Βορειοδυτικά της Κρήτης υπάρχουν δύο ακρωτήρια τα οποία χαρακτηρίζουν τόσο τη γεωγραφία της Κρήτης, όσο και την ιστορία της. Το δυτικότερο είναι το ακρωτήριο της Γραμβούσας και το αμέσως επόμενο ανατολικότερα είναι το ακρωτήριο της Σπάθας.
Kαι τα δύο ακρωτήρια είναι πρόσφατοι γεωλογικοί σχηματισμοί. Μόλις το 365 μ.χ. του ένας φοβερός σεισμός έντασης 8,2 R ανύψωσε όλη τη Δυτική και Νότια Κρήτη 6,5 m από την επιφάνεια της θάλασσας. Παρά τον ισοπεδωτικό ρόλο για κάθε ανθρώπινο κτίσμα που είχε ο σεισμός, πολλές πληροφορίες σχετικά με τον πολιτισμό της περιοχής επέζησαν από την παράδοση και τους ιστορικούς. Όπως γνωρίζουμε, από τους Μινωικούς χρόνους μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα η επικοινωνία της Κρήτης με την υπόλοιπη Ελλάδα και Ευρώπη γινόταν με μικρά ιστιοφόρα σκάφη, και το ταξίδι ήταν παράκτιο και διά μέσου των κοντινών νησιών Επομένως το ακρωτήριο Ταίναρο της Πελοποννήσου μαζί με τα νησιά Κύθηρα Αντικύθηρα και στη συνέχεια το ακρωτήριο Σπάθα της Κρήτης ήταν ο ιδανικός και μοναδικά ασφαλής θαλάσσιος δρόμος επικοινωνίας της Κρήτης με την υπόλοιπη Ελλάδα και Ευρώπη.
Στο Βόρειο άκρο του ακρωτηρίου Σπάθα υπάρχει ένας μικρός κλειστός κόλπος από όλες τις διευθύνσεις και ανοιχτός μόνο από την Ανατολική πλευρά. Επειδή Ανατολικής προέλευσης άνεμοι είναι πολύ σπάνιοι στην Κρήτη, ο κόλπος αυτός ήταν ασφαλής και χρησιμοποιείτο σαν καταφύγιο και λιμάνι σε κάθε είδους θαλασσοδαρμένους ταξιδιώτες που θα έρχονταν ή θα έφευγαν από τη Δυτική Κρήτη. Αυτό το μικρό φυσικό λιμάνι είναι οι Μένιες.
Στην περιοχή αυτή υπήρχε κατά την ρωμαϊκή περίοδο το σπουδαιότερο κέντρο λατρείας της θεάς Δίκτυννας που λάτρευαν σε ολόκληρη τη Κρήτη. Η θεά αυτή ταυτίζεται με την Κρητική θεότητα της Βριτόμαρτιδος. Στο θρησκευτικό αυτό κέντρο οι πιστοί έρχονταν με γυμνά πόδια και το φύλασσαν σκυλιά γιατί είχε μεγάλο πλούτο από αφιερωμάτων. Για την ύπαρξη αυτού του ιερού αναφέρουν οι ιστορικοί Ηρόδοτος, Διόδορος, και Στράβων.
O Λατίνος Pomponius Mela και ο Πτολεμαίος, αναφέρουν ότι η Δίκτυννα ήταν πόλη. Νεότερες έρευνες δείχνουν ότι δεν υπήρχε εκεί πόλη Ασφαλώς όμως θα υπήρχαν οικοδομήματα βοηθητικά για την εξυπηρέτηση των προσκυνητών. Οι Μένιες βρίσκονται στη θέση της Αρχαίας Δίκτυννας. Η Δίκτυννα ήταν το σημαντικότερο ιερό της θεάς Βριτομάρτιδος και δεχόταν πιστούς από όλα τα μήκη και πλάτη του νησιού.
Η μυθολογία λέει ότι ο Μίνωας, ο βασιλιάς της Κρήτης, την ερωτεύτηκε και στην προσπάθειά του να την κατακτήσει έφτασε να την καταδιώκει για εννέα μήνες. Η Βριτόμαρτις στην προσπάθειά της να του ξεφύγει έπεσε στη θάλασσα από ένα βουνό. Ευτυχώς, σώθηκε καθώς πιάστηκε στα δίκτυα κάποιων ψαράδων της περιοχής. Από τα δίκτυα των ψαράδων η Βριτόμαρτις, πήρε το όνομα Δίκτυννα, ενώ το βουνό από το οποίο έπεσε ονομάστηκε Δικταίον.
