Το «κύμα της παγκοσμιοποίησης» είναι μια έκφραση που χρησιμοποιείται συχνά για να προσδώσει τον μη αναστρέψιμο χαρακτήρα του φαινομένου της όλο και μεγαλύτερης διασύνδεσης του κόσμου μεταξύ του.
H τεράστια αύξηση στην κίνηση ανθρώπων αγαθών και κεφαλαίου, η όλο και εντονότερη σύνδεση των οικονομιών των διαφόρων χωρών και η ανάδυση τεράστιων πολυεθνικών επιχειρήσεων των οποίων ο κύκλος εργασιών ξεπερνά σε αρκετές περιπτώσεις το ΑΕΠ κρατών, συμβάλλουν στην όλο και εντονότερη περιθωριοποίηση των εθνών- κρατών, τα οποία δυσκολεύονται να διαχειριστούν την νέα κατάσταση. Είναι όμως η παγκοσμιοποίηση μια ντετερμινιστική διαδικασία που προκαλεί per se την σταδιακή αποδυνάμωση του σύγχρονου «Βεστφαλιανού» Έθνους- Κράτους;
Από τη δεκαετία του 1980, ο οικονομικά ανεπτυγμένος δυτικός κόσμος άρχισε να βιώνει την ολοένα και μεγαλύτερη μείωση του κόστους στις μεταφορές και τις επικοινωνίες, ενώ πολυμερείς συμφωνίες μείωσης δασμών και απελευθέρωσης του διεθνούς εμπορίου εκτόξευσαν το παγκόσμιο εμπόριο. Από το 1986 έως το 2008, το παγκόσμιο εμπόριο σε αγαθά και υπηρεσίες αυξανόταν με διπλάσιους ρυθμούς από ότι το παγκόσμιο ΑΕΠ, φαινόμενο που σταμάτησε μόνο μετά την παγκόσμια οικονομική κρίση του 2008. Τούτο κατέστη δυνατό λόγω της εδραίωσης της νέας τότε οικονομικής ορθοδοξίας του νεοφιλελευθερισμού, η οποία ευαγγελίζονταν μεγάλους ρυθμούς ανάπτυξης και αύξηση κερδών για τις επιχειρήσεις με προϋπόθεση την εξάλειψη των δασμών στο εμπόριο. Ιδιαίτερα μετά τη δημιουργία του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου το 1995, οι δασμοί παγκοσμίως μειώθηκαν αισθητά, ενώ και μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ όταν νέες χώρες ενσωματώθηκαν στο καπιταλιστικό σύστημα, η κυριαρχία του νεοφιλελευθερισμού και του laissez- faire αλλά και η πρωτοκαθεδρία των ΗΠΑ που ενσάρκωναν αυτή τη θεωρία εδραιώθηκε.
Ωστόσο όλα άλλαξαν με την παγκόσμια οικονομική κρίση του 2008 και το κλίμα ευμάρειας αντικαταστάθηκε γρήγορα με την έντονη κριτική στο δόγμα του νεοφιλελευθερισμού. Ακόμα και μεγάλοι υποστηρικτές του που παλαιότερα μιλούσαν για το οικονομικό τους «θαύμα» και το «τέλος της ιστορίας», άρχισαν πλέον να αντιλαμβάνονται την αστάθεια και τις εκρηκτικές ανισότητες που προκαλούσε το σύστημα. Έτσι, λόγω του τεράστιου οικονομικού αλλά και πολιτικού και κοινωνικού κόστους της κρίσης, που παρομοιάζεται με το παγκόσμιο οικονομικό «κραχ» του 1929, οι κυβερνήσεις των κρατών άρχισαν να αναθεωρούν προηγούμενες βεβαιωμένες αλήθειες. Από το 2008 οι 20 ισχυρότερες οικονομικά χώρες (G20) υιοθέτησαν 6.600 μέτρα προστατευτισμού, ενώ κυβερνήσεις άρχιζαν να διασώζουν μαζικά ασταθείς τράπεζες, παρά την ιδεολογική απόκλιση από το νεοφιλελευθερισμό που απορρίπτει την ισχυρή ανάμειξη του κράτους στην οικονομία.
