Κάθε χρόνο πριν την έναρξη της περιόδου της δακοπροστασίας αρχίζει πάλι το «δακικό τροπάριο». Δυο εκλεκτοί συνάδελφοι ο Δρ Νίκος Μιχελάκης ερευνητής επιστημονικός σύμβουλος του ΣΕΔΗΚ και ο Δρ Στέλιος Μιχελάκης ερευνητής εντομολόγος «πρωτοσέρνουν» το «δακικό χορό» υπενθυμίζοντας πως δεν πρέπει να λησμονείται ότι δίπλα στον κορωνοϊό SARS–CoV-2 «παραμονεύει» και ο επάρατος εχθρός της ελιάς ο γνωστός και μη εξαιρετέος Δάκος. Προσπαθούν και πολύ σωστά να διατηρήσουν σε εγρήγορση εμπλεκόμενες υπηρεσίες και φορείς στο έργο της δακοπροστασίας, γιατί κατά το απολυτίκιο του Νυμφίου «…μακάριος ὁ δοῦλος, ὃν εὑρήσει γρηγοροῦντα, ἀνάξιος δὲ πάλιν, ὃν εὑρήσει ῥαθυμοῦντα…».
Θα μπει για άλλη μια φορά στο «χορό» αυτό και ο γράφων. Βασικός λόγος το γεγονός ότι η αποτυχία της περυσινής δακοπροστασίας καθιστά δυσκολότερη τη φετινή χρόνια. Η «λευκή» όπως αποκαλεί την αρχική δακική περίοδο μέχρι τη δεκτικότητα του ελαιοκάρπου ο συνάδελφος Στέλιος Μιχελάκης θα είναι γεμάτη από «μιλιούνια» του τέλειου εντόμου του Δάκου. Και αν για οποιαδήποτε αιτία υπάρξει ολιγωρία και ραθυμία και πλημμέλεια εφαρμογής των δακικών μέτρων η δακοπροσβολή θα αποδεκατίσει και πάλι την ελαιοπαραγωγή. Ο περιορισμός επισκέψεων λόγω « κορονοϊού» στους ελαιώνες δεν επέτρεψε προσωπικά στον υποφαινόμενο να εκτιμήσει την πορεία της ανθοφορίας. Ανεξάρτητα από αυτό πρέπει να ετοιμάζονται οι εμπλεκόμενοι για το νέο «δακικό πόλεμο» έχοντας υπόψη πως η βιολογία του εντόμου συνέπεια της κλιματικής αλλαγής έχει επιμηκυνθεί και η σύνθεση της μικροχλωρίδας της φυλλόσφαιρας και της καρπόσφαιρας της ελιάς έχει μεταβληθεί σε βάρος της ποιότητας του ελαιόλαδου
Τη χρονιά που ο δάκος δεν βολευόταν… λόγω “υπερπληθυσμού” στους ελαιώνες.
Κρίνεται σκόπιμο κατά συνέπεια να επισημανθούν για άλλη μια φορά τα παρακάτω :
1. Κατά κανόνα στη δακοπροστασία χρησιμοποιείται η προληπτική μέθοδος των δολωματικών ψεκασμών και πολύ λιγότερο της μαζικής παγίδευσης και σε ελάχιστες περιπτώσεις η θεραπευτική με τη διενέργεια ψεκασμών κάλυψης των ελαιοδέντρων. Η αντιμετώπιση του Δάκου της ελιάς με την προληπτική μέθοδο των δολωματικών ψεκασμών στις περισσότερες ελαιοκομικές περιοχές της χώρας γίνεται από το κράτος. Και είναι μια από τις λίγες περιπτώσεις που η Πολιτεία αναλαμβάνει την εκτέλεση ενός τέτοιου έργου στο γεωργικό τομέα. Κι αυτό γίνεται για τον καλύτερο συντονισμό των εργασιών, ώστε η επιτυχία της προσπάθειας αυτής να είναι σε μεγάλη έκταση εξασφαλισμένη. Για να γίνει έγκαιρα ο πρώτος γενικός δολωματικός ψεκασμός θα πρέπει να διασφαλιστεί από νωρίς η ποσότητα των εντομοκτόνων και των άλλων υλικών που θα χρειαστούν και να προσληφθεί το αναγκαίο προσωπικό.