Δίπλα στην παραλία βρίσκονται τα ερείπια του ναού που χρονολογείται γύρω στο 530 π.Χ., καθώς και απομεινάρια του αρχαίου λιμανιού λίγα μέτρα ψηλότερα από το σημερινό επίπεδο της θάλασσας. Η θεά Δίκτυννα ή Βριτόμαρτις ταυτίζεται με την Αρτέμιδα του ελληνικού πανθέου και λατρευόταν τόσο στη Δυτική Κρήτη όσο σε όλο το νησί της Κρήτης, που υπήρχαν παντού ιερά. Το περιφημότερο όμως ήταν το Δικτύνναιον του Ακρωτηρίου Σπάθα.
Οι Μινωίτες λάτρευαν τη Φύση στο πρόσωπο της θεάς Μητέρας της Κυρίας των δέντρων και των βουνών την ονόμαζαν Πότνια Θηρών και εκπροσωπούσε τη γονιμότητα της Γης. Κατά τους ελληνικούς χρόνου η Θεά Πότνια Θηρών θα χωριστεί και σε τρεις διαφορετικές θεότητες, την Αθήνα, την Αφροδίτη, την Αρτέμιδα. Στην Κρήτη όμως τις ιδιότητες των τριών αυτών θεοτήτων της συγκέντρωνε η Δίκτυννα ή Βριτόμαρτις που λατρευόταν έως τη ρωμαϊκή καθώς και την ελληνική περίοδο.
Πολλοί Ευρωπαίοι περιηγητές που πέρασαν από την περιοχή τον 18ο και 19ο αιώνα αναφέρουν ότι είδαν υπολείμματα ρωμαϊκών κτηρίων και δεξαμενών αλλά και υπολείμματα αρχαίων ελληνικών ναών και κιόνων. Κατά την χρονική περίοδο 1941-1945 όταν την Κρήτη κατείχαν τα γερμανικά ναζιστικά στρατεύματα, στην περιοχή του Ακρωτηρίου Σπάθα γινόταν με “αναγκαστική εργασία των κατοίκων” στρατιωτικά έργα.
Τότε όπως μαρτυρούν εργαζόμενοι κάτοικοι της περιοχής Γερμανοί αρχαιολόγοι ενήργησαν μεγάλες ανασκαφές στην περιοχή, εκεί που υπήρχαν μαρτυρίες, και υπολείμματα αρχαίων κτηρίων. Άγνωστο είναι το τι βρήκαν εκεί. Το σπουδαιότερο δεν ανακοινώθηκε ποτέ για τα ιστορικά συμπεράσματα των ανασκαφών. Ό,τι βρέθηκε μεταφέρθηκε στη Γερμανία, δεν έγινε ποτέ γνωστός ο κατάλογος των αρχαιολογικών αντικειμένων και ευρημάτων που βρήκαν στην περιοχή. Η περιοχή αυτή του Ακρωτηρίου και ειδικότερα του κόλπου στη θέση Μένιες, διατήρησε τη θρησκευτική της ιδιότητα μέχρι τη χριστιανική περίοδο.
Μετά την κατάληψη της Κρήτης από τα βυζαντινά στρατεύματα του Νικηφόρου Φωκά και την απελευθέρωση της από τους Άραβες πειρατές. Ακολούθησε ο εκχριστιανισμός των Αράβων μουσουλμάνων αλλά και των Ελλήνων “Εθνικών” ειδωλολατρών που υπήρχαν πολλοί στην Κρήτη, και έφεραν αντίσταση στα Βυζαντινά χριστιανικά στρατεύματα. Την περίοδο εκείνη τον 10ον μ.χ. αιώνα είναι πιθανότερο να κτίστηκε και ο πρώτος χριστιανικός ναός του Αγίου Γεωργίου πάνω στα χαλάσματα του ιερού της θεάς Δίκτυννας ή Βριτόματρις όπως συνηθιζόταν τότε. Παρά την αναφορά ιστορικού ότι ο ναός κτίστηκε τον 9ον μ.χ. αιώνα.
