■ Ποιες οι πιθανότητες µεγάλες εταιρείες να ‘‘καταπιούν’’ ΑΕΙ;
Έτος 2050. Τα πανεπιστήµια όπως τα γνωρίζουµε σήµερα, ακόµα και τα κορυφαία παγκοσµίως, έχουν «εξαφανιστεί». Στη θέση τους έχουν δηµιουργηθεί ιδιωτικές εκπαιδευτικές δοµές µέσα σε τεχνολογικές εταιρείες-«κολοσσούς», κυρίως αµερικανικές, στις οποίες γίνεται έρευνα πάνω σε τοµείς αιχµής, όπως η Τεχνητή Νοηµοσύνη και η Βιοτεχνολογία. Για την εκπαίδευση των φοιτητών και φοιτητριών τους και την παραγωγή ακόµα πιο προηγµένης έρευνας, οι εταιρείες αυτές χρησιµοποιούν δεδοµένα που συλλέγουν µέσω άλλων δραστηριοτήτων τους, νόµιµα ή παράτυπα. Η εκπαίδευση και η έρευνα έχουν εξελιχθεί παγκοσµίως σε εταιρικό «παιχνίδι» των ισχυρών. Πόσο πιθανό είναι να επιβεβαιωθεί το παραπάνω σενάριο;
Κατά τον καθηγητή του Τµήµατος Πληροφορικής του ΑΠΘ, Ιωάννη Πήτα, πρόεδρο της ∆ιεθνούς Ακαδηµίας ∆ιδακτορικών Σπουδών στην Τεχνητή Νοηµοσύνη (AIDA), το ενδεχόµενο να «καταπιούν» οι µεγάλες εταιρείες τη διδασκαλία πανεπιστηµιακού επιπέδου, είναι υπαρκτό.
«Μια µεγάλη και εντυπωσιακή αλλαγή, που συνετελέσθη κυρίως την τελευταία 15ετία, ήταν η απορρόφηση της έρευνας αιχµής, π.χ., στην ΤΝ και βιοτεχνολογία, από λίγες µεγάλες εταιρίες, κυρίως αµερικανικές, που έχουν τα απαιτούµενα δεδοµένα, κεφάλαια και εξοπλισµό, για να πρωτοπορήσουν ερευνητικά. Και φυσικά, η εργασία ακολούθησε το κεφάλαιο: πολλοί κορυφαίοι επιστήµονες εγκατέλειψαν άριστα πανεπιστήµια για να πάρουν εξαιρετικά καλοπληρωµένες θέσεις σε τεχνολογικές εταιρίες. Είναι άγνωστο πού θα οδηγήσει η τάση αυτή. Προς το παρόν, οι µεγάλες εταιρείες δεν ενδιαφέρθηκαν να ασχοληθούν µε την πανεπιστηµιακή εκπαίδευση, ίσως διότι εκεί δεν αναµένονται εντυπωσιακές αποδόσεις. Ίσως όµως το κάνουν στο µέλλον. Αν αυτό συµβεί, θα είναι δύσκολο ακόµη και για τα µεγάλα και πλούσια πανεπιστήµια, όπως το Χάρβαρντ, να αποκτήσουν τους πόρους που απαιτούνται για σύγχρονη έρευνα αιχµής. Κι αν τα καλά πανεπιστήµια χάσουν την πρωτοπορία στην έρευνα, χάνουν και τον λόγο ύπαρξής τους» επισηµαίνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ.
Κατά τον κ.Πήτα, το τι επιπτώσεις θα µπορούσε να έχει κάτι τέτοιο στην παγκόσµια πρόσβαση στη γνώση είναι άγνωστο. «Μπορεί όµως να οδηγήσει σε διάφορες δυστοπικές θεωρήσεις του µέλλοντος. Σε κάθε περίπτωση, δεν πρέπει να ξεχνάµε ότι σήµερα όχι µόνον η πρόοδος αλλά και η επιβίωση της ανθρωπότητας εξαρτώνται από τη µαζική πρόσβαση στη γνώση» σηµειώνει.
