«Δεν έχω αυταπάτες ότι ένα σκίτσο μου μπορεί να αφυπνίσει. Μπορεί όμως να δώσει κουράγιο σε ανθρώπους που παλεύουν και να μιλήσω για αυτούς».
Αυτό επισημαίνει μιλώντας στο “Μολύβι μελάνι” ο γνωστός σκιτσογράφος και πολιτικός γελοιογράφος Πάνος Ζάχαρης, αναφερόμενος στη δύναμη και τον ρόλο που έχει το πενάκι. Χρόνια τώρα σκιτσάρει την επικαιρότητα, φωτίζει στο χαρτί την ωμή πραγματικότητα, παλεύοντας να μη συνηθίσει τη φρίκη που μας περιτριγυρίζει. Παίρνει όμως από το χέρι το σκίτσο του και αντιστέκεται με οποιονδήποτε τρόπο μπορεί σε αυτήν.
• Σχεδόν δύο δεκαετίες γελοιογράφος. Τι διαφορές εντοπίζεις καλλιτεχνικά από τον Πάνο Ζάχαρη του τότε με του 2023;
Σίγουρα υπάρχουν ωριμότητα και τριβή πια που είναι πολύτιμες. Το γεγονός ότι έχω καταφέρει όλα αυτά τα χρόνια να αφιερωθώ στο σκίτσο προφανώς με έχει βελτιώσει σε κάθε επίπεδο. Νομίζω ότι αντίθετα με το τι θα περίμενε ο καθένας, μεγαλώνοντας έχω απελευθερωθεί κάπως. Βλέποντας παλιότερα σκίτσα μου, όχι μόνο στην αρχή της πορείας μου αλλά και σχετικά πρόσφατα, παρατηρώ πως όσο εμπιστεύομαι περισσότερο αυτό που κάνω κατά μία έννοια δουλεύω πιο “νεανικά”. Τα πρώτα χρόνια θυμάμαι ακολουθούσα τις δουλειές μεγάλων δασκάλων του είδους που με είχαν καθορίσει, ενώ τώρα πια, βρίσκοντας τα πατήματά μου, έχει αποκτήσει μεγαλύτερη φρεσκάδα κι ελευθερία η δουλειά μου.
• Εργάζεσαι σε έντυπα που παράλληλα είναι κι επιχειρήσεις. Πόσο ελεύθερος είναι τελικά ο υπάλληλος – σκιτσογράφος σε αυτά;
Έχω πλήρη συνείδηση της λέξεως “υπάλληλος”, καθώς δεν είμαι ούτε συνεργάτης ούτε κομμάτι κάποιας οικογένειας κοκ. Η αλήθεια είναι ότι οι σκιτσογράφοι παραδοσιακά μέχρι τώρα απολαμβάνουμε μια μεγαλύτερη ελευθερία γιατί φέρουμε και το βάρος της υπογραφής μας. Δεν έχω δουλέψει ποτέ σε κάποιο έντυπο που να απηχεί την πολιτική μου άποψη, είμαι εξάλλου “εκτεθειμένος” ως προς τον πολιτικό χώρο που ανήκω. Επίσης, ο σκιτσογράφος θεωρούνταν πάντα ο “τρελός” του χωριού οπότε μπορούσε με την σάτιρα και το χιούμορ να πει και κατιτίς παραπάνω. Υπάρχει βέβαια και μια διαδικασία “αυτοπεριορισμού”. Δηλαδή, κάθε φορά λαμβάνω υπόψη μου τρεις παράγοντες: να πω την άποψή μου, υπολογίζω ότι απευθύνομαι – με σεβασμό – σε αναγνώστες, αλλά και την ίδια την επιχείρηση, προσπαθώντας ουσιαστικά να μη γίνουμε δέκτες μηνύσεων. Μέχρι τώρα βέβαια έχω υπάρξει τυχερός και δεν έχω βρεθεί σε αυτήν την θέση, ενώ κι οι ίδιοι οι εργοδότες ξέρουν με ποιον συνεργάζονται και για ποιον λόγο τον επέλεξαν.
