» Σκέψεις για τον ρόλο του σχολείου στην πρόληψη της τοξικοεξάρτησης
Το σχολείο αντικειµενικά από µόνο του είναι φορέας Πρόληψης: Γιατί έχει κανόνες – υποχρεώσεις και δικαιώµατα – δοµηµένο πρόγραµµα – είναι φορέας κοινωνικοποίησης – διαπαιδαγωγεί – διαπλάθει προσωπικότητες.
Ακόµα και το σχολείο στο αστικό κράτος µπορεί να ενισχύσει:
1 Την έγκαιρη και έγκυρη πληροφόρηση για τις αρχές της πρόληψης.
2 Την προώθηση προσωπικής και κοινωνικής εκπαίδευσης για την ανάπτυξη συναισθηµατικών, γνωστικών και επικοινωνιακών δεξιοτήτων και την αύξηση της αντίστασης απέναντι στις εξαρτήσεις.
3 Την προώθηση και υιοθέτηση υγιών στάσεων ζωής και
4 Την ενίσχυση των προστατευτικών παραγόντων ως προς τη χρήση ουσιών και τη µείωση παραγόντων κινδύνου.
Κυρίως, όµως, πρέπει να τονίσουµε πάλι ότι ο στρατηγικός στόχος της πρωτογενούς πρόληψης συνοψίζεται στην πρόταση ενός τρόπου ζωής δηµιουργικού, µε αξίες, στόχους και αξιοπρέπεια, µέσα από τη συλλογικότητα.
∆ηλαδή, µε άλλα λόγια, η πρωτογενής πρόληψη θα πρέπει να στοχεύει στη σύνδεση των επιµέρους ικανοτήτων των νέων ανθρώπων σε µια ενιαία και ολοκληρωµένη προσωπικότητα.
Μέσα από αυτό το πρίσµα θα πρέπει να εξετάσουµε και τον ρόλο του σχολείου στην πρόληψη.
Πριν όµως, θα πρέπει να διερευνήσουµε δύο κοµβικά στοιχεία, τα οποία συσχετίζονται µε τη χρήση ψυχοτρόπων ουσιών και την παραβατικότητα: Την εκπαιδευτική αποτυχία και τη σχολική διαρροή.
Οι µελέτες σε χρήστες που έχουν ενταχθεί σε πρόγραµµα θεραπείας δείχνουν ότι όσοι εκλάµβαναν τη σχέση τους µε το σχολείο ως αποτυχηµένη (χαµηλοί βαθµοί, χαµηλή αυτοεκτίµηση, κακές κοινωνικές σχέσεις µε συνοµήλικους, κακές σχέσεις µε εκπαιδευτικούς) ξεκίνησαν τη χρήση από τα 13 µε 14 έτη – ενώ όσοι εγκατέλειψαν το σχολείο κυρίως λόγω οικονοµικών λόγων (από φτωχή οικογένεια, έπρεπε από πολύ µικρή ηλικία να βρουν δουλειά για να συνεισφέρουν στο οικογενειακό εισόδηµα) ξεκίνησαν τη χρήση σε µεγαλύτερη ηλικία, κοντά στα 17 µε 18 έτη.
Τι κρατάµε ως στοιχείο: Οτι ακόµα και το σηµερινό σχολείο – το αστικό – το εχθρικό προς τον µαθητή – το σχολείο του ανταγωνισµού και των ανισοτήτων – όταν συγκρατεί έναν µαθητή στις τάξεις του είναι παράγοντας επιβραδυντικός για τη χρήση, αρκεί η σχολική αποτυχία και η σχολική διαρροή να µην εκλαµβάνονται ως ατοµική αποτυχία, αλλά ως αποτυχία της ίδιας της κοινωνίας, δηλαδή ως στοιχεία που έχουν άµεση σχέση µε την κοινωνική δοµή.
Οι αποτυχίες τραυµατίζουν τόσο την εικόνα που έχει ο µαθητής για τον εαυτό του όσο και την εικόνα που έχουν οι άλλοι γι’ αυτόν. Όταν µάλιστα τις χρεώνεται προσωπικά, επειδή επικρατεί η άποψη ότι η κύρια αιτία τους είναι η δική του ανικανότητα, τότε οι αποτυχίες µπορούν να παίξουν ανασταλτικό ρόλο στην ολόπλευρη ανάπτυξη της προσωπικότητας και να συµβάλουν τελικά στη διαµόρφωση νέων ανθρώπων µε χαµηλή αυτοεκτίµηση, που είναι ευάλωτοι, αδύναµοι να αντιδράσουν στην αδικία, να διεκδικήσουν τα δικαιώµατά τους, να αντιµετωπίσουν τις δυσκολίες και τις προκλήσεις. Μπορούν να οδηγηθούν σε περιθωριοποίηση ή ακόµα και σε παραβατικές συµπεριφορές (…).