Η περιοχή όμως αυτή λόγω του λιμανιού και των εγκαταστάσεων που είχαν δημιουργηθεί, τράβηξε το ενδιαφέρον των κουρσάρων και πειρατών οι οποίοι λεηλατούσαν το μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου και έπαιρναν τους καλόγερους σαν δούλους. Για να γλυτώσουν από τους πειρατές, μετακόμισαν σε ένα ύψωμα μερικά χιλιόμετρα μακριά από τον κόλπο Μένιες . Έκτισαν μια νέα Εκκλησία του Αγίου Γεωργίου μαζί με κελιά διαμονής των μοναχών. Αλλά κι εκεί που μετακόμισαν δεν γλυτωσαν από τις επιδρομές των πειρατών.
Τον 16ον αιώνα το 1596 δίπλα στην εκκλησία και τα κελιά έκτισαν έναν Πύργο “Βίγλα” για να οχυρώνονται μέσα, σε περίπτωση πειρατικών επιδρομών. Λόγω των κινδύνων αυτών αποφασίστηκε να μετακομίσει το μοναστήρι στη βάση του Ακρωτηρίου Σπάθα εκεί που υπάρχει η σημερινή κωμόπολη Κολυμπάρι.
Κι εκεί έκτισαν το πρώτο μοναστήρι της Γωνιάς. Εκεί υπάρχει ένα αρχαιολογικό εύρημα, που μεταφέρθηκε στη μόνη της Γωνιάς από τους καλογέρους πιθανά χωρίς να γνωρίζουν τι είναι. Πρόκειται για μια ανάγλυφη στήλη που παριστάνει την “Εύπλοια Αφροδίτη” «Καλοτάξιδη Αφροδίτη» με το σύμβολο της το πλοίο, και την θεά Δίκτυννα με το σύμβολο της, το αγρίμι.
Η Δίκτυννα (ιερό), είχε δικά της νομίσματα σε ένα από αυτά ανέφεραν την λέξη “ΔΙΚΤΥΝΝΑ” και ένα ελάφι στο ένα μέρος, και στο άλλο, ένα σταφύλι πάνω σε φύλλο αμπελιού κι γύρο της λέξης “ΕΥΘΥΝΙΑ ΣΕΒΑΣΤΗ” .
Η θρησκευτικότητα της περιοχής του Ακρωτηρίου έχει διατηρηθεί και επί των ημερών μας. Με περίλαμπρα πανηγύρια που γίνονται κάθε χρόνο στις 15 Αυγούστου όταν εορτάζει η μόνη της Γωνιάς, και προς τιμήν του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου σε ένα Βυζαντινό ναό που βρίσκεται λίγα χιλιόμετρα βορειότερα της Μονής της Γωνιάς και πάνω στο ακρωτήριο Σπάθα.
Η κατάσταση που βρίσκονται σήμερα τόσο οι εκκλησίες που είναι αφιερωμένες στον Άγιο Γεώργιο όσο και οι εγκαταστάσεις των μοναστηριών αλλά και όλου του αρχαιολογικού χώρου που ευρίσκεται στην περιοχή Μένιες είναι απαράδεκτη έως απελπιστική!
Όλη η αρχαιολογική περιοχή βρίσκεται κάτω από την ανεξέλεγκτη βουλιμία βοσκών, οι οποίοι έχουν καταλάβει τις κτηριακές εγκαταστάσεις των δύο μοναστηριών, τις οποίες χρησιμοποιούν για στάβλους, και προσωρινά καταλύματα. Εχουν αποκλείσει τους δρόμους με αλυσίδες και φράγματα. Ολες οι αρμόδιες δημόσιες υπηρεσίες στρουθοκαμηλίζουν βλέποντας την δυσκολία πρόσβασης στην περιοχή.
Το μοναστηριακό συγκρότημα που διασώθηκε χτίστηκε κατά τον 15ον αιώνα κι είναι πάνω από τον κόλπο Μένιες. Αποτελείται από μια Εκκλησία του 15ου αιώνα η οποία είναι μια μονόχωρη βασιλική με καμαροσκεπή λιθοδομή. Ηταν τοιχογραφημένη από τον 15ον αιώνα. Σήμερα σώζεται ένα υπόλειμμα των τοιχογραφιών της στο βόρειο τοίχο και εσωτερικά είναι γεμάτη υγρασία και μούχλα και χρησιμοποιείται για αποθήκη για πλαστικά τραπέζια και καρέκλες.
