■ Φωτογραφικά στιγµιότυπα από τα Χανιά µιας άλλης εποχής
Τα Χανιά µιας άλλης εποχής έχουν αποτυπωθεί µέσα από τις φωτογραφικές µηχανές παλιών φωτογράφων.
Τότε που η φωτογραφία ήταν µια ξεχωριστή τέχνη. Πριν τον ψηφιακό κόσµο και τα κινητά τηλέφωνα.
Όταν υπήρχε το φιλµ και η διαδικασία από το τράβηγµα φωτογραφίας µέχρι την εµφάνισή της έµοιαζε µε πραγµατική τελετή.
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, είχαν αποτυπωθεί γεγονότα και στιγµιότυπα της πόλης και του νοµού, αλλά και άνθρωποι: Οι τύποι των παλιών Χανίων, η πλατεία 1866, η αεροπορική τραγωδία στα Λευκά Όρη, το ενετικό λιµάνι, κ.ά.
Παλιοί φωτογράφοι µιλούν σήµερα στις “διαδροµές” γι’ αυτή την τέχνη και µοιράζονται µαζί µας ιστορίες µε… φιλµ και εµπειρίες ζωής.
Τάσος Πρωτοψάλτης: Απαθανατίζοντας τα παλιά Χανιά
Στιγµές από τα παλιά Χανιά, αλλά και σηµαντικά γεγονότα, όπως η αεροπορική τραγωδία το 1975, στα Λευκά Όρη όταν συνετρίβη γερµανικό µεταγωγικό αεροσκάφος C 160, έχει αποτυπώσει, µεταξύ άλλων, ο Τάσος Πρωτοψάλτης.
Ο κ. Πρωτοψάλτης είναι ένας από τους παλαιότερους φωτογράφους. Γεννήθηκε στα Χανιά το 1930. Με τη φωτογραφία άρχισε να ασχολείται το 1944. Από τότε και µέχρι το 1947 εργάστηκε στο Φώτο-Μίνως και στη συνέχεια και µέχρι το 1949, στο φωτογραφείο Αγγελάκη-Φαντάκη. Μετά πήγε στην Αθήνα για περαιτέρω µάθηση εργαζόµενος κοντά στον Α. Χατζηαριστείδη, στους Αµπελόκηπους και τα βράδια στο φωτογραφείο του Εµµ. Μπαµπιολάκη στο Μαρούσι. Όταν επέστρεψε στα Χανιά εργάστηκε στο Φώτο-Μίνως µέχρι το 1952 όπου και στρατεύθηκε. Από το 1954 µέχρι και τον Ιούλιο του 1955 στο Φώτο-Κρήτη.
Το 1955 άνοιξε δικό του φωτογραφείο, στην τότε Βασιλέως Κωνσταντίνου 50 το οποίο και διατήρησε µέχρι το 1992 οπότε και συνταξιοδοτήθηκε. Έχει λάβει µέρος σε πολλές εκθέσεις, ατοµικές και οµαδικές. Τη δεκαετία του ‘70 πήρε µέρος µε γιγανταφωτογραφίες σε έκθεση στα Φιλολογικό Σύλλογο “Ο Χρυσόστοµος”. Το 1980 σε έκθεση φωτογραφίας για τον εορτασµό της Ναυτικής Εβδοµάδας έλαβε το 1° βραβείο.
Όλη η ζωή του ήταν και είναι ανάµεσα σε φιλµ και σκοτεινούς θαλάµους.
Τον συναντήσαµε στο σπίτι του στον Κουµπέ.
«Ήµουν ερωτευµένος µε τη δουλειά µου. ∆ούλευα στο µαγαζί για να βγάζω τα προς το ζην και όταν έκανα αυτή τη δουλειά για να κάνω το κέφι µου, πήγαινα να ικανοποιήσω τον εαυτό µου. Τότε, είχα στο µαγαζί τις καλύτερες φωτογραφικές µηχανές», µας λέει.
