Οι πανεπιστημιακές ανασκαφές που βρίσκονται σε εξέλιξη στις Κυκλάδες και το Ιόνιο θα παρουσιαστούν σε εκδήλωση που συνδιοργανώνουν το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο (ΕΚΠΑ) και η Γενική Γραμματεία Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής την Τετάρτη 29 Ιανουαρίου 2020, ώρα 17:30, στο κεντρικό κτίριο του Πανεπιστημίου Αθηνών (Αίθουσα «Ιωάννης Δρακόπουλος»).
Όπως αναφέρει σε σχετικό ρεπορτάζ το ΑΠΕ/ΜΠΕ, Πρόκειται για τις ανασκαφές που διενεργούνται στην Παλαιόπολη ‘Ανδρου, στο Ξώμπουργο Τήνου, στο Βρυόκαστρο Κύθνου, στην Κοίμηση Θηρασιάς και στο Σπήλαιο του Πάνθηρα Κυθρού, τις οποίες χρηματοδοτεί η Γενική Γραμματεία Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής, σε μία γόνιμη και πρωτοποριακή σύμπραξη πολιτείας, επιστήμης και κοινωνίας.
Στην εκδήλωση θα μιλήσουν ο αντιπρύτανης Έρευνας και Δια Βίου Μάθησης του ΕΚΠΑ, καθηγητής Νικόλαος Βούλγαρης και η γενική γραμματέας Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής Χριστιάνα Καλογήρου, ενώ οι παρουσιάσεις των αποτελεσμάτων των ανασκαφικών έργων θα γίνουν από τις ομότιμες καθηγήτριες Λυδία Παλαιοκρασσά (Παλαιόπολη ‘Ανδρου) και Νότα Κούρου (Ξώμπουργο Τήνου), τον καθηγητή Αλέξανδρο Μαζαράκη-Αινιάνα (Βρυόκαστρο Κύθνου), τον αναπληρωτή καθηγητή Κωνσταντίνο Σμπόνια (Κοίμηση Θηρασιάς) και την καθηγήτρια Νένα Γαλανίδου (Σπήλαιο του Πάνθηρα Κυθρού).
Παλαιόπολη ‘Ανδρου
Στη θέση της σημερινής Παλαιόπολης, στο μέσο περίπου της δυτικής ακτής της ‘Ανδρου, είχε αναπτυχθεί χωρίς συγκεκριμένο σχέδιο η ομώνυμη αρχαία πρωτεύουσα του νησιού, σε μεγάλη έκταση, από την παραλία έως τον λόφο της ακρόπολης, όπου βρίσκεται σήμερα το εξωκκλήσι του Αγίου Δημητρίου. Τα αρχαιότερα ευρήματα από την περιοχή χρονολογούνται στην 4η χιλιετία. Η πόλη οργανώθηκε από τα τέλη του 8ου αι. π.Χ., με περιόδους ακμής στα τέλη του 6ου, τον 5ο και τον 4ο αι. π.Χ. Ιδιαίτερη άνθηση γνώρισε κατά τον 2ο αι. π.Χ. και τον 1ο αι. μ.Χ., ενώ εντυπωσιάζουν τα κατάλοιπα της βασιλικής, χριστιανικού ναού του 5ου αι. μ.Χ. Εγκαταλείφθηκε τον 7ο αι. μ.Χ., έχοντας διανύσει ζωή 14 αιώνων. Η ανασκαφή (ΕΚΠΑ), που άρχισε το 1987, έχει φέρει στο φως τμήματα από σπίτια, τρία δημόσια κτήρια της αγοράς της αρχαίας, τέσσερις πλακόστρωτους δρόμους και τη βασιλική επάνω στην οποία κτίστηκε τον 6ο αι. μικρότερος ναός. Σε εξέλιξη βρίσκεται μελέτη ανάδειξης του χώρου της αρχαίας ‘Ανδρου, ώστε να καταστεί επισκέψιμος για το ευρύ κοινό, με πόλους εστίασης την ακρόπολη, την αγορά, το ιερό του Απόλλωνος Πυθίου, την οικιστική περιοχή και τα νεκροταφεία της πόλης.