Γύρω από την Εκκλησία υπάρχουν και εγκαταστάσεις «κελιά» που διέμεναν οι μοναχοί χτισμένα σε διάφορες περιόδους. Σήμερα διασώζονται τα αρχαιότερα, και έχουν μετατραπεί σε στάβλους γεμάτους από περιττώματα αιγοπροβάτων!
Το μοναστήρι αυτό έχει κι έναν Πύργο “Βίγλα”. Ήταν το καταφύγιο διάσωσης και άμυνας των μοναχών όταν κινδύνευαν από πειρατές ή ληστές. Είχε χτιστεί τον 16ον αιώνα 1596 όταν οι τουρκικές πειρατικές επιδρομές είχαν γίνει πιο συχνές στο νησί της Κρήτης .Το αξιοσημείωτο είναι ότι σε ένα από τα λιθόκτιστα θολοσκέπαστα κελιά που έχουν διασωθεί κάποτε είχε καταρρεύσει και αργότερα πιθανόν καλόγερος προσπάθησε να αναστηλώσει το κατεστραμμένο αυτό κελί. Υπήρχε μια μεγάλη πέτρα η οποία γράφει επάνω της μια δυσανάγνωστη γραφή λόγω της φθοράς του χρόνου, και ήταν τοποθετημένη σαν ανώφυλλο της εισόδου στο κελί .
Η ίδια αυτή πέτρα τοποθετήθηκε στην ίδια θέση, που υπήρχε και πριν αλλά με τη διαφορά ότι τα γράμματα της επιγραφής τοποθετήθηκαν ανάποδα!!! Μαρτυρώντας σε εμάς ότι ο καλοπροαίρετος ανακαινιστής ήταν εντελώς αναλφάβητος….
Ποια σκέψη και τι αισθήματα οδήγησαν αυτόν τον αναλφάβητο ερημίτη, χωρίς να γνωρίζει τι γράφει η πέτρα να την τοποθετήσει έστω και ανάποδα στην θέση της… Το πιστεύω αυτού του ερημίτη, που διάλεξε να ζει, εκεί μέσα στην άγρια φύση, με συντρόφους του μόνο τον Θεό και τα αγρίμια, είναι ότι το σώμα του είναι ένας αναπόσπαστος κρίκος στην αλυσίδα της ζωής. Και ακολουθεί τους νόμους της ζωής όλων των οργανισμών. Που πρέπει με κόπο να βρίσκουν την τροφή τους. Να υπομένει σαν άνθρωπος, τη πείνα την δίψα τη σωματική κούραση το κρύο και τη ζέστη. Να επιβιώνει με την βοήθεια του θεού από τις αρρώστιες και τους εχθρούς του, που ήταν οι πειρατές και οι ληστές. Σε κάθε περίσταση και πάντα να μην ξεχνά την πίστη του, και να προσπαθεί να τη μεταφέρει στην επόμενη γενιά προς δόξα του Θεού. Ετσι διασώθηκαν οι θησαυροί της αρχαίας ελληνικής Γραμματείας καθώς και όλα τα σημερινά βυζαντινά μοναστήρια μνημεία τέχνης και αρχιτεκτονικής!
Ο σημερινός άνθρωπος χάνοντας την πίστη και τα αισθήματά του έγινε ένα εγωκεντρικό πλάσμα. Τον ενδιαφέρει να περνάει αυτός καλά κι ας αφανιστεί όλη η ζωή πάνω στον πλανήτη. Προσέχει και υπηρετεί κάθε τι που είναι γύρω του και του φέρνουν κέρδος.
Και ξεπουλά στον βωμό του κέρδους κάθε ανθρώπινη αξία, από τη θρησκεία, μέχρι την πατρίδα και την ιστορία. Ξεπουλήθηκε και το φτωχό καλύβι -κελί του ασκητή, και έγινε στάβλος με μισό μέτρο περιττώματα των αιγοπροβάτων μέσα! Και αυτά όλα για το κέρδος! Ευτυχώς που υπάρχει και η ανάποδη επιγραφή, για να θυμίζει τις επόμενες γενιές ποιοι βλέπουν τον κόσμο ανάποδα…
