκους της ανατολικής Ουκρανίας από την «καταπίεση του Κίεβου» (βλ. Εικόνα 1). Ωστόσο, παρά τις διάφορες δηλώσεις που προσπάθησαν να «νομιμοποιήσουν» την επεμβατική πολιτική της Ρωσίας στην γειτονική της χώρα, τα πραγματικά κίνητρά της είναι ακραιφνώς γεωπολιτικά. Ήδη από την σύνοδο του ΝΑΤΟ στο Βουκουρέστι το 2008, στην οποία τέθηκαν οι βάσεις για την ένταξη της Ουκρανίας και της Γεωργίας στην βορειοατλαντική συμμαχία, η Ρωσία είχε διαμαρτυρηθεί έντονα για μια τέτοια εξέλιξη. Έκτοτε η Μόσχα έχει δηλώσει πολλάκις ότι μια περαιτέρω επέκταση του ΝΑΤΟ προς Ανατολάς θα πλήξει ζωτικά της συμφέροντα και θα αποτελέσει πρόβλημα στο οποίο θα δοθούν «στρατιωτικές λύσεις», διατηρώντας έτσι ένα άτυπο casus belli. Με αυτή τη λογική, στις 17 Δεκεμβρίου του 2021 η Ρωσία εξέδωσε μία λίστα οκτώ σημείων – εγγυήσεων για τη Δύση ως προϋπόθεση για την αποκλιμάκωση στην Ουκρανία. Μεταξύ άλλων ζητήθηκαν διαβεβαιώσεις πως η τελευταία δε θα ενταχθεί ποτέ στους κόλπους του ΝΑΤΟ και πως η στρατιωτική δύναμη της συμμαχίας στην ανατολική πλευρά της θα επιστρέψει στα προ του 1997 σύνορα, να αποχωρήσει δηλαδή από διάφορες χώρες τις ανατολικής Ευρώπης.
Η απάντηση των ΗΠΑ ήρθε στο τέλος του έτους με τον Αμερικανό Πρόεδρο να μιλά για «βαρύ τίμημα» αν η Μόσχα κινούνταν επιθετικά εναντίον της Ουκρανίας και εξέφρασε ελπίδες για την αποκλιμάκωση της κρίσης στην συνδιάσκεψη ΗΠΑ – Ρωσίας που ξεκίνησε στις 10 Ιανουαρίου στη Γενεύη. Πέρα όμως από τις απειλές και τα διαβήματα διαμαρτυρίας, η Ουάσινγκτον έχει δείξει έμπρακτα την στήριξή της στο Κίεβο παρέχοντας στρατιωτική βοήθεια αξίας άνω των 2,4 δις δολαρίων από το 2014 αλλά και στέλνοντας εκατοντάδες στρατιωτικούς για την εκπαίδευση του ουκρανικού στρατού. Έτσι, η Ουάσινγκτον όχι μόνο στηρίζει την φιλοδυτική ουκρανική κυβέρνηση, αλλά ακόμη προωθεί μία πιθανή επέκταση του ΝΑΤΟ που θα μπορούσε να αποκλείσει σημαντικά την ρωσική επιρροή στην ευρωπαϊκή ήπειρο.

Ε.Ε. – Ουκρανία: Ισορροπία εν μέσω Παγκόσμιων Ανταγωνισμών Ισχύος
Υπό το βάρος αυτού του ανταγωνισμού ισχύος μεταξύ ΗΠΑ και Ρωσίας, Κίεβο και Βρυξέλλες προσπαθούν να προωθήσουν τα συμφέροντα τους με στρατηγικούς ελιγμούς που δεν οξύνουν την κείμενη κατάσταση. Αρχικά, αν και το Κίεβο συνεχίζει τις ένοπλες συγκρούσεις με τους αποσχιστές στην περιοχή του Ντόνμπας που έχουν κοστίσει τη ζωή περισσότερων από 14.000 ανθρώπων από το 2014, μολαταύτα δεν έχει προχωρήσει ούτε σε μία πλήρη κινητοποίηση του στρατού της κατά των αποσχιστών, υπό τον φόβο ρωσικής επέμβασης, αλλά ούτε στην πλήρη οικονομική απομόνωση της περιοχής. Έτσι, ο Ουκρανός Πρόεδρος Βολόντιμιρ Ζελένσκι βρίσκεται σε συνεχή επικοινωνία με την Ουάσινγκτον, τις Βρυξέλλες, αλλά και τη Μόσχα προσπαθώντας να αποκομίσει από την μία όσο το δυνατόν μεγαλύτερη οικονομική και στρατιωτική βοήθεια και από την άλλη να εξεύρει μία ενδιάμεση λύση που θα οδηγήσει στην αποκλιμάκωση της σύγκρουσης. Με την ίδια λογική, η Ευρωπαϊκή Ένωση αν και εκφράζει ανοιχτά τόσο την απόλυτη στήριξή της προς το Κίεβο, διατρανώνει το αναφαίρετο δικαίωμά του να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ και ταυτόχρονα απειλεί με νέο γύρω οικονομικών κυρώσεων για τη Μόσχα, στην πραγματικότητα παραμένει δέσμια της ενεργειακής της εξάρτησης από την Ρωσία καθώς και από τις εσωτερικές αντιθέσεις στην εξωτερική πολιτική των κρατών μελών της. Χώρες όπως η Πολωνία πιέζουν για μία σκληρή ευρωπαϊκή στάση απέναντι στην ρωσική προκλητικότητα και χώρες όπως η Γερμανία διστάζουν να υποστηρίξουν οικονομικά αντίμετρα, τόσο λόγω της ενεργειακής κρίσης που μαστίζει ολόκληρη την Ευρώπη, δεδομένου ότι η Ουκρανία είναι σημαντικός κόμβος αγωγών μεταφοράς του ρωσικού φυσικού αερίου, όσο και λόγω της ειδικής σχέσης μεταξύ Βερολίνου και Μόσχας με την επικείμενη λειτουργία ενός νέου αγωγού φυσικού αερίου μεταξύ των δύο χωρών του Nord Stream 2 (βλ. Εικόνα 2).