2. Παλαιότερα η δακοπροστασία εποπτευόταν από τα Ταμεία Προστασίας Ελαιοπαραγωγής, που ήταν νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου και υπάγονταν διοικητικοοικονομικά στις τότε νομαρχιακές γεωργικές υπηρεσίες. Σε κάθε γεωργική υπηρεσία ορίζονταν διευθυντής και επόπτες δακοπροστασίας. Η ελαιοκομική περιοχή κάθε νομού διαιρούνταν σε μικρότερους τομείς με 200.000- 300.000 ελαιόδεντρα. Σε κάθε τομέα ανάλογα με το ανάγλυφο του εδάφους των ελαιώνων δημιουργούνταν συνεργεία με τέτοια έκταση ελαιώνων , ώστε ένας γενικός δολωματικός ψεκασμός να περατώνεται σε 7 ή το πολύ σε 10 μέρες. Οι τομείς εποπτεύονταν από εποχιακά προσλαμβανόμενους Γεωπόνους. Κάθε συνεργείο είχε τον αρχιεργάτη, τον παγιδοθέτη, τον παρασκευαστή του, τους ψεκαστές και τους μεταφορείς του ψεκαστικού υλικού. Η πρόσληψη των τομεαρχών γινόταν πολύ νωρίτερα από την έναρξη των εργασιών. Σε γενική «βεδέμα» εργάζονταν γύρω στους 25 τομεάρχες. Πάντοτε σε συνεργασία με το τότε Ινστιτούτο Ελιάς και Υποτροπικών Φυτών σε ειδική συγκέντρωση οι τομεάρχες ενημερώνονταν για τα καθήκοντά τους. Κάτι τέτοιο δεν γίνεται τις μέρες μας.
Τα βασικά καθήκοντα των τομεαρχών ήταν και πρέπει να είναι :
• Η από κοντά με εβδομαδιαίο πρόγραμμα μετακινήσεων παρακολούθηση των εργασιών στον τομέα του.
• Η παρακολούθηση της πορείας του ενήλικου πληθυσμού του εντόμου, της αναλογίας φύλου και της παρουσίας ώριμων ωαρίων στα θηλυκά άτομα. Η εξέταση των στοιχείων αυτών γινόταν από τον αποστελλόμενο ανά 5 ημέρες από τους παγιδοθέτες δακοπληθυσμό που συλλαμβάνονταν στις δακοπαγίδες και από τις καταρρίψεις που γινόταν , όταν οι δακοπαγίδες λόγω των υψηλών θερμοκρασιών δεν έδειχναν την πραγματική εικόνα του υπάρχοντος στους ελαιώνες εντόμου. Δυστυχώς η διαδικασία των καταρρίψεων «ξεχάστηκε» με τα χρόνια, με αποτέλεσμα τους ζεστούς μήνες να μην είναι γνωστή η πορεία του δακοπληθυσμού
• Η παρακολούθηση των εργασιών του συνεργείου, ώστε οι δολωματικοί ψεκασμοί να εκτελούνται κανονικά.
• Η παρακολούθηση των σταδίων προσβολής του ελαιόκαρπου από τα δείγματα που έστελνε με κάθε αλλαγή των παγίδων, καθώς και με τις μηνιαίες γενικές δειγματοληψίες.
• Η καταγραφή των εστιών δακοπροσβολής του τομέα. Οι εστίες αυτές συμπεριλαμβάνονταν αναλυτικά και στην τελική έκθεση αποτελεσμάτων που συνέτασσε ο κάθε τομεάρχης με τη λήξη των εργασιών δακοπροστασίας.
Θα πρέπει επιτέλους να αποτυπωθούν σε χάρτη οι βασικές εστίες του δάκου σε επίπεδο αντιπεριφέρειας για να διευκολυνθεί το έργο της δακοπροστασίας. Το εγχείρημα αυτό με τα τεχνικά μέσα που υπάρχουν σήμερα είναι εφικτό. Ακόμα ο παγιδοθέτης να απασχολείται καθόλη τη διάρκεια του ελαιοπαραγωγικού έτους, ώστε να υπάρχει ακριβής εικόνα παρακολούθησης της βιολογίας του δάκου.