Εποµένως:
1 Το σχολείο, µέσα από το περιεχόµενο και τη λειτουργία του, πρέπει να δηµιουργεί συνθήκες που θα κάνουν πιο ενδιαφέρουσα και ευχάριστη την παιδική και εφηβική ζωή. Να φροντίζει ώστε οι µαθητές να απολαµβάνουν µε τρόπο δηµιουργικό τις χαρές που προσφέρει η ηλικία τους, µέσα από τη σχολική ζωή αλλά και µε την οργάνωση του ελεύθερου χρόνου τους.
2 Απαραίτητη προϋπόθεση για να λειτουργήσει κατ’ αυτόν τον τρόπο το σχολείο, είναι το κατάλληλα προετοιµασµένο διδακτικό προσωπικό µέσα από προγράµµατα τακτικής επιµόρφωσης. Στα οποία εκτός των άλλων θα πρέπει να δίνεται έµφαση στην αντιµετώπιση των µαθησιακών δυσκολιών και της παραβατικής συµπεριφοράς, καθώς και στην οργάνωση της πρόληψης κατά των εξαρτησιογόνων ψυχοδραστικών ουσιών (καπνός, αλκοόλ, χάπια, ναρκωτικά), καθώς και αντιµετώπισης περιπτώσεων παιδιών που είναι ιδιαίτερα ευάλωτα ή που βρίσκονται στην αρχή της χρήσης ψυχοδραστικών ουσιών.
3 Είναι αναγκαίο να διορισθούν στα σχολεία ειδικοί επιστήµονες, επιφορτισµένοι µε τη στήριξη των µαθητών. Να λειτουργεί στο σχολείο ειδική διεπιστηµονική οµάδα, αποτελούµενη από σχολικό ψυχολόγο, γιατρό γενικής ιατρικής, νοσηλευτή και κοινωνικό λειτουργό. Η οµάδα αυτή, µε ευθύνη του κατάλληλα εκπαιδευµένου καθηγητή, θα παρεµβαίνει για την υποστήριξη των παιδιών που παρουσιάζουν δυσκολίες, αλλά και θα βοηθά συµβουλευτικά το έργο του διδακτικού προσωπικού.
4 Να στηριχθεί το µάθηµα της Φυσικής Αγωγής στα σχολεία. Να προωθούνται µέσω της άθλησης οι αξίες της συλλογικότητας, της ευγενούς άµιλλας και της αγωνιστικής στάσης ζωής. Είναι ιδιαίτερα ανησυχητικό το γεγονός ότι ακόµα και σε ερασιτεχνικά πρωταθλήµατα µικρών ηλικιών έχει διαπιστωθεί εκτεταµένη χρήση αναβολικών.
5 Η ερασιτεχνική πολιτιστική δηµιουργία (θεατρικά, πολιτιστικά, περιβαλλοντικά προγράµµατα, µουσικά σχήµατα κ.λπ.) – αυτό που συχνά αποκαλούµε «εξωταξικές» δραστηριότητες – αναδεικνύει την προσωπικότητα του µαθητή. Είναι απίστευτο πόσο διαφορετικοί εµφανίζονται σ’ αυτές οι µαθητές. Οι δειλοί, οι συνεσταλµένοι, οι αδιάφοροι, οι «τεµπέληδες» µαθητές γίνονται θαρραλέοι και πρωτοπόροι σε δράση.
6 Οπως, επίσης, µέσα από προγράµµατα «Αγωγής Υγείας» για τη διατροφή, το κάπνισµα, το αλκοόλ, τις εξαρτήσεις κ.λπ. να τους βοηθήσουµε να υιοθετήσουν έναν υγιεινό τρόπο ζωής και συµπεριφοράς.
7 Να αξιοποιήσουµε τις σχολικές γιορτές (εθνικές επετείους, Πολυτεχνείο) να µιλήσουµε για τους κινδύνους του ρατσισµού και του φασισµού.
