Πάνω σε κάποια αποσπάσματα των Προσωκρατικών (XXI)

Το ομονοείν σε μια κοινωνία αποτελεί δίκοπο μαχαίρι γιατί εάν το όμοιον του νου εξασφαλίζει την προσήλωση όχι μόνον στους ίδιους νόμους (ἀλλ᾽ ἵνα τοῖς νόμοις πείθωνται, Αντιφών, DK, 44a) αλλά πάν’ απ’ όλα σε μια κοινή σκέψη και σ’ ό,τι απορρέει απ’ αυτήν (όμοιες συμπεριφορές, στάσεις, νοοτροπίες κ.λ.π.), επομένως και στη τάξη και στη καλή διακυβέρνηση, ταυτόχρονα ευθύνεται για μια ισοπεδωτική ομοιομορφία μεταξύ των μελών αυτής της κοινωνίας και για την κατάργηση της προσωπικής τους ελευθερίας.
Αυτό το τελευταίο ο Αντιφών δεν το θίγει καν, όχι μόνον γιατί ο σκοπός του στο διασωθέν απόσπασμα του έργου του Περί Ομονοίας είναι να πλέξει το εγκώμιο του κοινωνικού ατόμου ή πολίτη κι απώτερα των κοινωνιών εκείνων που ομονοούν, ομοφρονούν και τέλος πάντων δεν αποκλίνουν απ’ τον κοινό κι όμοιο τρόπο νόησης (ἀλλὰ μὴν καὶ ὁμόνοιά γε μέγιστόν τε ἀγαθὸν δοκεῖ ταῖς πόλεσιν εἶναι καὶ πλειστάκις ἐν αὐταῖς αἵ τε γερουσίαι καὶ οἱ ἄριστοι ἄνδρες παρακελεύονται τοῖς πολίταις ὁμονοεῖν), αλλά γιατί μια οποιαδήποτε αναφορά στις επιπτώσεις του ομονοείν θ’ ακύρωνε στις συνειδήσεις των αναγνωστών τα όσα «καλά» επιφέρει αυτό το «μέγιστο αγαθό» στις κοινωνίες (τούτοις γὰρ τῶν πολιτῶν ἐμμενόντων, αἱ πόλεις ἰσχυρόταταί τε καὶ εὐδαιμονέσταται γίγνονται: ἄνευ δὲ ὁμονοίας οὔτ᾽ ἂν πόλις εὖ πολιτευθείη οὔτ᾽ οἶκος καλῶς οἰκηθείη).
Ο Αντιφών σ’ αυτό το απόσπασμα μας δίνει, μεταξύ άλλων, το προφίλ του ατόμου ή του πολίτη της εποχής κατά την οποία γράφεται το κείμενο τούτο. Ταυτόχρονα, εύκολα διαπιστώνει κάποιος ότι όχι μόνον οι τότε πολίτες αλλά κι οι πολίτες σ’ όλες τις κοινωνίες και σ’ όλες τις εποχές έχουν τα αυτά χαραχτηριστικά: (α) ομονοεῖν, (β) συναγωγὴν ὁμοίου τοῦ νοῦ κοινωνίαν τε καὶ ἕνωσιν ἐν ἑαυτῆι συνείληφεν, (γ) ἑνὸς ἑκάστου πρὸς ἑαυτὸν ὁμογνωμοσύνην (τα β και γ ως απόρροια ασφαλώς του α) και (δ) τοῖς νόμοις πείθωνται.