Η ΑΕΡΟΠΟΡΙΚΗ ΤΡΑΓΩ∆ΙΑ
Σε ερώτησή µας για στιγµιότυπα που έχει αποτυπώσει και έχει ξεχωρίσει, απαντά:
«Ένα από τα πιο σπουδαία ήταν όταν έπεσε το γερµανικό αεροπλάνο στα Λευκά Όρη. Πήγαµε και εγώ και άλλοι φωτογράφοι ενώ ένα πρακτορείο από την Αθήνα µου ζήτησε να αποτυπώσω την κατάσταση. Με έναν ανταποκριτή της ΥΕΝΕ∆ από το Ηράκλειο, ο οποίος είχε αυτοκίνητο, πήγαµε έως το σηµείο που τελείωνε ο δρόµος και µε τα πόδια φτάσαµε στο σηµείο της συντριβής. Όταν επιστρέψαµε πήγα στο µαγαζί όπου ήρθαν ρεπόρτερ και ήρθε και ένας ανταποκριτής από το Assosciated Press (AP). Μου είπε ότι τον ενδιέφεραν οι φωτογραφίες. Του είπα µια τιµή.
Μου απάντησε: “∆εν έχω τόσα λεφτά. Θα σου αφήσω ό,τι έχω, την ταυτότητά µου και την επαγγελµατική ταυτότητα, να µου δώσεις φωτογραφίες να της στείλω”.
Τότε έστελναν τηλεφωτογραφίες µέσω ΟΤΕ. Συµφώνησα. Αυτή ήταν µία από τις επιτυχίες που είχα τότε».
Ο ΜΠΑΛΟΣ
«Η πρώτη έγχρωµη φωτογραφία που κυκλοφόρησε από τον Μπάλο ήταν δικιά µου. Ήταν, τότε, στο Καστέλι ένας πολύ καλός φωτογράφος και, µάλιστα, µε παρακάλεσε και του έδωσα ένα αρνητικό για να πουλάει φωτογραφίες στους δικούς του».
Ο “ΜΙΓΡΗΣ”
Ο κ. Πρωτοψάλτης αναφέρεται και στη φιλία του µε τον αείµνηστο Μιχάλη Γρηγοράκη, τον “Μίγρη” των “Χανιώτικων νέων”.
«Όσον αφορά τα “Χανιώτικα νέα”, είχα φίλο τον Μίγρη, τον Μιχάλη Γρηγοράκη, ο οποίος ερχόταν στο µαγαζί, έβλεπε τη βιτρίνα που είχα τα καρτ ποστάλ γιατί τότε δεν έβγαινε offshet. Ερχόταν ο Μιχάλης ο οποίος σχεδόν ό,τι είχα, τα είχε πάρει. Όπως επίσης, έχω τα βιβλία του, αυτά που έγραφε».
ΟΙ ΓΙΓΑΝΤΟΑΦΙΣΕΣ
Ο κ. Πρωτοψάλτης αναφέρεται επίσης στην έκθεσή του στο “Χρυσόστοµο” µε γιγαντοφωτογραφίες αλλά σε άλλη µία έκθεση του την οποία «είχε χρηµατοδοτήσει η νοµαρχία επί νοµαρχιακής αυτοδιοίκησης του Γρηγόρη Αρχοντάκη. Αυτός την είχε χρηµατοδοτήσει και πλήρωσε το εργαστήριο που τη φτιάξαµε και την αίθουσα στο ΚΑΜ».
ΣΤΟΝ ΟΡΕΙΒΑΤΙΚΟ
Ο κ. Πρωτοψάλτης ήταν επί 35 χρόνια στον Ορειβατικό Σύλλογο. «Μου άρεσε η πεζοπορία αλλά και να γνωρίζω τον κόσµο του βουνού. Το 1958 πήγα στον Ψηλορείτη. Εκεί γνώρισα τον Κώστα Μητσοτάκη και γίναµε φίλοι», αναφέρει.
Θυµάται και ένα περιστατικό µε συνεργείο από τη Γαλλία το οποίο είχε έρθει για τα γυρίσµατα ταινίας για την Κρήτη και κυρίως για τα Χανιά.