Ξώμπουργκο Τήνου
H ανασκαφή του Πανεπιστημίου Αθηνών στο Ξώμπουργο της Τήνου διεξάγεται υπό τη διεύθυνση της καθηγήτριας Νότα Κούρου από το 1995 μέχρι σήμερα και αφορά ένα σπουδαίο οικισμό των ιστορικών χρόνων που αποκαλύπτεται σταδιακά στους πρόποδες του απόκρημνου λόφου του Ξώμπουργου. Ο λόφος κυριαρχεί στο νότιο τμήμα της Τήνου και η ιδιαίτερη σημασία της θέσης σε όλες τις εποχές τονίζεται από το μεσαιωνικό, ενετικό κάστρο των Γκίζηδων που επιστέφει την κορυφή του. Ο αρχαίος οικισμός ιδρύθηκε λίγο πριν το 1000 π.Χ. ως «οικισμός καταφύγιο» από ανθρώπους που φοβούμενοι την πειρατεία μετακινήθηκαν από τα παράλια στην ενδοχώρα. Γι’ αυτό και οχυρώθηκε με ένα κυκλώπειο τείχος, αλλά αναπτύχθηκε σταδιακά στη νότια κλιτύ του λόφου και απετέλεσε τον σημαντικότερο οικισμό της Τήνου και το βασικό οικονομικό και πολιτικό κέντρο του νησιού ως την εγκατάλειψή του στο τέλος του 4ου αι. π.Χ. Μέχρι στιγμής έχουν ερευνηθεί η οχύρωση και ένα τμήμα του οικισμού, δύο ιερά και το κλασικό νεκροταφείο. Η μεγάλη έκπληξη των ανασκαφών κατά το 2019 ήταν ένα στρώμα καταστροφής που αποκαλύφθηκε στο νεκροταφείο και περιείχε αρκετές επιτύμβιες στήλες των κλασικών χρόνων σπασμένες σε πολλά κομμάτια. Ανάμεσα σε αυτές περιλαμβάνονται δύο, μία του 5ου αι. π.Χ. και μία του 4ου αι. π.Χ., που είναι εξαιρετικής τέχνης και δείχνουν για πρώτη φορά ότι η κλασική Τήνος παρακολουθούσε στενά τα καλλιτεχνικά ρεύματα της εποχής.
Βρυόκαστρο Κύθνου
Η πανεπιστημιακή ανασκαφή στη θέση «Βρυόκαστρο» της Κύθνου άρχισε το 2002 και συνεχίζεται έως σήμερα. Η θέση ταυτίζεται με την αρχαία πόλη της «Κύθνου» της ομώνυμης νήσου των Κυκλάδων, η οποία κατοικήθηκε από τον 10ο αι. π.Χ. έως και τον 6ο -7ο αι. μ.Χ. Οι ανασκαφές έχουν φέρει στο φως, μεταξύ άλλων, ένα ιερό των αρχαϊκών, κλασικών και ελληνιστικών χρόνων (ο δίδυμος αρχαϊκός ναός βρέθηκε άθικτος, με όλα τα πολύτιμα αναθήματα στη θέση τους), δύο βωμούς και έναν εκτεταμένο «αποθέτη» που περιείχε και αυτός εκατοντάδες πολύτιμα αναθήματα, ένα μνημειακό ανάλημμα (Αγορά;) και λίγο χαμηλότερα ένα δημόσιο κτίριο (Πρυτανείο;) της κλασικής-ελληνιστικής περιόδου κι ένα συγκρότημα δημοσίων κλασικών – ελληνιστικών κτιρίων της ‘Ανω Πόλης, που ταυτίζονται με ιερά (Ασκληπιού, Σαμοθρακίων Θεών και Αφροδίτης). Οι ανασκαφές παρακείμενης αρχαίας δεξαμενής έφεραν στο φως πολυάριθμα μαρμάρινα αναθήματα (επιγραφές, στήλες και γλυπτά) των κλασικών-ελληνιστικών χρόνων. Το 2018 άρχισε η ανασκαφή της βραχονησίδας «Βρυοκαστράκι», φέρνοντας στο φως κατάλοιπα της Πρωτοκυκλαδικής Εποχής (3η χιλιετία π.Χ.), του 12ου αι. π.Χ. έως και 7ου αι. μ.Χ. (ανάμεσά τους ένα αρχαϊκό-κλασικό ιερό και μια τρίκλιτη Παλαιοχριστιανική βασιλική). Η ανασκαφή Κύθνου πραγματοποιείται από τον Τομέα Αρχαιολογίας του Τμήματος Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας (ΙΑΚΑ) του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, με τη συνεργασία της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων.