Με λίγα λόγια ο Ραμνούντιος σοφιστής διακηρύσσει την κοινωνική ομοιοστασία μέσω αυτού του ομονοείν ως τρόπο διασφάλισης της τάξης και της συνοχής. Και τον σκοπό αυτό μόνο το άτομο δηλαδή η κοινωνικά προσδιορισμένη οντότητα, η μη νοούμενη κι άρα μη υφιστάμενη έξω απ’ την όποια κοινωνία κι η διεκδικούσα τα εύσημα του καλού πολίτη, μπορεί να πετύχει. Σε μια κοινωνία κανείς δεν γεννιέται άτομο· αντίθετα γίνεται στην πορεία της ζωής του υιοθετώντας πρώτα και κύρια αυτό το ομοφρονείν, αυτόν τον ίδιο τρόπο σκέψης που επιβάλλει η κοινωνία σ’ όλα τα άτομα της. Κι όσο πιο αβίαστα το υιοθετεί, τόσο πιο αποδεκτός γίνεται, τόσο μεγαλύτερες οι αντιστάσεις του σ’ αλλαγές (και κατ’ επέκταση κι οι αντιστάσεις της κοινωνίας στην οποία ανήκει), τόσο περσότερο μοιάζει με χυλό που παίρνει το σχήμα του δοχείου στον οποίο θα τον ρίξεις! Από εκεί και πέρα, η ομοιομορφία είν’ εγγυημένη γιατί ως γνωστόν όλες οι συμπεριφορές ξεκινάνε απ’ τη σκέψη.
Μπορεί κάποιος να σχηματίσει την εικόνα της α υ θ ε ν τ ι κ ά  ν ο ο ύ μ ε ν η ς ύπαρξης ή αλλιώς του π ρ ο σ ώ π ο υ, παίρνοντας όλα τα προαναφερόμενα χαραχτηριστικά του ατόμου και δίνοντας τους αρνητικό πρόσημο: Είν’ η ύπαρξη εκείνη που δεν υπακούει κατ’ ανάγκη στον νόμο γιατί πάν’ απ’ τον νόμο είν’ η δική της συνείδηση, το δικό της πνεύμα, δεν ομονοεί με το νόημα ότι διατηρεί δική της σκέψη διαφέρουσα, εν πολλοίς, τόσο στην ποιότητα όσο και στην ένταση απ’ τη σκέψη των ατόμων, δεν είν’ υπέρ της κοινής δράσης και της ενότητας όχι γιατί επιθυμεί να την καταλύσει αλλά γιατί θεωρεί ότι η λύση τού όποιου προβλήματός της δεν είν’ απαραίτητα υπόθεση των συνόλων και των ομάδων αλλά μπορεί νάναι και προσωπικό ζήτημα αυτού που πιστεύει στην ατομική σωτηρία και τέλος δεν ομοφρονεί προς τον εαυτό της γιατί γνωρίζει ότι η σκέψη δεν είναι στατική κατά τη διάρκεια της ζωής, μη αμφισβητούσα και απολυτοκρατική, αλλά συνεχώς εξελισσόμενη και πάλλουσα άρα και συνεχώς διαφορετική απ’ την κάθε προηγούμενη στιγμή της.
Εν αντιθέσει με το άτομο, η αυθεντικά νοούμενη ύπαρξη είν’ α-κοινωνική και αντικοινωνική, όχι με την έννοια της αποφυγής των κοινωνικών συναναστροφών και της άρνησης συνδρομής προς τους συνανθρώπους, αλλά με τη έννοια της κατάκτησης και της διατήρησης της προσωπικής ελευθερίας (κι εδώ υπαινίσσομαι την ελευθερία του νου που προηγείται όλων των άλλων ελευθεριών), όταν ελευθερία σημαίνει μη σύνταξη με τα κοινωνικώς τεθειμένα (όσο επώδυνο κι αν είναι αυτό) κι όχι απαραίτητα προσπάθεια κατάργησή τους (όπως τη νοούν οι πολλοί). Η αυθεντικά νοούμενη ύπαρξη είναι τέτοια γιατί κάποτε ανακάλυψε και κατάφερε ν’ αναπτύξει τα πιο γνήσια στοιχεία του εαυτού της και βρήκε το θάρρος να τα εκδηλώσει όποτε της το επέβαλε αυτό η αδήριτη ανάγκη κι πάν’ απ’ όλα η ιδιοσυγκρασία της η ίδια.