8 Να προτρέψουµε τους µαθητές µας να οργανώσουν εκδηλώσεις αλληλεγγύης (ρούχα, τρόφιµα, βιβλία, κ.λπ.) για τους συµµαθητές τους που δοκιµάζονται.
9 Αλλά πρώτα από όλα να σταθούµε εµείς οι ίδιοι αλληλέγγυοι στους µαθητές µας, οργανώνοντας κοινωνικά φροντιστήρια στο σχολείο µας ή σε οµάδες σχολείων. (…)
Η χρήση ναρκωτικών στους µαθητές στη χώρα µας
Όλα τα στοιχεία που παραθέτουµε σήµερα για τη χρήση ουσιών στους µαθητές της χώρας µας αλλά και σε διεθνές επίπεδο, βασίζονται σε συγκριτικές µελέτες που έχουµε κάνει από το 1984 µέχρι το 2020 στις εκθέσεις του ΕΚΤΕΠΝ (Εθνικό Κέντρο Τεκµηρίωσης για τα Ναρκωτικά), του ΕΠΙΨΥ (Επιστηµονικού Ινστιτούτου Ψυχικής Υγείας), του Ευρωπαϊκού Παρατηρητηρίου για τα Ναρκωτικά, του Παγκόσµιου Οργανισµού του ΟΗΕ για την Παρακολούθηση των Ναρκωτικών, καθώς και σε εκθέσεις, µελέτες και απολογιστικά στοιχεία του ΚΕΘΕΑ, του 18 ΑΝΩ και του ΟΚΑΝΑ.
Σήµερα στη χώρα µας:
1 το 16% των µαθητών έχει κάνει χρήση κάποιας ναρκωτικής ουσίας
2 το 9,8% των µαθητών κάνει περιστασιακή χρήση ναρκωτικών
3 το 2,5% όσων κάνουν περιστασιακή χρήση ναρκωτικών είναι µαθητές της Α’ και Β’ τάξης του Γυµνασίου
Ποια ουσία επιλέγουν οι Έλληνες µαθητές για να κάνουν χρήση:
1 το 13,5% των µαθητών έχει κάνει χρήση κάνναβης – το 7% κάνει συστηµατική χρήση – και το 1,8% των µαθητών που κάνουν συστηµατική χρήση είναι µαθητές της Α’ και Β’ Γυµνασίου
2 το 14,1% των µαθητών έχει κάνει χρήση κάποιας εισπνεόµενης ουσίας, µε το 5,8% να είναι µαθητές της Α’ και Β’ Γυµνασίου
3 το 9,3% των µαθητών έχει κάνει χρήση ηρεµιστικών – υπνωτικών – διεγερτικών χαπιών χωρίς τη συνταγή γιατρού, για να αλλάξουν τη διάθεσή τους, µε τη χρήση χαπιών να εξισώνει τα δύο φύλα.
Με ποια ουσία ξεκινούν οι Έλληνες µαθητές τη χρήση – µε ποια ουσία πειραµατίζονται:
1 Πρώτη ουσία δοκιµής και πειραµατισµού είναι η κάνναβη και για τα δύο φύλα
2 Ακολουθούν τα αναβολικά χάπια και µετά οι εισπνεόµενες ουσίες
3 Η κάνναβη φαίνεται ότι είναι η πρώτη ουσία δοκιµής και πειραµατισµού από το 1998 και µετά για τα αγόρια και από το 2004 και µετά για τα κορίτσια. Μέχρι τότε πρώτη ουσία πειραµατισµού και για τα δύο φύλα ήταν τα χάπια. Η αλλαγή στα πρότυπα πειραµατισµού και στα δύο φύλα µε κάνναβη φανερώνει τη συνολική άνοδο της κατάχρησης κάνναβης, την άνοδο της χρήσης λόγω της ανόδου της διαθεσιµότητάς της, αλλά και την ανοχή που δείχνουν οι Έλληνες µαθητές λόγω της κοινωνικής ανοχής προς την κάνναβη, µε τις διαρκείς προσπάθειες για νοµιµοποίηση της χρήσης της.