Στο σκηνικό αυτό επισηµαίνει ότι, κατά τη γνώµη του, το κύριο διακύβευµα σήµερα δεν είναι αν θα γίνουν στην Ελλάδα ιδιωτικά πανεπιστήµια, αλλά «το πώς θα έχουµε µαζική και ποιοτική πανεπιστηµιακή εκπαίδευση, που θα βάλει τη χώρα σε καλή θέση, αν όχι στον παγκόσµιο, τουλάχιστον στον περιφερειακό χάρτη πανεπιστηµιακής εκπαίδευσης. Ποιοτικά πανεπιστήµια, δηµόσια ή ιδιωτικά, θα µπορούσαν να προσελκύουν φοιτητές από Τρίτες χώρες, αυξάνοντας το ελληνικό ΑΕΠ. Έτσι, θα έχουµε τόσο εισροή πόρων, όσο και µείωση της έντασης των προβληµάτων εκπαίδευσης που προκύπτουν από την υπογεννητικότητα των Ελλήνων. Τέτοια Πανεπιστήµια θα µπορούσαν να δηµιουργήσουν ένα νέο κλίµα στη χώρα που θα αντιστρέψει, τουλάχιστον εν µέρει, την διαρροή εγκεφάλων (brain drain) στο εξωτερικό» υπογραµµίζει.
ΟΙ ΗΠΑ
Κατά τον κ. Πήτα, στη συζήτηση και τον προγραµµατισµό για τα δηµόσια και ιδιωτικά πανεπιστήµια, το κόστος της πανεπιστηµιακής εκπαίδευσης είναι κοµβικής σηµασίας. «∆εν µπόρεσα να βρω πλήρως αξιόπιστα στοιχεία για το κόστος της δηµόσιας πανεπιστηµιακής εκπαίδευσης στην Ελλάδα. Η Εθνική Αρχή Ανώτατης Εκπαίδευσης (ΕΘΑΑΕ) λέει ότι η µέση ετήσια συνολική χρηµατοδότηση ανά φοιτητή (δηµόσιοι και ιδιωτικοί πόροι) είναι 3530 ευρώ (2021). Βάσει δικών µου, ανεπίσηµων πληροφοριών, έχει αυξηθεί στα 4300 ευρώ το 2022. Βέβαια η αξιοπιστία των αριθµών αυτών πρέπει να ελεγχθεί, διότι ο ΟΟΣΑ δείχνει, για την Ελλάδα, µεγαλύτερη ετήσια χρηµατοδότηση της βασικής εκπαίδευσης ανά µαθητή (7467 δολ), απ΄ ό,τι της πανεπιστηµιακής (4300 δολ). Επίσης τα νούµερα αυτά, µάλλον δεν περιλαµβάνουν τις αποσβέσεις (παλαιότερων) παγίων που, για ορισµένες σχολές µπορεί να είναι σηµαντικές και ίσως να υπερβαίνουν και το 100% των άµεσων δαπανών» λέει ο καθηγητής.
Σε κάθε περίπτωση, η συνολική χρηµατοδότηση για την πανεπιστηµιακή εκπαίδευση στην Ελλάδα είναι µικρή: µόνον 1,375 δισ. ευρώ για το 2020-2021. Η δηµόσια χρηµατοδότηση (938 εκατ.) είναι ακόµη µικρότερη. Με άλλα λόγια, η ετήσια χρηµατοδότηση των ελληνικών πανεπιστηµίων ανά φοιτητή/τρια είναι 8,4 φορές µικρότερη από αυτή των πανεπιστηµίων των ΗΠΑ και χαµηλότερη από εκείνη της Τουρκίας ή της Βουλγαρίας. «∆υστυχώς, εξαιτίας της δηµοσιονοµικής κρίσης, η κρατική χρηµατοδότηση των πανεπιστηµίων µειώθηκε περαιτέρω την τελευταία 15ετία και έκτοτε δεν ανέκαµψε.
Ειδικά τα κονδύλια ∆ηµοσίων Επενδύσεων, που φτάνουν στα πανεπιστηµιακά τµήµατα, σχεδόν µηδενίστηκαν, ενώ ο τακτικός προϋπολογισµός τους είναι ελάχιστος.