Πόλεμος ή Ειρήνη;
Λίγο και από τα δύο
Παρά τις προσπάθειες επίλυσης της κρίσης, οι ειρηνευτικές συνομιλίες μεταξύ ΗΠΑ-Ρωσίας και Ουκρανίας-Ρωσίας φαίνεται να μην καταλήγουν σε μία συμφωνία που θα για την αποκλιμάκωσή της, αλλά αντίθετα διαιωνίζουν ένα διάλογο που αναδεικνύει τα διαμετρικά αντίθετα συμφέροντα των εκατέρωθεν μερών. Επακόλουθα, από τη μία πλευρά η κατάσταση αυτή σε συνδυασμό με τις δηλώσεις ΗΠΑ και ευρωπαϊκών κρατών πως δεν θα στείλουν στρατεύματα σε περίπτωση ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία, αλλά και η θέση της Ρωσίας ως κύριου παρόχου ενέργειας τόσο στην ΕΕ όσο και στην Ουκρανία, ουσιαστικά αναγάγει την Ρωσία ως τον κύριο πρωταγωνιστή σε αυτή τη διαμάχη. Ως εκ τούτου η Μόσχα έχει κάθε λόγο να συνεχίσει να εξοπλίζει και να εκπαιδεύει τους αποσχιστές του Ντόνμπας διατηρώντας μία σύγκρουση μικρής έντασης στην Ουκρανία που θα τις δώσει το πλεονέκτημα να εκβιάζει το Κίεβο ως προς την ένταξή του στο ΝΑΤΟ.
Ταυτόχρονα όμως η Μόσχα έχει πολλά να χάσει από μία γενικευμένη σύρραξη με την Ουκρανία. Καταρχάς, οι οικονομικές κυρώσεις της Δύσης ακόμα και περιορισμένες, μπορούν να πλήξουν κάλλιστα τόσο την οικονομική ελίτ όσο και τον ρωσικό λαό εν συνόλω. Ακόμη, μία τέτοια εξέλιξη θα επιτάχυνε σημαντικά την προσπάθεια απεξάρτησης της ΕΕ από το ρωσικό αέριο που θα ανάγονταν πλέον σε αντικείμενο στρατηγικής ασφάλειας. Και μακροπρόθεσμα όμως οι Ρωσία θα πρέπει να δαπανήσει πόρους τόσο οικονομικούς όσο και ανθρώπινους για να κατακτήσει και να διατηρήσει την κυριαρχία της στην Ουκρανία, ειδικά τώρα που το αντί-ρωσικό αίσθημα είναι πολύ ισχυρό στην πλειοψηφία του λαού της χώρας.
Συνεπώς, το πιθανότερο σενάριο είναι η αποτυχία των συνομιλιών καθώς όλα τα μέρη που μετέχουν θεωρούν ότι δεν μπορούν να υποχωρήσουν σε ζητήματα που θίγουν ζωτικά γι αυτούς συμφέροντα. Η Μόσχα μάλλον θα συνεχίσει να στηρίζει τους αυτονομιστές και να κάνει μεγάλα στρατιωτικά γυμνάσια στα ρώσο-ουκρανικά σύνορα για να αποτρέψει το Κίεβο να αιτηθεί να γίνει μέλος του ΝΑΤΟ. Ταυτόχρονα, με αυτή την τακτική η Ρωσία θα αποφύγει επιπρόσθετες οικονομικές κυρώσεις ενώ θα συνεχίσει να είναι ο βασικός πάροχος ενέργειας της ΕΕ χωρίς ιδιαίτερες αντιδράσεις στο εσωτερικό της τελευταίας. Ταυτόχρονα η Ουάσινγκτον, παρά την έντονη δυσφορία της για την ρωσική επιρροή στην ευρωπαϊκή ήπειρο θα συνεχίσει να προμηθεύει το Κίεβο με στρατιωτικό εξοπλισμό για να ενισχύσει την αποτρεπτική ισχύ του. Έτσι, τα αντικρουόμενα συμφέροντα και οι διαφορετικές δυνατότητες των εμπλεκομένων σε αυτή τη διαμάχη είναι οι καθοριστικοί παράγοντες που θα αποτρέψουν έναν γενικευμένο πόλεμο αλλά την ίδια στιγμή εμποδίζουν την τελική διευθέτηση της κρίσης στην Ουκρανία.

*Ο Γιώργος Μαυροδημητράκης
είναι πολιτικός επιστήμονας, Msc.