Πανδημίες στους αιώνες…

Πρόλογος
Πανδημία από τις ελληνικές λέξεις παν (όλος) και δήμος (πληθυσμός) είναι μια επιδημία λοιμωδών ασθενειών που εξαπλώνεται με πολύ γρήγορους ρυθμούς σε μια μεγάλη περιοχή και απειλεί το σύνολο του πληθυσμού.
Την εποχή αυτή, βιώνουμε την πανδημία του Κορωνοϊού (Cοvid 19) που ξεκίνησε τέλη του 1919 από το Γουχάν της Κίνας και έχει κατακλύσει όλο τον πλανήτη, με άνω των 645.000 νεκρών σε όλο τον Κόσμο και με άνω των 16 εκατομμυρίων κρουσμάτων, μέχρι σήμερα. Και το «κακό» συνεχίζεται με αμείωτο ρυθμό, παγκοσμίως…
Όμως, στο διάβα των αιώνων, η ανθρωπότητα δοκιμάστηκε από πολλές πανδημίες, τις κυριότερες των οποίων, καταγράφουμε στη συνέχεια:

Πανδημίες στους αιώνες

430 π.Χ. Λοιμός των Αθηνών
Πρόκειται για τυφοειδή πυρετό που σκότωσε τα 2/3 του πληθυσμού της Αθήνας σε τέσσερα χρόνια. Συνέβη κατά τον Πελοποννησιακό Πόλεμο. Η Αθήνα εξασθένησε και ήταν ένας παράγοντας για την ήττα της από την Σπάρτη. Η αρρώστια έφθασε στην Αθήνα αφού διέσχισε τη Λιβύη, την Αιθιοπία και την Αίγυπτο. Κύρια συμπτώματα: Πυρετός, δίψα, αίμα στο λαιμό και στη γλώσσα, κόκκινο δέρμα και πληγές.

165 μ.Χ. Πανώλη των Αντωνίνων
Η πανδημία αναφέρεται στη ρωμαϊκή αυτοκρατορία και στην απαρχή της παρακμής της που είναι συνδεδεμένη με την επιδημία πανώλης που ξέσπασε στα τέλη του 2ου αιώνα μ.Χ.και άνοιξε το δρόμο σε μια επώδυνη μακρά κατάρρευση πριν η Ρώμη πέσει στα χέρια των βαρβάρων. Πιθανώς ήταν μια πρώιμη εμφάνιση της ευλογιάς που ξεκίνησε από τους Ούνους, μολύνθηκαν στη συνέχεια οι Γερμανοί, και εκείνοι μόλυναν τους Ρωμαίους. Τα συμπτώματα της ασθένειας ήταν πονόλαιμος, πυρετός, διάρροια και πληγές.

250 μ.Χ. Πανώλη του Κυπριανού
Ονομάστηκε έτσι επειδή είχε ως πρώτο θύμα τον Επίσκοπο Κυπριανό της Καρχηδόνας. Συμπτώματά της ήταν: Έμετος, διάρροια, πληγές στο λαιμό, πυρετός και γάγγραινα σε πόδια και χέρια.

541 μ. Χ. Πανούκλα του Ιουστινιανού
Αρχικά εμφανίστηκε στην Αίγυπτο και εξαπλώθηκε μέσω της Παλαιστίνης και της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας σε ολόκληρη τη Μεσόγειο. Η ασθένεια άλλαξε της πορεία της Αυτοκρατορίας και συνέτριψε τα σχέδια του Αυτοκράτορα Ιουστινιανού για ανανέωση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, προκαλώντας τεράστιες οικονομικές απώλειες. Σκότωσε περί τα 50 εκατ. ανθρώπους, δηλαδή, το 26% του παγκόσμιου πληθυσμού. Θεωρείται ως η πρώτη σημαντική εμφάνιση της παρωτίτιδας, η οποία χαρακτηρίζεται από μεγέθυνση του λεμφικού αδένα. Μεταφέρεται από αρουραίους και εξαπλώνεται με ψύλλους.

11ος αιώνας: Λέπρα
Μια αργά αναπτυσσόμενη βακτηριακή ασθένεια που προκαλεί πληγές και παραμορφώσεις. Και θεωρήθηκε -αρχικά- ως τιμωρία από τον Θεό. Σήμερα είναι γνωστή ως ασθένεια του Χάνσεν και εξακολουθεί να προσβάλλει δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους ετησίως και είναι δυνατόν να αποβεί θανατηφόρα, εάν δεν αντιμετωπισθεί έγκαιρα με αντιβιοτικά. Κατά τον 11ο αιώνα εξελίχθηκε σε πανδημία στην Ευρώπη.