Η διαφοροποίηση της προτίµησης των κοριτσιών προς τα χάπια φαίνεται ότι είναι ένα χαρακτηριστικό που συνοδεύει τις χρήστριες σε όλες τις ηλικίες, αφού η κατάχρηση χαπιών είναι χαρακτηριστικό του γυναικείου φύλου στη χρήση. Μάλιστα, από το 2007 µέχρι το 2014 παρατηρείται 7πλασιασµός των µαθητριών που πειραµατίζονται µε πρώτη ουσία τα χάπια. Αυτό οφείλεται και στη διάδοση των συνθετικών χαπιών από το διαδίκτυο, αφού σήµερα περισσότερα από 600 διαδικτυακά καταστήµατα µε έδρα την ΕΕ, τα smart shops, πουλούν συνθετικά χάπια, ως χάπια των πάρτι, ευεξίας, αδυνατίσµατος, πωλούνται νόµιµα ως συµπληρώµατα ακόµα και διατροφής και κάνουν θραύση στις νεαρές κυρίως χρήστριες. Ενώ για το 2015, 605 νέες ουσίες, κυρίως συνθετικά χάπια µέσω διαδικτύου έπεσαν στην αγορά.
Επίσης φαίνεται διπλασιασµός της ηρωίνης και της κοκαΐνης ως πρώτης ουσίας πειραµατισµού στις µαθητικές ηλικίες, µε το 1,3% των µαθητών να δηλώνει πρώτη ουσία δοκιµής ναρκωτικών την ηρωίνη και 2,5% την κοκαΐνη.
Από τα στοιχεία λοιπόν φαίνεται:
Άνοδος της χρήσης στις µαθητικές ηλικίες
Μείωση της ηλικίας πρώτης επαφής – πειραµατισµού
Άνοδος της χρήσης κάνναβης
Αλλαγή στη σχέση των δύο φύλων, µε τις µαθήτριες να µπαίνουν πολύ πιο δυναµικά από ό,τι στο παρελθόν στη χρήση (…).
Να κρατάς τη ζωή στα χέρια σου, όχι να την παραδίνεις
Ειδικά σήµερα έντεχνα πλασάρουν ως προοδευτικό ό,τι πιο συντηρητικό και αναχρονιστικό υπάρχει: Την υποταγή στα όρια που σου επιτρέπει το σύστηµα να ζεις, στις επιλογές που επιλέγει το ίδιο το καπιταλιστικό σύστηµα να σου αφήνει “ελεύθερες”. Προοδευτικό είναι να κρατάς τη ζωή στα χέρια σου, όχι να την παραδίνεις!
Πραγµατικά προοδευτικό είναι:
Να µπορείς να σηκώνεις κεφάλι.
Να καθορίζεις εσύ τη ζωή σου, µε γνώση των απαιτήσεων της ζωής, µε πάλη για να ανοίγεις νέους δρόµους για σένα και τους γύρω σου.
Με το µυαλό σου καθαρό, να σχεδιάζει και να ονειρεύεται το µέλλον.
Να µπορείς να ξεκλειδώνεις την πραγµατική ουσία στη ζωή που σου φέρνει τη χαρά, τη διάθεση, στιγµές πραγµατικής χαλάρωσης αλλά και τη δύναµη να αντιµετωπίσεις τις δυσκολίες.
∆εν αντιµετωπίζουµε φοβικά το ζήτηµα των ναρκωτικών, αλλά µε βάση την επιστηµονική µελέτη και κυρίως µε βάση την κοινωνικότητα του ανθρώπου, τον ρόλο του στην κοινωνική οργάνωση και τις ανάγκες του.
Πάνω από όλα, η στάση απέναντι στα ναρκωτικά είναι στάση απέναντι στη ζωή και το µέλλον, στο πού “τοποθετεί” καθένας τον άνθρωπο και τις ανάγκες του.
Έχουµε µέτωπο ενάντια σε ό,τι βάζει σε κίνδυνο το µυαλό και την ψυχή – σε ό,τι αφήνει τον άνθρωπο χωρίς απαιτήσεις από τη ζωή.
Γι’ αυτό παλεύουµε για µια ζωή ολόκληρη και όχι µε δόσεις.
Πηγές :Τα στοιχεία αντλήθηκαν από την εκδήλωση της ΤΟ Εκπαιδευτικών της ΚΟ Αττικής του ΚΚΕ, µε θέµα τι ρόλο παίζει το σχολείο.
*Ο Σπύρος ∆αράκης
είναι πρώην πρόεδρος µαρτυρικής
ΜΑΛΑΘΥΡΟΥ
πρώην ∆ήµαρχος Μηθύµνης και µέλος του ∆.Σ του ∆ικτύου Μαρτυρικών
πόλεων και χωριών της Ελλάδος
περιόδου 40΄- 45΄
(ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑΤΑ)