Χάρη κυρίως στην εξωτερική χρηµατοδότηση των δηµόσιων πανεπιστηµίων και ερευνητικών κέντρων, αλλά και στη θετική επίδραση της παράδοσης διακρίσεων των Ελλήνων επιστηµόνων στο εξωτερικό, η Ελλάδα βρίσκεται στην 24η θέση παγκοσµίως και στην 18η στην Ευρώπη ως προς τον αριθµό των κορυφαίων επιστηµόνων στον κόσµο, αναλογικά µε τον πληθυσµό. Οι 438 κορυφαίοι επιστήµονες στην Ελλάδα προέρχονται κυρίως από επιστηµονικούς κλάδους αιχµής, όπως: µηχανική, τεχνολογία, επιστήµη υπολογιστών, ιατρική, χηµεία και περιβαλλοντικές επιστήµες. «Άρα υπάρχει καλή µαγιά για τη βελτίωση του δηµοσίου πανεπιστηµίου στην χώρα µας, ιδιαίτερα σε επιστήµες αιχµής» εκτιµά.
ΦΟΙΤΗΤΙΚΑ ∆ΑΝΕΙΑ ΚΑΙ ΚΙΝ∆ΥΝΟΙ
∆εδοµένου ότι χρειαζόµαστε περισσότερους επιστήµονες και τα ελληνικά δηµόσια πανεπιστήµια δεν αρκούν για να παράγουν όσους/ες χρειάζονται, µήπως τελικά τα ιδιωτικά πανεπιστήµια είναι απολύτως απαραίτητα;
Ο κ.Πήτας θέτει µια σειρά από προϋποθέσεις και ζητήµατα. Όπως λέει, αν δούµε τι στοιχίζει πρακτικά η εκπαίδευση ενός ατόµου και σε τι ύψος ανέρχονται τα ετήσια δίδακτρα των ιδιωτικών (π.χ., στην Κύπρο είναι περίπου 20.000-33.000 ευρώ, ανάλογα µε τη σχολή), είναι πιθανό να υπάρχουν υπερκέρδη. «Αυτό µπορεί να εξηγήσει και τη βιασύνη κάποιων επιχειρηµατικών κύκλων να δουν όσο πιο γρήγορα την ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστηµίων στην Ελλάδα. Ένας υπαρκτός κίνδυνος είναι, µέσω των ιδιωτικών πανεπιστηµίων, να οδηγηθούµε σε γενική αύξηση του κόστους της πανεπιστηµιακής εκπαίδευσης (δηµόσιας ή ιδιωτικής) για την ελληνική οικογένεια, αφού δεν αποκλείεται κάποια στιγµή, για λόγους ανταγωνισµού, να αρχίσουν να ζητούν δίδακτρα και τα δηµόσια πανεπιστήµια. Τότε η προσβασιµότητα στην πανεπιστηµιακή εκπαίδευση θα µπορούσε να µειωθεί σηµαντικά» υποστηρίζει ο κ.Πήτας.
Ενδεικτικά αναφέρει πως σε χώρες όπου οι νέοι είναι αναγκασµένοι να παίρνουν δάνεια για να πληρώσουν στα δίδακτρά τους, το γεγονός αυτό δρα αποτρεπτικά στο να συνεχίσουν να σπουδάζουν, δεδοµένου ιδίως ότι, για παράδειγµα, στα σκανδιναβικά κράτη, οι αποδοχές των πτυχιούχων είναι µόνον περίπου 10% µεγαλύτερες από αυτές των αποφοίτων λυκείων -άρα δεν υπάρχει το κίνητρο για να χρεωθούν. Θα µπορούσαµε όµως να πετύχουµε µαζικότητα στις πανεπιστηµιακές σπουδές µε άλλους τρόπους: «Η Πολιτεία θα µπορούσε να δίνει µαζικά υποτροφίες σε φοιτητές δηµοσίων ή ιδιωτικών πανεπιστηµίων που το αξίζουν. Οι υποτροφίες αυτές θα κάλυπταν το κόστος ζωής για τους φοιτητές όλων των πανεπιστηµίων, συν µέρος των διδάκτρων των ιδιωτικών πανεπιστηµίων» σηµειώνει.
