Το κράτος ξεπεράστηκε από την παγκοσμιοποίηση; Η καταφατική απάντηση σημαίνει τουλάχιστον υπερβολή: τα κράτη παραμένουν κυρίαρχα της διεθνούς ρύθμισης. Ωστόσο, υπάρχει μια αυξανόμενη ανάγκη να εξεταστούν τρόποι «παγκόσμιας διακυβέρνησης».
Το κράτος ήταν από καιρό ο κύριος παράγοντας στις διεθνείς σχέσεις. Εδώ και μερικές δεκαετίες, το μονοπώλιο αυτό αμφισβητείται από πολυεθνικές εταιρείες, γίγαντες της ψηφιακής τεχνολογίας, μεγάλα ιδρύματα όπως το Foundation Bill-and-Melinda Gates και τις μυριάδες μη κυβερνητικές οργανώσεις (ΜΚΟ). Με περισσότερες από τρεις χιλιάδες διαπιστευμένες ΜΚΟ, «η κοινωνία των πολιτών» είναι πλέον αναγνωρισμένος εταίρος των Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ).
Με το θέμα της παγκοσμιοποίησης, των πολυεθνικών και των γιγάντων της ψηφιακής τεχνολογίας έχουμε ασχοληθεί τα τελευταία χρόνια.
1. Κ. Ζοπουνίδης, Μ. Δούμπος, Μ. Εσκαντάρ, η δύναμη των πολυεθνικών, Ναυτεμπορική, Δευτέρα 08/07/2019.
2. Κ. Ζοπουνίδης, η παγκοσμιοποίηση μέσω των αιώνων, Ναυτεμπορική, Τετάρτη 16/09/2020.
3. Κ. Ζοπουνίδης, Μ. Εσκαντάρ, ψηφιακός καπιταλισμός, καπιταλισμός της πλατφόρμας, καπιταλισμός της επίβλεψης, Ναυτεμπορική, Τρίτη 01/12/2020.
4. Κ. Ζοπουνίδης, παγκοσμιοποίηση για τον «κόσμο του μετά», Ναυτεμπορική, Παρασκευή 05/03/2021.
5. Κ. Ζοπουνίδης, επιχειρήσεις-υπερδυνάμεις: η ηγεμονία τους πλησιάζει στο τέλος; Ναυτεμπορική, Σάββατο 10/07/2021.
Θα μπορούσαν αυτές οι αδιαμφισβήτητες εξελίξεις να σηματοδοτήσουν την περιθωριοποίηση του κράτους, γύρω από το οποίο έχει δημιουργηθεί ιστορικά το διεθνές δίκαιο από τις Συνθήκες της Βεστφαλίας το 1648; Αυτή τη θέση υπερασπίζεται ο Γάλλος πολιτικός επιστήμονας Bertrand Badie, ο οποίος υπογραμμίζει την ακαταλληλότητά του για την αντιμετώπιση παγκόσμιων φαινομένων, όπως η υπερθέρμανση του πλανήτη και οι πανδημίες. Κατά τη γνώμη του, «οι τρέχουσες συγκρούσεις δεν κυριαρχούνται πλέον από τη σύγκρουση στρατών, αλλά τροφοδοτούνται από φαινόμενα κοινωνικού πόνου. Και πίσω από αυτά τα δημοφιλή κινήματα, διαμορφωτές της κοινής γνώμης, ΜΜΕ, κοινωνικά δίκτυα, ιδιωτικοί παράγοντες κάθε είδους αναδιαμορφώνουν τις διεθνείς σχέσεις όπως αυτοί κρίνουν σκόπιμο».
Αρα το κράτος έχει κατακλυστεί από την παγκοσμιοποίηση ή διατηρεί την κυριαρχία του και την πρωτοβουλία για ρύθμιση;
Ο Badie εξηγεί την απόπειρα περιθωριοποίησης του κράτους, ως «εκδίκηση» των κοινωνιών, των κοινωνικών κινημάτων και των λαών, που αποκλείονται από τις παγκόσμιες υποθέσεις.
Η δράση των ΜΚΟ και η άνοδος των κοινωνικών κινημάτων δεν αντισταθμίζουν, για παράδειγμα την ισχύ που αποκτούν οι διεθνικές ψηφιακές εταιρείες ή τις καταστροφές που προκαλεί η παγκοσμιοποιημένη χρηματοοικονομική. Οι πρόσφατες συγκρούσεις στην Κεντρική Ασία ή η επιβεβαίωση των περιφερειακών δυνάμεων όπως η Τουρκία, επιβεβαιώνουν περαιτέρω τη σημασία των εθνικών συναισθημάτων και των κρατικών σχέσεων εξουσίας. Ενώ οι καμπάνιες της κοινωνίας των πολιτών όπως οι πορείες για την κλιματική αλλαγή, συμβάλλουν στην κατανόηση θεμάτων πλανητικού ενδιαφέροντος, οι κυβερνήσεις είναι αυτές που διατηρούν τους μοχλούς δράσης και οι εκπρόσωποί τους είναι αυτοί που τοποθετούν την υπογραφή τους στις διεθνείς συμβάσεις.
Οι πολυεθνικές, οι ΜΚΟ, τα ιδρύματα δεν μπορούν να ισχυριστούν ότι εκπροσωπούν οτιδήποτε άλλο εκτός από τους εαυτούς τους. Οι ενώσεις προωθούν ασφαλώς ιδέες γενικού ενδιαφέροντος, αλλά δεν διαθέτουν εντολή εκλογής και απόφασης.
Συμπερασματικά, υπάρχει μια γενική παρατήρηση ότι τα κράτη εγκαταλείπουν ολοένα και περισσότερο την κυριαρχία τους. Για παράδειγμα, η νομισματική με το ευρώ. Επίσης, η διαδικασία νομικής και οικονομικής ολοκλήρωσης της Ευρώπης, αλλά και άλλες που μπορούν εύκολα να βρεθούν στους τομείς περιβάλλοντος, των τηλεπικοινωνιών. Αυτή η αρκετά σημαντική αύξηση του διεθνούς κανονισμού που περιορίζει τις κυριαρχίες καθενός από τα κράτη δεν αλλάζει προφανώς τη φύση των διεθνών νομικών ρυθμίσεων.
Ενώ το κράτος παραμένει ο βασικός, αξεπέραστος παράγοντας στην παγκόσμια σκηνή, το ερώτημα που τίθεται είναι: ποιος μπορεί να ενεργεί για λογαριασμό των λαών και σύμφωνα με ποιους μηχανισμούς πολιτικής νομιμοποίησης;