Μεσαίωνας: Πανώλη
Ο Μεσαίωνας ή οι “Σκοτεινοί Χρόνοι”, καλύπτει ένα ευρύ φάσμα της Ιστορίας, από την Αρχαιότητα. μέχρι την Αναγέννηση (476-1492 μ.Χ.), χαρακτηριζόμενος μεταξύ άλλων από την εμφάνιση της πανούκλας (πανώλης –Μαύρος θάνατος), την περίοδο 1328-1350, που σκότωσε το 1/3 περίπου του πληθυσμού της Ευρώπης. Η πανώλη μεταφέρθηκε μέσω  που ταξίδεψαν με καράβια από τα λιμάνια της  και εξαπλώθηκε ταχύτατα εξαιτίας της έλλειψης κανόνων υγιεινής. Τα θύματά της πέθαιναν συχνά μέσα σε λίγες ημέρες και τα τρομερά συμπτώματα της ασθένειας, έκαναν τις τελευταίες αυτές ημέρες της ζωής τους πραγματικά εφιαλτικές. Ο υψηλός πυρετός, οι έντονοι εμετοί και η αιμορραγία από τους πνεύμονες, ήταν πολύ συχνά συμπτώματα και τα σώματα των θυμάτων συχνά ήταν καλυμμένα με πυώδη εξανθήματα. Η πλειονότητα των θυμάτων ήταν οι φτωχοί, όχι μόνο εξαιτίας του υποσιτισμού, αλλά και λόγω των κακών συνθηκών υγιεινής κάτω από τις οποίες ζούσαν. Στην κεντρική και δυτική Ευρώπη η πανώλη σταμάτησε το 1350, αλλά ξαναεμφανίστηκε αρκετές φορές αναστέλλοντας την δημογραφική αύξηση. Δεύτερη φορά ξέσπασε το 1363, τρίτη το 1374, έπειτα το 1383 και το 1389.

1492. Η Κολομβιανή ανταλλαγή
Μετά την άφιξη των Ισπανών στην Καραϊβική, ασθένειες όπως η ευλογιά, η ιλαρά και η βουβωνική πανώλη, μεταδόθηκαν από τους ευρωπαίους στους ιθαγενείς πληθυσμούς. Οι ασθένειες αυτές κατέστρεψαν τους αυτόχθονες πληθυσμούς, με το 90% να πεθαίνει σε ολόκληρη τη βόρεια και νότια ήπειρο. Το 1520, η αυτοκρατορία των Αζτέκων καταστράφηκε από την ευλογιά που έφεραν οι Αφρικανοί σκλάβοι.

1665. Η μεγάλη πανώλη του Λονδίνου
Η βουβωνική πανώλη θανάτωσε το 20% του πληθυσμού του Λονδίνου. Σφαγιάστηκαν εκατοντάδες χιλιάδες γάτες και σκυλιά, ως πιθανή αιτία για την ασθένεια που εξαπλώθηκε μέσω λιμανιών κατά μήκος του Τάμεση. Το χειρότερο ξέσπασμα έγινε το φθινόπωρο του 1666, την ίδια στιγμή περίπου με ένα άλλο καταστροφικό γεγονός, που ήταν η Μεγάλη Φωτιά του Λονδίνου.

1817. Πρώτη πανδημία χολέρας
`Ηταν η πρώτη από τις 7 πανδημίες χολέρας για τα επόμενα 150 χρόνια, σκοτώνοντας 1 εκατομ. ανθρώπους. Μεταφερόταν από το νερό και τα τρόφιμα που είχαν μολυνθεί από περιττώματα. Το βακτήριο μόλυνε Βρετανούς στρατιώτες, οι οποίοι το μετέφεραν στις Ινδίες όπου πέθαναν εκατομμύρια άνθρωποι. Η Βρετανική Αυτοκρατορία και το ναυτικό, εξάπλωσαν τη χολέρα στην Ισπανία, την Αφρική, την Ινδονησία, την Κίνα, την Ιαπωνία, την Ιταλία, τη Γερμανία και την Αμερική, όπου σκότωσε 150.000 ανθρώπους. Παρά το ότι δημιουργήθηκε εμβόλιο το 1885, η πανδημία συνεχίστηκε.

1875. Πανδημία ιλαράς στα Φίτζι
Μετά την παραχώρηση των Φίτζι στη Βρετανική Αυτοκρατορία, ένα βασιλικό κόμμα επισκέφτηκε την Αυστραλία, ως δώρο από τη Βασίλισσα Βικτώρια. Φτάνοντας κατά τη διάρκεια μιας επιδημίας ιλαράς, το βασιλικό κόμμα έφερε την ασθένεια πίσω στο νησί τους με συνέπεια να εξαπλωθεί περαιτέρω στον πληθυσμό. Το νησί ήταν γεμάτο με πτώματα που είχαν φαγωθεί από άγρια ζώα, και ολόκληρα χωριά πέθαναν και κάηκαν, πολλές φορές με τους άρρωστους παγιδευμένους μέσα στις φλόγες. Το 1/3 του πληθυσμού των Φίτζι ήτοι συνολικά 40.000 άτομα, πέθαναν.