Σπήλαιο του Πάνθηρα στη Νησίδα Κυθρός
Στο ιδιαίτερο νησιωτικό περιβάλλον του κεντρικού Ιονίου, τη Λευκάδα, το Μεγανήσι και τα άλλα μικρότερα νησιά που συγκροτούν το Εσωτερικό Αρχιπέλαγος του Ιονίου, η αρχαιολογική αποστολή του Πανεπιστημίου Κρήτης υπό τη διεύθυνση της καθηγήτριας Νένας Γαλανίδου αποκαλύπτει κατάλοιπα της Παλαιολιθικής Ελλάδας. Το ερευνητικό τρίπτυχο συνίσταται σε μελέτη αρχαιολογικών χώρων και ευρημάτων, χαρτογράφηση του βυθού για την αναπαράσταση της ιστορίας των ακτογραμμών και συστηματική ανασκαφή στο Σπήλαιο του Πάνθηρα στην νησίδα Κυθρός. Η αρχαιολογική σκαπάνη στον Κυθρό αποκαλύπτει αρχαιολογικά κατάλοιπα της Μέσης Παλαιολιθικής Εποχής από την δραστηριότητα του ανθρώπου του Νεάντερταλ. Η έρευνα του Πανεπιστημίου Κρήτης στο Ιόνιο Πέλαγος εστιάζει στην προ-ιστορία του ανθρώπινου πολιτισμού ‘παντρεύοντάς’ την με την ιστορία του φυσικού περιβάλλοντος, μιας και στο Σπήλαιο του Πάνθηρα στον Κυθρό, που σήμερα είναι νησάκι, οι ομάδες των Νεάντερταλ έφθαναν περπατώντας όταν η στάθμη της θάλασσας ήταν πιο χαμηλή από τη σημερινή.
Κοίμηση Θηρασίας
Η θέση Κοίμηση Θηρασίας αποτελεί έναν σημαντικό πρωτοαστικό οικισμό της 3ης και των αρχών της 2ης χιλιετίας π.Χ. στο Αιγαίο, αλλά και έναν ιδιαίτερο πόλο ενδιαφέροντος και επισκεψιμότητας που αναδύεται στο νησί της Θηρασιάς. Η σημασία του οικισμού έγκειται στο ότι τεκμηριώνει την αρχιτεκτονική και την οικιστική διάρθρωση της Πρώιμης Εποχής του Χαλκού (3η χιλιετία π.Χ.) στο ενιαίο προεκρηξιακό νησί της Σαντορίνης και τη συνέχιση της κατοίκησης στα άνδηρα της πλαγιάς του λόφου κατά τη Μέση Εποχή του Χαλκού (αρχές 2ης χιλιετίας π.Χ.). Μεταξύ άλλων, η μελέτη ανθρακολογικού υλικού που αποκαλύπτεται κάτω από τα στρώματα της ηφαιστειακής έκρηξης προσθέτει στις γνώσεις μας για το σημαντικό γεγονός της μεγάλης έκρηξης του ηφαιστείου της Σαντορίνης. Η αρχαιολογική έρευνα στη θέση (2014 έως σήμερα) εντάσσεται στο πλαίσιο προγράμματος ανασκαφικής έρευνας του Τμήματος Ιστορίας του Ιονίου Πανεπιστημίου (αναπληρωτής καθηγητής Κώστας Σμπόνιας), σε συνεργασία με τον Τομέα Αρχαιολογίας και Ιστορίας της Τέχνης του Πανεπιστημίου Κρήτης (ομότιμη καθηγήτρια Ίρις Τζαχίλη) και την Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων (αρχαιολόγος Μάγια Ευσταθίου), με την επιστημονική συνεργασία της ομότιμης καθηγήτριας του ΑΠΘ Κλαίρης Παλυβού καθώς και διεπιστημονικής ομάδας συνεργατών.
