«Τὴν ἐν πρεσβείαις ἀκοίμητον Θεοτόκον, καὶ προστασίαις ἀμετάθετον ἐλπίδα, τάφος καὶ νέκρωσις οὐκ ἐκράτησεν· ὡς γὰρ ζωῆς Μητέρα, πρὸς τὴν ζωὴν μετέστησεν, ὁ μήτραν οἰκήσας ἀειπάρθενον»
Κάθε χρόνο στις 15 Αυγούστου εορτάζεται η θεομητορική εορτή της Κοιμήσεως της Παναγίας, ερχόμενη να υπενθυμίσει σε μία κοινωνία, που φοβάται τον θάνατο, το τεράστιο μεγαλείο που αποτελεί για τον ίδιο τον άνθρωπο η επίγεια κοίμησή του.
Οι πρώτες μαρτυρίες για τον εορτασμό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου εμφανίζονται τον 5ο αιώνα μ.Χ., την εποχή συγκλήσεως της Γ΄ Οικουμενικής Συνόδου της Εφέσου (451), που καθόρισε το θεομητορικό δόγμα και έγινε αιτία να αναπτυχθεί η τιμή στο πρόσωπο της Θεοτόκου.
Για πρώτη φορά, εορτάστηκε στα Ιεροσόλυμα στις 13 Αυγούστου και λίγο αργότερα μετατέθηκε στις 15 του ιδίου μήνα. Είχε δε γενικότερα θεομητορικό χαρακτήρα, χωρίς ειδική αναφορά στο γεγονός της Κοιμήσεως και ονομαζόταν «ημέρα της Θεοτόκου Μαρίας». Κέντρο του πανηγυρισμού αναφερόταν, στην αρχή, ένα «Κάθισμα» (ναός), που βρισκόταν έξω από τα Ιεροσόλυμα στον δρόμο προς την Βηθλεέμ. Η σύνδεση αυτής της εορτής με την Κοίμηση της Θεοτόκου έγινε στον ναό της Παναγίας, στη Γεσθημανή, το «ευκτήριο του Μαυρικίου», που βρίσκεται ο τάφος της.
Κατά την παράδοση, της εορτής της Κοιμήσεως της Θεοτόκου προηγείται νηστεία, που καθιερώθηκε τον 7ο αιώνα. Αρχικά, ήταν χωρισμένη σε δύο περιόδους: πριν από την εορτή της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος και πριν από την εορτή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Τον 10ο αιώνα συνενώθηκαν σε μία νηστεία 14 ημερών, αρξαμένη από την 1η Αυγούστου.
Η Μητέρα του Ιησού Χριστού, σύμφωνα με την παράδοση, πληροφορήθηκε τρεις ημέρες πριν για τον επικείμενο θάνατό της από έναν άγγελο και άρχισε να προετοιμάζεται κατάλληλα. Η Κοίμηση της Θεοτόκου συνέβη στο σπίτι του Ευαγγελιστή Ιωάννη, που διέμενε, μετά τη σταύρωση του Χριστού. Οι δε Απόστολοι μετέφεραν το νεκροκρέβατό της στον κήπο της Γεθσημανή, όπου την έθαψαν.
Μεταξύ της Ορθόδοξης και της Καθολικής Εκκλησίας υπάρχει δογματική διαφορά σχετικά με την Κοίμηση της Θεοτόκου. Η Καθολική Εκκλησία πιστεύει στο δόγμα της ενσώματης ανάληψης της Θεοτόκου (Assumptio Beatae Mariae Virginis), που οριστικοποιήθηκε με την εγκύκλιο του Πάπα Πίου IB΄ «Munificentissimus Deus» (1 Νοεμβρίου 1950). Αντίθετα, η Ορθόδοξη Εκκλησία κάνει λόγο πρώτα για Κοίμηση της Θεοτόκου, δηλαδή πραγματικό θάνατο (χωρισμό ψυχής και σώματος) και στη συνέχεια για μετάσταση της Θεοτόκου, δηλαδή ανάσταση (ένωση ψυχής και σώματος) και ανάληψη, ακολουθώντας τον Υιό του Θεού, το Κυρίαρχος αυτής της ζωής και του θανάτου, ο οποίος ήρθε στη ζωή, πέθανε, ενταφιάστηκε και τελικώς ανελήφθη στους ουρανούς. Συνεπώς, η Κοίμηση και η Μετάσταση της Θεοτόκου, και μάλλον η Ανάσταση του Κυρίου μας, δεικνύει ότι και εμείς μέσω της κοιμήσεώς μας γινόμαστε αθάνατοι και «κατά χάρη όχι μόνο κατά φύση».