Η κατάσταση αυτή έχει οδηγήσει πολλούς να μιλάνε για το τέλος της παγκοσμιοποίησης και την επιστροφή στο «έθνος- κράτος». Η εκλογή Τράμπ, και η λήψη προστατευτικών μέτρων από τις Η.Π.Α κατά κινεζικών προϊόντων, η αποχώρησή τους από την ΤΤΙP (εμπορική συμφωνία για μείωση δασμών με κράτη του Ειρηνικού) και την Συμφωνία του Παρισιού για το κλίμα, το Brexit αλλά και οι άνοδος ακροδεξιών λαϊκιστικών κομμάτων στην Γηραιά Ήπειρο που στρέφονται κατά της παγκοσμιοποίησης φαίνεται να επιβεβαιώνουν την πεποίθηση αυτή. Ωστόσο άλλοι υποστηρίζουν ότι απλά η παγκοσμιοποίηση αλλάζει πρόσωπο. Πράγματι είναι γεγονός πως καθώς η Ουάσινγκτον αποχωρεί από παγκόσμιες εμπορικές συμφωνίες ο υπόλοιπος κόσμος προχωρά χωρίς αυτές. Νέοι εμπορικοί γίγαντες όπως η Κίνα και η Ινδία κερδίζουν όλο και μεγαλύτερο μερίδιο στο παγκόσμιο εμπόριο, ενώ πρώην οικονομίες «τίγρεις» όπως η Νότια Κορέα, η Ταιβάν και Βιετνάμ συμμετέχουν στην μετάβαση αυτή. Επίσης εκτός από τον τόπο αλλάζει και το πρόσωπο της παγκοσμιοποίησης. Όλο και μεγαλύτερη σημασία καταλαμβάνει το ψηφιακό εμπόριο. Το μισό του παγκόσμιου εμπορίου υπηρεσιών σήμερα εξαρτάται πλέον από τις ψηφιακές τεχνολογίες και οι πολυεθνικές επιχειρήσεις προσαρμόζονται σε νέου τύπου ανάγκες προσαρμοσμένες στην παραγωγή εξειδικευμένων προϊόντων.
Αν και η παγκοσμιοποίηση δεν είναι μονόδρομος ούτε πανάκεια για την ανάπτυξη, δεν έχει μέχρι σήμερα υποχωρήσει. Οι χώρες που πρωτοστάτησαν στην προώθηση της παγκοσμιοποίησης δεν θα είναι οι ίδιες και στο μέλλον. Για παράδειγμα η Εσθονία, με πληθυσμό 1,3 εκατομμύρια κατοίκους θριαμβεύει στην νέα ψηφιακή εποχή. Η καινοτόμος ψηφιακή της διακυβέρνηση επιτρέπει στους κατοίκους της να ψηφίζουν, να πληρώνουν φόρους, να παρίστανται στα δικαστήρια και να έχουν ηλεκτρονική ταυτότητα. Η κάποτε στηριγμένη στην υλοτομία χώρα, έχει γίνει έδρα του Skype και άλλων εταιριών τεχνολογίας που συμβάλλουν στην ανάπτυξη της οικονομίας της. Την ίδια στιγμή η Κίνα, η οποία αριθμεί το 49% του παγκόσμιου ηλεκτρονικού εμπορίου, επενδύει ακόμα περισσότερο στις νέες τεχνολογίες. Κινεζικοί κολοσσοί όπως οι Alibaba και Baidu ανταγωνίζονται πλέον την Amazon και την Google.
Η παγκοσμιοποίηση δεν υποχωρεί απλά μεταλλάσσεται.
Η Αμερική που τον προηγούμενο αιώνα πρωτοστάτησε στη διάδοσή της, βλέπει πλέον ότι η πλάστιγγα έχει γυρίσει εις βάρος της και προβαίνει σε αναδίπλωση στον εαυτό της. Η Κίνα, αναδύεται ως ο νέος οικονομικός γίγαντας. Η παγκοσμιοποίηση βοήθησε σημαντικά τη χώρα καθώς 700 εκατομμύρια Κινέζων βγήκαν από το καθεστώς ακραίας φτώχιας τα τελευταία 40 χρόνια και μια νέα μεσοαστική τάξη έχει δημιουργηθεί. Παρόλα αυτά η παγκοσμιοποίηση δεν έρχεται χωρίς κόστος. Η σύνδεση τόσο ανομοιογενών οικονομιών με διαφορετικά επίπεδα διαβίωσης γεννά εκρηκτικές ανισότητες ενώ πολλές θέσεις εργασίας χάνονται πλήττοντας ιδιαίτερα τους εργαζόμενους με χαμηλό μορφωτικό επίπεδο χωρίς εξειδίκευση. Άμεση συνέπεια είναι η έκρηξη της μετανάστευσης καθώς τα τελευταία 4 χρόνια ο αριθμός των μεταναστών τριπλασιάστηκε σε 250 εκατομμύρια με μόνο 10% να αποτελούν πρόσφυγες, προς εύρεση μιας καλύτερης ποιότητας ζωής.
Ανακεφαλαιώνοντας, είναι φανερό πως η παγκοσμιοποίηση δεν είναι ούτε πανάκεια, ούτε απειλή. Εξυπηρετεί συγκεκριμένους στόχους ενώ έχει τόσο χαμένους όσο και κερδισμένους. Η στροφή στο ψηφιακό εμπόριο δίνει δυνατότητα σε όλες τις επιχειρήσεις ακόμα και στις πιο μικρές να έχουν πρόσβαση σε εκατομμύρια καταναλωτές. Όμως κρίνεται απαραίτητη η συμμετοχή των κρατών για την αναδιανομή του πλεονεκτήματος σε όλες τις κοινωνικές ομάδες. Η ψηφιακή εκπαίδευση, η άμυνα στις κυβερνοεπιθέσεις αλλά και η προστασία προσωπικών δεδομένων θα είναι καίρια ζητήματα της νέας εποχής. Γι αυτό, είναι απαραίτητη η συνεργασία των κρατών για την προετοιμασία και την προστασία των πολιτών τους, ώστε η παγκοσμιοποίηση να είναι κινητήριος μοχλός ανάπτυξης για το σύνολο της κάθε κοινωνίας.