«Όταν τελείωσε το ντοκιµαντέρ είχε γίνει προβολή στον Χρυσόστοµο και τότε ο Ορειβατικός δια µέσω του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη, που ήταν υπουργός Συντονισµού, αγόρασε την ταινία. Μεσολάβησε ο Μητσοτάκης και συµφώνησε µε τον Γάλλο να αγοραστεί η ταινία 150.000 δραχµές. Κάποια στιγµή εγκρίθηκε η αγορά. Ο Γάλλος δεν µπορούσε να έρθει και ζήτησε ονοµαστικά εµένα να πάω για να µου τη δώσει. Πήγα στη Γαλλία και πήρα την ταινία. Και πήγα µε αυτοκίνητο, µε µια παρέα φίλων. Πήραµε ένα Πεζό 404, περάσαµε Γιουγκοσλαβία, Αυστρία και φτάσαµε στη Γαλλία. Πήρα την ταινία και όταν πήγαµε στον καράβι από Πρίντεζι να έρθουµε Πάτρα, τηλεφώνησα στον τότε πρόεδρο του Ορειβατικού και ήρθε στο Υπουργείο όπου δώσαµε την ταινία».
Η ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΕΠΟΧΗ
Για τη σηµερινή εποχή της ψηφιακής φωτογραφίας, ο κ. Πρωτοψάλτης αναφέρει:
«Είναι εξέλιξη. Εγώ δεν έχω πιάσει ακόµα τέτοια µηχανή. Η όλη ιστορία για να διατηρηθεί µια φωτογραφία ήταν να πλυθεί καλά, να φύγουν τα χηµικά. Αλλιώς κιτρίνιζε η φωτογραφία. Έτσι, έχουν διατηρηθεί πολλές φωτογραφίες µου. Το υπεραστικό ΚΤΕΛ στα Νέα Καταστήµατα ήταν γεµάτο µε φωτογραφίες µου. Επίσης, το ξενοδοχείο Σαµαριά είχε πάρει δικές µου φωτογραφίες».
«Σήµερα ο καθένας µπορεί να γίνει φωτογράφος. Έχει το τηλέφωνο, έχει το τάµπλετ, όµως δεν µπορείς να κρατήσεις κάτι δικό σου, έτσι και “ανέβει” στο Ιντερνετ ο καθένας το ανταλλάσσει µε κάτι άλλο».
Φάνης Μανουσάκης: Το φιλµ είχε µια άλλη µαγεία
«Το φιλµ είχε µια άλλη µαγεία», µας λέει ο Φάνης Μανουσάκης, ο οποίος ασχολείται επαγγελµατικά µε τη φωτογραφία εδώ και 36 χρόνια.
Στα γεγονότα που είχε την τύχη να φωτογραφίσει ήταν η πρώτη επίσκεψη του Οικουµενικού Πατριάρχη στα Χανιά.
Τον κ. Μανουσάκη συναντήσαµε στο φωτογραφείο του στην οδό Κυδωνίας.
Όπως µας λέει, «επαγγελµατικά είµαι φωτογράφος µε µαγαζί 36 χρόνια. Συνολικά πάνω από 40 χρόνια. Στα Χανιά από το 1989 και µετά – πριν, ήµουν στον Πειραιά».
Τον ρωτάµε για ξεχωριστές φωτογραφίσεις του.
«Για εµένα προσωπικά, ιδιαίτερες φωτογραφίες από το λιµάνι των Χανίων ήταν το παλιό καρνάγιο µε τα ξύλινα σκάφη που επισκεύαζαν και οι διαδροµές από τις τράτες της εποχής εκείνης. Οι τράτες ναυλοχούσαν µέσα στο λιµάνι και η κάθε τράτα έσερνε τρία – τέσσερα µικρά βαρκάκια.
Επίσης για πολλά χρόνια ανελλιπώς φωτογράφιζα τον κρητικό γάµο στο Καστέλι µε τον αείµνηστο Θανάση ∆εικτάκη. Ήταν µια εκδήλωση ιδιαίτερη.
