Πάνω σε κάποια αποσπάσματα των Προσωκρατικών (IX)

Εν αντιθέσει με τις θρησκευτικές του απόψεις, οι πολιτικές θέσεις του Ηράκλειτου είναι συντηρητικές. Ταυτίζει με άνεση τον νόμο με τη φύση: Ο νόμος δεν είν’ ούτε ανθρώπινο κατασκεύασμα ούτε προϊόν σύμβασης. Είναι η έκφραση, σε κοινωνικούς όρους, της συμπαντικής τάξης στην οποία αποδίδει κι ένα άλλο όνομα, αυτό της Δίκης. Για τον Ηράκλειτο ο ανθρώπινος νόμος γίνεται αντιληπτός ως εκείνη η ενοποιούσα αρχή της κοινότητας, όπως ακριβώς η ορθολογιστική τάξη στη φύση ενοποιεί τον κόσμο. Ο ανθρώπινος νόμος θεμελιώνεται σ’ αυτή την τάξη {[ ] τρέφονται γὰρ πάντες οἱ ἀνθρώπειοι νόμοι ὑπὸ ἑνὸς θείου [ ] (Diels, 114)}. Για τον μονιστή Ηράκλειτο όλα προκύπτουν απ’ αυτό το ένα, που το ονομάζει ο ίδιος Λόγο, κι ανάγονται σ’ αυτό [οὐκ ἐμοῦ ἀλλὰ τοῦ λόγου ἀκούσαντας ὁμολογεῖν σοφόν ἐστι ἕν πάντᾳ εἶναι (Diels 50)], επομένως κι ο ανθρώπινος νόμος θα πρέπει να υπακούει σ’ αυτό το εν [νόμος καὶ βουλὴ πείθεσθαι ἑνός (Diels, 33)].
Αυτό που κάνει ο Ηράκλειτος είναι να προβάλει την κοσμική τάξη στο επίπεδο της κοινότητας υπό την μορφή ανθρώπινων νόμων. Έτσι, ο κοσμικός Λόγος που ενοποιεί το σύμπαν υπάρχει και στο επίπεδό της ανθρώπινης κοινότητας ως λόγος και ως νοείν, δηλαδή ως εκείνο το μέσο που επιτρέπει την επικοινωνία (ὁμολογεῖν) και την μετάδοση σκέψης καθώς επίσης και την επίτευξη συμφωνίας (ξὺν νόω λέγοντας), επομένως και την πλήρωση των προϋποθέσεων για τη σύσταση νόμων και την καθιέρωση πολιτικής τάξης μες στην κοινότητα (μολονότι θάλεγα ότι τόσο η επίτευξη συμφωνίας μεταξύ των ανθρώπων μίας κοινότητας όσο κι η επικοινωνία μέσω του λόγου, ως προϋποθέσεις για να φτιάξεις νόμους, αποτελεί κινούμενη άμμο, γιατί μες στις ανθρώπινες κοινότητες δεν είναι πάντα εφικτή αυτή η συμφωνία κι η επικοινωνία).
Αλλά εγώ βλέπω ότι ο Λόγος, η Δική που επικρατεί στο σύμπαν κι αποτελεί εκδήλωση της κοσμικής τάξης μάλλον αποτελεί προέκταση του ανθρώπινου νόμου και όχι τ’ αντίθετο όπως πρεσβεύει ο Ηράκλειτος. Γιατί τόσο η Δίκη όσο κι ο Λόγος αποτελούν νοητικές κατασκευές του Ηράκλειτου που τις προβάλλει στην πραγματικότητα για να εξηγήσει την τάξη που υποτίθεται ότι υπάρχει γύρα μας. Και για να το κάνει αυτό χρησιμοποιεί ό,τι του παρέχει η δική του εμπειρία, δηλαδή τον ανθρώπινο νόμο και την πολιτική τάξη της κοινότητας της Εφέσου στην οποία ζει.
Έπειτα, αν υποτεθεί ότι υπάρχει ένα τέτοιο πράγμα που ονομάζεται Λόγος στο σύμπαν, ανεξάρτητο απ’ τη δική μας νόηση, αυτό είναι πάντα αιώνιο και σταθερό κι έτσι η τάξη εξασφαλίζεται συνεχώς σ’ επίπεδο κόσμου. Όμως σ’ επίπεδο ανθρώπινης κοινότητας, λόγος και νοείν δεν αποτελούν πάντα σταθερές παράμετροι για τη ρύθμιση της πολιτικής τάξης και της σταθερότητας, γιατί ούτ’ η επίτευξη συμφωνίας μεταξύ ανθρώπων είναι πάντα εφικτή ούτ’ ο λόγος κοινωνεί πάντα κοινές σκέψεις.
Επομένως, άλλο ο λόγος σ’ επίπεδο ανθρώπων κι άλλο ο Λόγος σ’ επίπεδο συμπαντικό, που σημαίνει: οι προϋποθέσεις για τάξη στο σύμπαν δεν είναι μόνο διαφορετικές απ’ ό,τι είναι στις κοινωνίες αλλά λειτουργούν πάντα κι είναι σταθερές. Σ’ άλλη τάξη λοιπόν βρίσκεται το σύμπαν και σ’ άλλη η ανθρώπινη κοινότητα κι άρα η μετάβαση, έστω γνωσεολογική, απ’ τη μία στην άλλη καταντάει νάναι προβληματική και δεν επιτρέπει αναγωγές και προεκτάσεις ηρακλείτειου ή άλλου τύπου!