Η Παναγία μας στέκει για τους πιστούς ουράνιο τόξο που «ενώνει τα διεστώτα». Όλο αυτό το άρρητο μυστήριο που εκτείνεται όχι μονάχα στη ζωή, αλλά και στην Κοίμηση της Θεοτόκου, η Εκκλησία το συμπύκνωσε υμνολογικά στο απολυτίκιο της Κοιμήσεως Της: «Ἐν τῇ Γεννήσει τὴν παρθενίαν ἐφύλαξας, ἐν τῇ Κοιμήσει τὸν κόσμον οὐ κατέλιπες Θεοτόκε. Μετέστης πρὸς τὴν ζωήν, μήτηρ ὑπάρχουσα τῆς ζωῆς, καὶ ταῖςπρεσβείαις ταῖςσαῖς λυτρουμένη, ἐκ θανάτου τὰς ψυχὰς ἡμῶν».
Χαίρονται οι θνητοί άνθρωποι, γιατί τώρα έχουν πρέσβειρα και μεσίτρια προς τον φιλάνθρωπο Θεό, την αειπάρθενο Μητέρα Του. Μαζί όμως με τον ουρανό ευφραίνεται και η γη «ἐπί τῇ ἐνδόξω Κοιμήσει» της Θεοτόκου. Μαζί τους και οι άγγελοι αγάλλονται, ενώ πανηγυρίζουν και οι γηγενείς, γιατί αισθάνονται ένα δικό τους άνθρωπο να παρίσταται ως Βασίλισσα στον ουρανό «ἐν ἰματισμῶ. διαχρύσω περιβεβλημένη, πεποικιλμένη».
Αναρίθμητοι ναοί και μονές έχουν χτιστεί προς τιμήν της Κοιμήσεώς της, θαυμάσιες τοιχογραφίες παριστάνουν σε κάθε ναό, πίσω από την κεντρική είσοδο, σε εκπληκτικές συνθέσεις, ύμνοι εκλεκτοί έχουν διακοσμήσει την ακολουθία της και λόγοι λαμπροί και εγκώμια εκφωνήθηκαν από τους Πατέρες και νεότερους κληρικούς και μοναχούς κατά την ημέρα της μνήμης της.
«Πάσχα του Καλοκαιριού»
Στην Ελλάδα, η Κοίμηση της Θεοτόκου εορτάζεται με ιδιαίτερη λαμπρότητα, ονομάζεται δε και «Πάσχα του Καλοκαιριού». Σε πολλά νησιά του Αιγαίου (Τήνος, Πάρος, Πάτμος) στολίζουν και περιφέρουν επιτάφιο προς τιμήν της Παναγίας. Σε πόλεις και χωριά ανά την επικράτεια διοργανώνονται παραδοσιακά πανηγύρια, που καταλήγουν σε γενικευμένο γλέντι.
Στο όρος Μελά, η Παναγία Σουμελά, ου και φέτος θα τελεστεί Θεία Λειτουργία, προεξάρχοντος του Παναγιωτάτου Οικουμενικού Πατριάρχου κ.κ. Βαρθολομαίου την ημέρα της εορτής.
Στην Τήνο η εορτή της συνδέθηκε με τον τορπιλισμό της «Έλλης» και μαζί με την Κοίμησή της οι Έλληνες τιμούν την μνήμη αυτών που χάθηκαν.
Η Κοίμηση της Θεοτόκου δεν είναι ένα πένθιμο γεγονός για το ελληνικό λαό, καθώς η Παναγία «μετέστη προς την ζωήν». Είναι, συνεπώς, αναπόφευκτος ο χαρακτηρισμός της εορτής αυτής ως «Πάσχα του Καλοκαιριού».
Η Αγία μας Εκκλησία αποκαλεί τη Μάνα Παναγιά ως το γλυκασμό των αγγέλων, τη χαρά των θλιμμένων και την προστάτιδα των χριστιανών. Ως χρυσοπλοκώτατον πύργον και δωδεκάτειχον πόλιν, ως ηλιοστάλακτον θρόνον και καθέδραν του Βασιλέως. Ωστόσο, όπως και να την αποκαλέσει, για τον ανθρώπινο νου παραμένει ένα ακατανόητο θαύμα που γαλουχεί το Δεσπότη Χριστό, που αποτελεί τη γέφυρα μεταξύ γης κι ουρανού‧ την ατελείωτη ελπίδα και το αιώνιο στήριγμα κάθε χριστιανού.
Η Θεοτόκος Μαρία έγινε Μητέρα του Ιησού Χριστού είναι, όμως, και δική μας Μητέρα, γιατί όταν κοινωνούμε το σώμα και το αίμα του Κυρίου γινόμαστε αδέλφια του Χριστού, άρα και παιδιά της Υπεραγίας Θεοτόκου. Έτσι ως και δική μας Μητέρα, πρεσβεύει όλους εμάς που σεβόμεθα και επικαλούμεθα το άγιο όνομά Της.
«Καὶ σὲ μεσίτριαν ἔχω, πρὸς τὸν φιλάνθρωπον Θεόν, μή μου ἐλέγξῃ τὰς πράξεις, ἐνώπιον τῶν Ἀγγέλων, παρακαλῶ σε, Παρθένε, βοήθησόν μοι ἐν τάχει.»
Αρχιμανδρίτης του Οικουμενικού Θρόνου Μελχισεδέκ Αμπελικάκης