1885. Η τρίτη πανδημία πανώλης
Η βουβωνικά πανώλη, ξεκινώντας από την Κίνα και διαδιδόμενη στις Ινδίες και στο Χονγκ Κονγκ, σκότωσε 15 εκατομ. ανθρώπους. Αρχικά διαδόθηκε από τους ψύλλους κατά τη διάρκεια μιας έκρηξης σε ορυχείο στο Yunnan. Οι Ινδίες προσπάθησαν να αντιμετωπίσουν τις απώλειες, και η πανδημία χρησιμοποιήθηκε ως δικαιολογία για κατασταλτικές πολιτικές που προκάλεσαν εξέγερση εναντίον των Βρετανών.

1889. Ρωσική γρίπη
Η πρώτη σημαντική πανδημία γρίπης, ξεκίνησε από τη Σιβηρία και το Καζακστάν, έφθασε στη Μόσχα και στη συνέχεια στην Πολωνία, από όπου διαδόθηκε στην υπόλοιπη Ευρώπη. Μέχρι το επόμενο έτος είχε διασχίσει τον ωκεανό στη Βόρεια Αμερική και την Αφρική. Μέχρι το τέλος του 1890, είχαν πεθάνει 360.000 άνθρωποι!

1919. Ισπανική γρίπη
Η γρίπη (των πτηνών) που σκότωσε 50 εκατομ. ανθρώπους πιστεύεται ότι προήλθε από την Κίνα και μεταδόθηκε από Κινέζους εργάτες που μεταφέρονταν μέσω του Καναδά προς την Ευρώπη. Στη Βόρεια Αμερική, η γρίπη εμφανίστηκε για πρώτη φορά στο Κάνσας, στις αρχές του 1918. Οι δημοσιογραφικές αναφορές για έξαρση γρίπης στη Μαδρίτη την άνοιξη του 1918, οδήγησαν στην πανδημία που ονομάστηκε ισπανική γρίπη.

1957. Ασιατική γρίπη
Ξεκίνησε από το Χονγκ Κονγκ και εξαπλώθηκε σε όλη την Κίνα και στη συνέχεια στις Η.Π.Α. Η ασιατική γρίπη διαδόθηκε ευρέως στην Αγγλία, όπου σε έξι μήνες πέθαναν 14.000 άνθρωποι. Ακολούθησε ένα δεύτερο κύμα στις αρχές του 1958 προκαλώντας συνολικά περίπου 1,1 εκατομ. θανάτους παγκοσμίως, με 116.000 νεκρούς μόνο στις Η.Π.Α. Δημιουργήθηκε εμβόλιο, το οποίο αντιμετώπισε αποτελεσματικά την πανδημία.

1981. HIV/AIDS
Πρώτη ταυτοποίηση του ιού, έγινε το 1981. Το AIDS καταστρέφει το ανοσοποιητικό σύστημα του ανθρώπου. Η μόλυνση από τον ιό HIV, προκαλεί πυρετό, πονοκέφαλο, πρησμένους λεμφαδένες. Όταν τα συμπτώματα υποχωρήσουν, οι φορείς είναι δυνατόν να μολύνουν κάποιο άλλο άτομο μέσω του αίματος και των γεννητικών υγρών. Η ασθένεια καταστρέφει τα t-κύτταρα.
Έχουν αναπτυχθεί θεραπείες για να επιβραδύνουν την πρόοδο της νόσου. Το AIDS είναι υπεύθυνο για 35 εκατομ. θανάτους σε όλο τον κόσμο.

Επίλογος
Αυτή είναι η μοίρα του ανθρώπου. Να ευρίσκεται κατά καιρούς αντιμέτωπος με θανατηφόρους νόσους – πανδημίες και να καταμετρά στην υστεριά, τα θύματα.
Ευχή μας είναι να βρεθεί το συντομότερο δυνατόν κατασταλτικό φάρμακο της πανδημίας του παρόντος Covid-19, τις συνέπειες της οποίας, προλογικά αναφέραμε συνοπτικά.

Πηγές:
1. https://www.thetoc.gr/ygeia/article/ti-simainei-i-pandimia—istorikes-pandimies/
2. Κώστας Χατζηαντωνίου. Η πανώλη των Αντωνίνων. 2020. https://ardin-rixi.gr/archives/216289-
3. Οι 14 χειρότερες πανδημίες στην Ιστορία. https://www.theatrikaprogrammata.gr/
4. Γιάννης Θ. Πολυράκης. 2020. Ο Αέναος Κύκλος της `Υπαρξης. Αθήνα (Υπό έκδοση)