Η αναπαράσταση του κρητικού γάµου γινόταν κάθε Αύγουστο µε συµµετοχή παραδοσιακών συλλόγων µε κρητικές ενδυµασίες, µε ριζίτικο και µε τη µεταφορά της νύφης µε άλογο.
Είχα επίσης την τύχη να φωτογραφίσω την πρώτη επίσκεψη του Οικουµενικού Πατριάρχη Βαρθολοµαίου στα Χανιά, αµέσως µετά την ενθρόνισή του. Είχε επισκεφτεί την Ορθόδοξο Ακαδηµία και το Καστέλι. Και µου είχε κάνει εντύπωση ότι τον είχαν κεράσει στο πέτρινο θέατρο στα Νωπήγεια ξεροτήγανα και επειδή δεν είχαν νερό, είχαν πλύνει τα χέρια του µε τσικουδιά.
Είχα την τύχη όλα αυτά τα χρόνια να φωτογραφίσω επισκέψεις αρχηγών κρατών, όπως Προέδρους της ∆ηµοκρατίας: Στεφανόπουλο, Παπούλια. Και µιλάµε πάντα για την εποχή του φιλµ».
Σε ερώτησή µας αν νοσταλγεί την εποχή του φιλµ απαντά: «Βέβαια. Υπήρχε µια άλλη µαγεία. Η µαγεία του φιλµ ήταν ότι δεν έβλεπες άµεσα το αποτέλεσµα, είχες την αγωνία να το δεις αφού έπρεπε να εµφανίσεις το φιλµ και να τυπώσεις τις φωτογραφίες. Αυτό έχει µια µαγεία και µια µυσταγωγία, µια µυστικιστική ενέργεια. Με φιλµ έχω αποτυπώσει εκδηλώσεις για τη Μάχη της Κρήτης, επισκέψεις υψηλών προσωπικοτήτων στα Χανιά όπως η αντιβασίλισσα της Νέας Ζηλανδίας συνοδεία µε Μαορί, πρίγκιπες και εκπροσώπους του βασιλικού οίκου της Αγγλίας».
«Πιστεύω ότι η ποιότητα των φιλµ δεν έχει ξεπεραστεί από τα ψηφιακά µέσα. ∆ιότι το φιλµ αποτελείται από κόκκο. Καταγράφεται η εικόνα σε κόκκο και αυτό δίνει ένα όγκο στη φωτογραφία ενώ τα ψηφιακά είναι τελείως επίπεδα», συµπληρώνει ο κ. Μανουσάκης.
Γιώργος Φαντάκης: Φωτογραφίζοντας από παιδί
» Οι “τύποι” των Χανίων, ο Κων. Μητσοτάκης βουρκωµένος και άλλες αναµνήσεις
Ένα από τα ιστορικότερα και µακροβιότερα φωτογραφεία των Χανίων ήταν αυτό των Αγγελάκη – Φαντάκη. Άνοιξε το 1943 από τους γονείς του Στέλιου Αγγελάκη και του Γιώργου Φαντάκη, οι οποίοι το ανέλαβαν το 1977 και έκλεισε το 2019.
Ο Γιώργος Φαντάκης, όπως και ο συνεταίρος του, ήταν από παιδιά, λόγω των γονιών τους, στην τέχνη της φωτογραφίας.
Στο φωτογραφείο τους υπήρχαν φωτογραφίες των “τύπων” της πόλης (χαρακτηριστικές φυσιογνωµίες από τα παλιά Χανιά): Του Σαλή, του Μάραθα, του Κοντολέκου, του Μπαραµπάκου και άλλων. Φωτογραφίες που είτε είχαν τραβήξει οι γονείς τους, είτε είχαν βρει από παλαιότερες φωτογραφίσεις.
Από τις ξεχωριστές φωτογραφίες του κ. Φαντάκη, ήταν όταν πρωθυπουργός της Ελλάδας ήταν ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης (11 Απριλίου 1990 – 13 Οκτωβρίου 1993). Τον είχε φωτογραφίσει βουρκωµένο, κατά την τελετή µνήµης στο Μάλεµε για τους πεσόντες στην Κύπρο.
