Στο αρχείο του Γιώργη Μανουσάκη υπάρχουν δύο επιφυλλίδες του δημοσιευμένες στην εφημερίδα των Χανίων «Κήρυξ» με αφορμή την ημέρα του θεάτρου -ο εορτασμός της είχε καθιερωθεί από το 1961. Αναδημοσιεύεται εδώ η πρώτη επιφυλλίδα της 28ης Μαρτίου 1963, σ. 1.
Η ΜΕΡΑ ΤΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ
Μια ελληνική πρωτοβουλία οδήγησε πέρυσι το Διεθνές Ινστιτούτο Θεάτρου στην ιδέα να γιορτάζεται σ’ όλο τον κόσμο κάθε χρόνο στις 27 του Μάρτη η Μέρα του Θεάτρου. Ήτανε σωστό τούτη η πρωτοβουλία να ξεκινήσει από την Ελλάδα, τη χώρα όπου γεννήθηκε και το ίδιο το θέατρο. Όπως ήταν επιτυχημένη κι η σκέψη να προβληθεί —και να προβάλλεται κάθε χρόνο— η σημασία τούτης της τέχνης, που καθώς είναι γνωστό, δεν περιορίζεται μόνο στην αισθητική καλλιέργεια του κοινού παρά ασκεί μια πολύπλευρη μορφωτική και πολιτιστική επίδραση σ’ αρκετά πλατιά κοινωνικά στρώματα.
Το θέατρο ζει κι ακμάζει στην εποχή μας περισσότερο από κάθε άλλη εποχή. Εκείνοι που είχανε προβλέψει, όταν άρχισε ν’ αναπτύσσεται ο κινηματογράφος, τον μαρασμό και την παρακμή του αποδείχθηκαν υπερβολικά απαισιόδοξοι. Κάθε γνήσια μορφή τέχνης έχει μέσα της το σπέρμα της αθανασίας. Η ύπαρξή της ικανοποιεί μιαν ανάγκη της ανθρώπινης ψυχής. Το γεγονός ότι όλο και πληθαίνουνε τα θέατρα στον τόπο μας, με παράλληλη αύξηση του κοινού που ολοένα και με περισσότερο ενδιαφέρον παρακολουθεί καθετί που σχετίζεται με το θέατρο, η αδιάκοπα αυξανόμενη δίψα της επαρχίας για καλό σκηνικό θέαμα δείχνουν την απήχηση που βρίσκει η θυμελική τέχνη στις μάζες.
Και, φυσικά, η απήχηση τούτη δεν περιορίζεται στην Ελλάδα. Σ’ όλα τα γεωγραφικά πλάτη και μήκη ένα πλήθος περιμένει κάθε βράδυ με την ίδια ανυπομονησία να τραβηχτεί η αυλαία και να ξεδιπλωθεί μπροστά στα μάτια του ο μαζικός κόσμος της σκηνής. Πρωτοποριακοί σκηνοθέτες ή συγγραφείς ανανεώνουνε κάθε τόσο τον τρόπο ερμηνείας των παλιών έργων ή παρουσιάζουνε καινούργιες τολμηρές δημιουργίες. Η θεατρική τέχνη, συγγραφική κι ερμηνευτική, βρίσκεται σ’ αδιάκοπη δημιουργία.
Το θέατρο έχει απ’ όλες τις τέχνες το προνόμιο από τη φύση του ν’ απευθύνεται σ’ ένα μεγάλο κοινό. Συνδυάζοντας το θέαμα με τον λόγο προσφέρεται χωρίς μεγάλη δυσκολία ακόμη και σ’ ανθρώπους που δεν διαθέτουνε πλούσια αισθητική παιδεία. Και στην πιο ριζοσπαστική του μορφή το θέατρο είναι άνθρωποι ζωντανοί, χειροπιαστοί, που κινούνται μπροστά στον θεατή, που μιλούνε και πράττουνε, που χαίρουνται ή πονούνε. Κομμάτια απ’ ανθρώπινες ζωές βλέπει πάνω στα σανίδια της σκηνής κι ο πιο απλοϊκός από κείνους που πάνε να δουν ένα έργο. Κι είναι τόσο συναρπαστικά τούτα τα κομμάτια, κρίσιμες πάντα φάσεις κάποιου ανθρώπινου αγώνα, που χωρίς να το καταλάβει ανεβαίνει κι εκείνος στη σκηνή, γίνεται κι αυτός πρόσωπο του δράματος ή της κωμωδίας και συμπάσχει μαζί με τους ήρωες οποιαςδήποτε εποχής ή εθνικότητας κι αν είναι. Σιγά σιγά σταλάζει μέσα του το βαθύτερο νόημα του έργου, έρχονται να κατοικήσουνε στο μυαλό του ιδέες του συγγραφέα.
Το θέατρο, σαν κάθε σύγχρονη τέχνη, θέλει να εκφράζει την εποχή μας —τις αγωνίες της και τα προβλήματά της. Δίχως να παραβλέπει την καθαρά αισθητική συγκίνηση που είναι πάντα ο απαραίτητος όρος κι ο κυριώτερος σκοπός κάθε καλλιτεχνικής δημιουργίας, φιλοδοξεί να ’ναι μια κραυγή ελευθερίας κι ανθρωπιάς που να υψώνεται πάνω από πρόσκαιρα συμφέροντα και σκοπιμότητες. Να υπενθυμίζει αδιάκοπα στον καθένα μας —και τούτη η υπενθύμιση είν’ απαραίτητη προπάντων στους κρίσιμους καιρούς μας— θετικά με τη δραματική συγκίνηση, αρνητικά με τη σάτιρα και την ειρωνεία, τον αρχαίο λόγο: «ὡς χαρίεν ἔστ’ ἄνθρωπος, ὅταν ἄνθρωπος ᾖ».
Η επιτυχία που έχουνε κι εδώ και στο εξωτερικό έργα με ουσιαστικό περιεχόμενο, όταν ευτυχήσουνε να παρουσιασθούν από άξιους ηθοποιούς (και θυμούμαστε τούτη τη στιγμή το ανέβασμα στη χώρα μας του «Κράτους του Θεού» του Χόχβελντερ [1959, θέατρο Δημ. Μυράτ]) δείχνει την επίδραση που μπορεί ν’ ασκήσει στο κοινό το θέατρο.
Μια παράσταση όταν μας συγκινήσει και κινήσει τον στοχασμό μας πάνω στα σύγχρονα προβλήματα ξεφεύγει πια από τα όρια ενός συνηθισμένου θεάματος. Με τις συζητήσεις που προκαλεί, τ’ άρθρα που γίνεται αφορμή να γραφτούνε στον τύπο, τη στάση που υποχρεώνει τις ζωντανές συνειδήσεις να πάρουν απέναντί του ανεβαίνει στην περιωπή ενός πνευματικού γεγονότος.
Γιώργης Μανουσάκης
Σημ.: Ο Μανουσάκης ήταν τακτικός συνεργάτης και επιφυλλιδογράφος του «Κήρυκα» από τις 21 Μαΐου 1961 μέχρι τις 4 Ιουλίου 1965 που διέκοψε τη συνεργασία του με αυτή την εφημερίδα, εξαιτίας των πολιτικών γεγονότων της 15ης Ιουλίου).