• Θα ‘λεγε κανείς ότι στηρίζεις την πιο παραδοσιακή μορφή του Τύπου. Τα τελευταία χρόνια όμως τα social media και η διαδικτυακή παρουσία έχουν κερδίσει έδαφος. Θεωρείς ότι έτσι “χάνεις” ή “κερδίζεις”;
Το έχω πάρει πια απόφαση κι έχω απεμπλακεί από αυτόν τον συναισθηματισμό, βλέποντας ότι ακόμη κι εγώ ο ίδιος έχω περιορίσει την ανάγνωση των εφημερίδων με την παραδοσιακή μορφή, παρόλο που ήμουν ένα παιδί που μεγάλωσα με αυτό. Το διαδίκτυο βέβαια δεν θεωρείται πια νέο Μέσο, έχει γίνει παραδοσιακό πλέον. Παρόλο που δουλεύω για εφημερίδες και χαίρομαι πολύ για αυτό, καταλαβαίνω ότι τη δουλειά μου τη βλέπουν οι αναγνώστες στο διαδίκτυο και στα social κυρίως. Έτσι διασφαλίζεται μεγαλύτερη διάδοση, διαδραστικότητα κι επικοινωνία με τον αναγνώστη, αλλά από την άλλη επειδή αυτό που κάνουμε κρύβει έναν όγκο δουλειάς μέσα του “εθίζουμε” κάποιον κόσμο στο δωρεάν περιεχόμενο κι αυτό δημιουργεί θέματα σοβαρά όπως π.χ. στην επιβίωσή μας. Σε κάθε περίπτωση, εξακολουθώ να χαίρομαι να βλέπω τη δουλειά μου τυπωμένη, τότε αισθάνομαι όμορφα, αν κι όχι όπως παλαιότερα.
• Στο “Working dead” βλέπουμε τις εργασιακές συνθήκες να είναι σχεδόν αμετάβλητες στο πέρασμα του χρόνου. Η “ωμή” απεικόνιση τέτοιων θεμάτων μπορεί να φέρει την ανατροπή;
Αμετάβλητες δεν είναι οι συνθήκες, αλλά ο πυρήνας: σε κάθε κοινωνικοοικονομικό σχηματισμό υπάρχει μια μεγάλη ομάδα που παράγει, υποφέρει και υφίσταται καταπίεση και μια μικρή ομάδα που τα καρπώνεται. Ο σκοπός που έκανα αυτήν την σειρά είναι για να φωτίσω το σήμερα χρησιμοποιώντας το χθες. Ήθελα να δείξω ότι όλο αυτό πρέπει κάποια στιγμή να “σπάσει” μια και καλή. Αποτυπώνω την ωμή αλήθεια, δεν μπορώ να πω ψέματα για αυτήν. Αντίστοιχα όμως αποτυπώνονται οι στιγμές ανόδου και της ταξικής πάλης ανά τους αιώνες. Τα θέματα που επέλεγα ήταν αυτά που μου κέντριζαν το ενδιαφέρον κι ήθελα οπωσδήποτε να μιλήσω για αυτά ή με οδήγησε εκεί η επικαιρότητα. Δεν έχω αυταπάτες ότι ένα σκίτσο μου μπορεί να αφυπνίσει. Μπορεί όμως να δώσει κουράγιο σε ανθρώπους που παλεύουν και να μιλήσω για αυτούς.
• Φοβάσαι μήπως έχουμε αρχίσει και συνηθίζουμε την ασχήμια αυτού του κόσμου;
Ο φόβος και το άγχος μου είναι ότι επειδή δουλεύω συνεχώς γύρω από θλιβερά και άσχημα γεγονότα μήπως αποκτηνώνομαι σιγά-σιγά και το συνηθίσω… Έχω πιάσει τον εαυτό μου πολλές φορές, μετά την αρχική ιδέα που κάνω με πολύ συναίσθημα, να ασχολούμαι σε δεύτερο χρόνο με την “παρουσίαση” της συγκεκριμένης δουλειάς, με το πλάνο που σχεδιάζω κ.λπ. Νιώθω ένα μούδιασμα τότε, μετά όμως αποστασιοποιούμαι και μπαίνει στη μέση η τεχνική κι αυτό δε σταματά να με ξενίζει και να με σοκάρει· π.χ. το να ψάχνω να βρω τι λεζάντα θα βάλω σε ένα παιδί που δολοφονήθηκε στα 17 του… Δεν αποδέχομαι τη λογική της συνενοχής της κοινωνίας και χαίρομαι που δεν έχω συνηθίσει να βλέπω φρικτές εικόνες. Το σκιτσάκι μου θέλω να το πάρω από το χέρι και να βγούμε στους δρόμους. Το παλεύουμε, το που θα βγει είναι άλλη ιστορία…
γραμμοσκιάσεις…
επιμέλεια: Μάριος Ιωαννίδης
Νίκος Τσικούρας & Θάνος Κυρατζής