Με τον Γιώργο Φαντάκη το ραντεβού µας ήταν στον “Κήπο”. Τον ρωτάµε για το πώς ξεκίνησε το φωτογραφείο.
«Το φωτογραφείο ξεκίνησε το 1943. Το ξεκίνησαν οι γονείς µας, Αγγελάκης και Φαντάκης. Ήταν συνέταιροι και συνεχίσαµε τα παιδιά ως συνέταιροι. Είναι ίσως ο µακροβιότερος συνεταιρισµός ο οποίος δούλεψε και αρµονικά. Από το 1943, έκλεισε το 2019. 35 χρόνια το είχαν οι γονείς και το 1977 κάναµε την εταιρεία της διαδοχής, εγώ µε τον Στέλιο Αγγελάκη. Και συνεχίσαµε για 35 χρόνια, µέχρι που βγήκε στη σύνταξη ο Στέλιος. Εγώ λόγω ηλικίας δεν είχα το όριο για να βγω στη σύνταξη και κράτησα το φωτογραφείο για επτά χρόνια ακόµα. Αλλά και εκείνα τα 7 χρόνια ο Στέλιος ήταν παρέα. Ξεκινήσαµε να έχουµε επαφές µε τη φωτογραφία από µικρά παιδιά, λόγω των γονιών. Και πολλές φορές τα καλοκαίρια, στην εφηβεία εµείς, πηγαίναµε να βοηθήσουµε τους γονείς. Η ασπρόµαυρη φωτογραφία είχε πολύ χειρωνακτική δουλειά. ∆εν είχε αυτοµατισµούς».
«ΚΑΙ ΤΑ ΒΟΥΝΑ ΒΟΥΡΚΩΝΟΥΝ»
Ρωτάµε τον κ. Φαντάκη για ξεχωριστά στιγµιότυπα που είχε αποτυπώσει:
«Το σηµαντικότερο ήταν ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης δακρυσµένος. Αυτό έγινε όταν ήταν πρωθυπουργός που ήρθε στην τελετή µνήµης στο Μάλεµε για τους πεσόντες της εισβολής στην Κύπρο. Εκεί λοιπόν στο µνηµείο πεσόντων στο Μάλεµε, την ώρα που γίνεται το προσκλητήριο πεσόντων και φωνάζουν τα ονόµατα, τον τράβηξα φωτογραφία βουρκωµένο. Και την άλλη µέρα ο “Κήρυκας” είχε βγάλει πρωτοσέλιδο µε τίτλο: “Και τα βουνά βουρκώνουν”. ∆εν ξέρω αν αυτή η φωτογραφία µπορεί να βρεθεί από το αρχείο του “Κήρυκα”».
Ο κ. Φαντάκης θυµάται επίσης: «Ένα πρωί, ήρθε στο φωτογραφείο ένας κύριος κρατώντας στα χέρια του µια πολύ στραπατσαρισµένη φωτογραφία της µητέρας του. ∆εν µου είπε τι είχε πάθει ούτε πού την είχε ανακαλύψει. Μου ζήτησε µόνο να κάνω ό,τι µπορώ για να τη διορθώσω. Εννοείται πως έβαλα τα δυνατά µου για να την αποκαταστήσω και το αποτέλεσµα ήταν εκπληκτικό. Η συγκίνησή µου ήταν απερίγραπτη όταν µόλις την είδε, έκανε τον σταυρό του, τη φίλησε και την κράτησε στην αγκαλιά του δακρυσµένος. Ήταν κάτι πολύ παραπάνω από ένα ευχαριστώ ή µια απλή επιβράβευση για τη δουλειά µου, είναι κάτι που ακόµα µε συγκινεί όταν το σκέφτοµαι».
«ΛΕΠΤΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΑΞΙΟΠΡΕΠΕΙΑ»
«Θαύµασα τη λεπτότητα, την αξιοπρέπεια και τον σεβασµό προς τον άλλο, ενός πελάτη, άγνωστου µέχρι τότε, που ήρθε µια µέρα µε µια φωτογραφία σε έναν φάκελο για αντιγραφή και µεγέθυνση και πριν µου δείξει τη φωτογραφία, µου ζήτησε συγγνώµη για αυτό που θα µου έδειχνε γιατί εγώ µπορεί να είχα διαφορετικές πεποιθήσεις:
Ήταν ο ίδιος, παρέα µε έναν πολιτικό και µου ζήτησε προκαταβολικά συγγνώµη γιατί δεν ήθελε να µε προσβάλει σε περίπτωση που εγώ δεν συµπαθούσα τον εικονιζόµενο πολιτικό.
Αν σκεφτούµε µόνο τις περιόδους έντασης και τα πάθη που είχαν κυριαρχήσει στη ζωή µας, καταλαβαίνεις την αξία αυτής του της σκέψης…».
ΟΙ ΤΥΠΟΙ
Ρωτάµε τον κ. Φαντάκη για τις φωτογραφίες µε τους τύπους των παλιών Χανίων.
«Ήταν φωτογραφίες ορισµένων, όχι όλων», µας λέει, καθώς σεβάστηκαν απόλυτα την επιθυµία συγγενών ορισµένων παλαιών τύπων, να µην εµφανιστούν οι φωτογραφίες τους «στο πάνθεον των ηρώων».
«Ήταν φωτογραφίες που είχαν βγει από τους γονείς ή φωτογραφίες που είχαν βρεθεί από παλαιότερες φωτογραφίσεις από τους γονείς. Ο Σαλής είχε συγκινήσει το πανελλήνιο για το είδος του ανθρώπου και την ποιότητά του, για αυτή την καλοσύνη και αγάπη που είχε για τον άνθρωπο. Και συγκινήθηκα όταν είδα ότι η ΕΡΤ είχε κάνει αφιέρωµα πριν µερικά χρόνια µε αφορµή την παράσταση του ∆ΗΠΕΘΕΚ».
Σε ερώτησή µας για τη ψηφιακή εποχή της φωτογραφίας σε σύγκριση µε την εποχή του φιλµ, ο κ. Φαντάκης εξηγεί τη διαδικασία µε το φιλµ για να τονίσει ότι οι λήψεις από τις κάµερες σε κινητά τηλέφωνα δεν αποτελούν “φωτογραφία”, αλλά, «είναι µια απεικόνιση.
Η τέχνη της φωτογραφίας χάθηκε. Έχασε την αίγλη της γιατί έπαψε να είναι λίγο µαγεία, λίγο επιστήµη. Έχασε ο φωτογράφος τον θαυµασµό που είχε εκείνη την εποχή και ο καθένας απόκτησε τη βεβαιότητα ότι έχει γίνει και φωτογράφος. ∆εν έχει συνειδητοποιήσει ότι η µηχανή το κάνει και όχι ο ίδιος».
Στο Μουσείο Τυπογραφίας
Χώρος αφιερωµένος στη φωτογραφία έχει δηµιουργηθεί στο “Μουσείο Τυπογραφίας Γιάννη και Ελένης Γαρεδάκη” στο Βιοτεχνικό Πάρκο της Σούδας.
Ο επισκέπτης µπορεί να δει µεγάλο αριθµό από δωρεές παλιών φωτογραφικών µηχανών, σπάνια µηχανήµατα, εξαρτήµατα φωτογραφίας και οπτικό υλικό από τα αρχεία της εφηµερίδας “Χανιώτικα νέα”, µε φωτογραφίες από τα τέλη 19ου αιώνα.
Στην ίδια αίθουσα εκτίθεται τόµος µε το πρώτο παράδειγµα µετατροπής φωτογραφίας σε χαρακτικό, για εκτύπωση στην εφηµερίδα L’Illustration, από δηµοσιογραφικό ρεπορτάζ του 1848. Επίσης παρουσιάζεται µια ακόµα ενδιαφέρουσα δωρεά από παλιό φωτογραφείο των Χανίων, το “Φωτο-Μίνως”, µε παλιούς Χανιώτες από περίπου τα µέσα 20ού αιώνα σε γυάλινα αρνητικά φιλµ πάνω σε φωτεινή τράπεζα / µονταζιέρα.