3. Η αντιπεριφέρεια Χανίων θεωρείται πανδακία. Γι’ αυτό ερευνητικά αποτελέσματα άλλων περιοχών δεν πρέπει να εφαρμόζονται και στους ελαιώνες των Χανίων. Έπειτα ο δάκος έχει μελετηθεί διεξοδικά από το αρμόδια εργαστήρια του Ινστιτούτου Ελιάς, Υποτροπικών Φυτών και Αμπέλου Χανίων στις ελαιοκομικές περιοχές της αντιπεριφέρειας και όχι μόνο και έχουν εξαχθεί χρήσιμα και εφαρμόσιμα αποτελέσματα. Ο πρώτος λοιπόν γενικός δολωματικός ψεκασμός πρέπει να γίνεται πριν τη δεκτικότητα του ελαιοκάρπου για ωοτοκία που συμπίπτει με την «πήξη του πυρήνα», δηλαδή με την ξυλοποίηση του μεσοκαρπίου και να επεκτείνεται και σε περιοχές , όπου ο δάκος καταφεύγει για την αναζήτηση τροφής. Τελευταία βρέθηκε πως η επέμβαση με τον εντομοφάγο μύκητα Beauveria bassiana με ψεκασμό στο έδαφος και στα ελαιουργεία θα μπορούσε να περιορίσει σε μεγάλο βαθμό τον δακοπληθυσμό. Ο πρώτος γενικός δολωματικός θεωρείται από τους ειδικούς βασικό εχέγγυο, το «ήμισυ του παντός» για την επιτυχία της δακοπροστασίας.
Αλλα βασικά κριτήρια που καθορίζουν τη διενέργεια δολωματικού ψεκασμού είναι οι δακοσυλλήψεις ανά παγίδα να ανέρχονται σε 3-5 άτομα δάκου, η αναλογία αρσενικών προς θηλυκά να είναι 1:1, η παρουσία ώριμων ωαρίων σε πάνω από 5% θηλυκά και η από δειγματοληψία δακοπροσβολή να κυμαίνεται γύρω στο 5%.
4. Ο καθορισμός της έκτασης για την εφαρμογή των δακοπροστατευτικών μέτρων πρέπει να γίνει με πραγματικό υπολογισμό του ποσοστού καρπόδεσης. Θα πρέπει επίσης σε περιοχές που εξαιρούνται από το πρόγραμμα λόγω καρπόδεσης μικρότερης του 25% ή ασκούν οικολογική γεωργία και γειτνιάζουν με ψεκαζόμενους συμβατικούς ελαιώνες να δημιουργούνται με κατάλληλες παρεμβάσεις «φράγματα προστασίας». Κι αυτό γιατί οι αψέκαστοι ελαιώνες μπορεί να δημιουργήσουν ανεξέλεγκτες καταστάσεις ελέγχου του δακοπληθυσμού και να προκαλέσουν σοβαρά προβλήματα στους οικολογικούς ελαιώνες.
5.Για την παρακολούθηση του δακοπληθυσμού θα πρέπει να γίνεται η ενδεδειγμένη «παγίδευση» των ελαιώνων. Σε κάθε συνεργείο των 50.000 ελαιοδέντρων θα πρέπει να τοποθετούνται 50 παγίδες, δηλαδή 1 παγίδα για κάθε 1000 ελαιόδεντρα και σε θέση που δεν ενοχλείται η προσέλκυση του εντόμου. Μόνο τότε μπορεί κανείς να έχει μία πραγματική εικόνα του ενήλικου Δάκου. Δυστυχώς στις μέρες μας η «παγίδευση» δεν γίνεται σωστά, πράγμα που δεν επιτρέπει την απόκτηση αντικειμενικής εικόνας της πορείας του δακοπληθυσμού.
Η ανάρτηση στο ίδιο δέντρο της γυάλινης παγίδας και της ελκυστικής παγίδας Με φερομόνη δεν δείχνει τον πραγματικό δακοπληθυσμό.
6. Όταν η προσβολή σε μια περιοχή είναι πάνω από 5% και σε μικρά στάδια τότε παλαιότερα το ίδιο συνεργείο έκανε θεραπευτικό ψεκασμό κάλυψης για να μπορέσει στη συνέχεια με τοπικό δολωματικό ψεκασμό να ελέγξει τον δακοπληθυσμό. Αυτή η συμπληρωματική «διόρθωση» δεν εφαρμόζεται σήμερα.
7. Η διενέργεια των δολωματικών ψεκασμών θα πρέπει να γίνεται από υπεύθυνα άτομα και σύμφωνα με τα ισχύοντα. Συγκεκριμένα θα πρέπει το ψεκαστικό υγρό να κατευθύνεται σε ένα σκιερό τμήμα του ελαιόδεντρου. Σε πυκνούς ελαιώνας ο ψεκασμός γίνεται ανά τρίτο ελαιόδεντρο. Μία ποσότητα ψεκαστικού υγρού 300 γραμμάρια ανά ελαιόδεντρο είναι αρκετή. Σε αραιότερους ελαιώνες θα πρέπει να ψεκάζεται ανάλογα με την πυκνότητα ανά δεύτερο ή όλα τα ελαιόδεντρα. Στα «φράγματα προστασίας» πρέπει να ψεκάζονται προσεκτικά όλα τα ελαιόδεντρα. Χρειάζεται μεγάλη προσοχή στη διενέργεια των ψεκασμών αυτών. Η εκμηχάνιση πολύ εύκολα μπορεί να ξεπεράσει τη συνιστώμενη ποσότητα με οικονομικό και περιβαλλοντικό αντίκτυπο.
8. Ιδιαίτερη σημασία αποκτά η γνωστοποίηση του ποσοστού και του σταδίου δακοπροσβολής της τελευταίας πριν από τη λήξη της δακικής περιόδου δειγματοληψίας στους αρμόδιους Δήμους ,ώστε να προβλεφθεί στα επιτρεπόμενα χρονικά περιθώρια ενδεχόμενος θεραπευτικός ψεκασμός κάλυψης.
9. Δεν είναι λίγες και οι άδικες βέβαια φωνές διαμαρτυρίας πως κατά ένα μεγάλο μέρος φταίει η «πλημμελής» αντιμετώπιση του Δάκου στα οικολογικά ελαιοκτήματα, τα οποία αποτελούν και εστίες ανάπτυξης του εντόμου πράγμα που κατά τους θιασώτες της χημικής δακοπροστασίας μειώνει την επιτυχία της. Εδώ βέβαια θυμίζει το νεοελληνικό εφεύρημα «για όλα φταίνε οι άλλοι»! Ξεχνιέται το γεγονός ότι η μη αντικειμενική και λεπτομερής εκτίμηση του ποσοστού καρποφορίας αφήνει τεράστιες εκτάσεις με παραγωγή κάτω του 25% για τις ελαιοποιήσιμες και 20% για τις βρώσιμες ελιές εκτός προγράμματος εφαρμογής των δακοπροστατευτικών μέτρων.
Το αρμόδιο υπουργείο προμηθεύεται και ορισμένα εντομοκτόνα που επιτρέπονται στην οικολογική γεωργία. Τα εντομοκτόνα αυτά θα πρέπει να χρησιμοποιούνται στα «φράγματα προστασίας» που δημιουργούνται μεταξύ των οικολογικών και συμβατικών ελαιώνων. Εξάλλου οι οικοελαιοκαλλιεργητές αβοήθητοι αναλαμβάνουν την αντιμετώπιση του Δάκου μόνοι τους με κατάλληλα μέσα μαζικής παγίδευσης και δολωματικούς ψεκασμούς και με πολύ υψηλό κόστος, γιατί «αγαπούν την ευθύνη» κατά το Νίκο Καζαντζάκη.
Μια αποτελεσματική δακοπροστασία προϋποθέτει ύστερα από τα παραπάνω επανίδρυση των ελαιοταμείων με ευρεία αρμοδιότητα, διασφάλιση των αναγκαίων πιστώσεων, έγκαιρη προμήθεια των κατάλληλων φυτοπροστατευτικών προϊόντων και λοιπών υλικών, πρόσληψη και ενημέρωση του αναγκαίου επιστημονικού, τεχνικού και εργατικού προσωπικού και συστηματική και ολοκληρωμένη οργάνωση των εργασιών. Όταν οι δολωματικοί ψεκασμοί γίνονται έγκαιρα και σύμφωνα με τα κριτήρια και τις προϋποθέσεις που αναφέρθηκαν παραπάνω η διάσωση του ελαιοκάρπου είναι εξασφαλισμένη. Και τότε είναι πέρα για πέρα βέβαιο πως ο ελαιοπαραγωγός θα απαλλαγεί από τους «αετονύχηδες» που του «επιβάλλουν» τη διενέργεια δύο και τριών θεραπευτικών ψεκασμών κάλυψης, στους οποίους για λόγους ευνόητους προστίθενται άσκοπα και διάφορα προσκολλητικά και διαφυλλικά σκευάσματα. Τότε ο ελαιοπαραγωγός θα αισθανθεί πως πράγματι συνεισφέρει στην παραγωγή ποιοτικά ανώτερου κρητικού ελαιόλαδου και στην προστασία του φυσικού περιβάλλοντος.
