Είχα την τύχη και τη χαρά να γνωρίσω από κοντά τον µακαριστό Πάπα Φραγκίσκο και να τον ακούσω αρκετές φορές σε διάφορες συνεδριακές συναντήσεις στη Ρώµη. Μου έκανε ιδιαίτερη εντύπωση όταν µιλούσε εκτός κειµένου.
Είχε µία ταπεινότητα ο λόγος του και ήταν ανοιχτός στα µεγάλα ανθρωπολογικά προβλήµατα της εποχής µας.
Λίγο µετά την εκλογή του, τον Μάρτιο του 2013, ο τότε εβδοµήντα εξάχρονος Πάπας Φραγκίσκος (Χόρχε Μάριο Μπεργκόλιο) είπε ότι η θητεία του θα ήταν σύντοµη — τέσσερα ή πέντε χρόνια. Αποδείχθηκε όµως ότι ήταν πολύ µεγαλύτερη, µία από τις πολλές εκπλήξεις της πολυπληθούς περιόδου του στον θρόνο του αποστόλου Πέτρου.
Επειδή σπούδασα κοντά στους Ιησουίτες της Καθολικής Εκκλησίας στο Παρίσι κατανοώ πλήρως τη στάση του για τα µεγάλα διεθνή προβλήµατα. Στη διεθνή, διπλωµατική και πολιτική σφαίρα, η πιο ξεχωριστή συµβολή του Φραγκίσκου είναι το άνοιγµα του Καθολικισµού σε µια πραγµατικά παγκόσµια διάσταση. Ο αποευρωπαϊσµός της Καθολικής Εκκλησίας όσον αφορά τις θεολογικές, τις πολιτιστικές και τις θεσµικές της απόψεις, υπήρξαν άξιες σχολιασµού και µελέτης. Αυτός ο κοµβικός αναπροσανατολισµός εκτυλίχθηκε εν µέσω της διακοπής της παγκοσµιοποίησης και των µεγαλύτερων προσκλήσεων, συµπεριλαµβανοµένων της επιστροφής του εθνικισµού, του φονταµενταλισµού και των νέων µορφών ιµπεριαλισµού.
Ως ο πρώτος Πάπας, εκτός του γεωγραφικού και πολιτιστικού πλαισίου της Μεσογειακής Ευρώπης, κινήθηκε ενάντια στις κεντρικές αρχές της δυτικής παράδοσης, από την αποικιοκρατία και τον καπιταλισµό µέχρι τον γεωπολιτικό και στρατιωτικό τυχοδιωκτισµό. Ήταν επικριτικός απέναντι στον ολοκληρωτισµό αλλά και στη σύγχρονη νεοφιλελεύθερη οικονοµία του δυτικού πολιτισµού.
Ακόµη και οι παπικές Εγκύκλιοι του ιδίου είχαν συγκεκριµένο προσανατολισµό από τις παπικές Εγκυκλίους του Πίου ΙΒ’ έως τον Ιωάννη Παύλο Β’. Μετέφερε το µήνυµα της ανθρώπινης αδελφοσύνης σε µία εποχή που η παγκόσµια πολιτική πήγαινε στην αντίθετη κατεύθυνση. Από τις Εγκυκλίους του, οι Laudato si’ και Fratelli tutti είναι οι πιο γνωστές, ακόµη και εκτός της Εκκλησίας. Αυτές δηµιούργησαν γέφυρες µεταξύ της Εκκλησίας και του κόσµου γενικότερα, αλλά µέσα στην Εκκλησία το αποτέλεσµα ήταν διαφορετικό, βαθαίνοντας την παραδοσιακή αντίθεση εναντίον του σε ορισµένες Χώρες, συµπεριλαµβανοµένων των Ηνωµένων Πολιτειών. Πρωτίστως να σηµειώσουµε την πλήρη υιοθέτησης των δράσεων του Οικουµενικού Πατριαρχείου για το οικολογικό πρόβληµα και της έµφασης στην καταστροφή της φύσης ως «αµαρτία».
Η εκκλησιολογία και η δογµατική πολιτική του Φραγκίσκου ήταν το προϊόν της υποδοχής του για τη Β’ Βατικάνεια Σύνοδο (1962-1965) —και ως Ιησουίτη ιερέα και ως Λατινοαµερικανό. Έφερε µια διαλεκτική θεώρηση της σχέσης µεταξύ δόγµατος και ποιµαντικής φροντίδας. Μετέφερε το µήνυµα της ανθρώπινης αδελφοσύνης σε µια εποχή που η παγκόσµια πολιτική πήγαινε στην αντίθετη κατεύθυνση και εργάστηκε επίσης για την αποκλιµάκωση των αποκαλούµενων «πολιτιστικών πολέµων» γύρω από ζητήµατα ηθικής που έχουν ταλαιπωρήσει τον πλανήτη µας. Η έµφαση που έδωσε στο έλεος έναντι του δόγµατος έγινε αποδεκτή από ορισµένους Καθολικούς, αλλά όχι από εκείνους που πίστευαν ότι η παραπάνω Σύνοδος είχε ήδη ανατρέψει την ισορροπία πάρα πολύ προς το πρώτο.
Φυσικά, η πιο σηµαντική κληρονοµιά του Πάπα Φραγκίσκου για την Καθολική Εκκλησία είναι η εκ νέου ανακάλυψη της συνοδικότητας, η οποία κορυφώθηκε στη «συνοδική διαδικασία» του 2021–2024. Αυτός ήταν ένας τρόπος να καλέσει την Εκκλησία για µια νέα ιεραποστολική ορµή, η οποία για τους Καθολικούς ηγέτες σε πολλές Χώρες σηµαίνει επανεφεύρεση του τρόπου λειτουργίας της Εκκλησίας, µερικές φορές από την αρχή. Η συνοδικότητα παραµένει ακόµη στα σπάργανά της, –και θα πρέπει να συνυπολογιστεί φυσικά και το «αλάθητο» και το «πρωτείο»– τόσο από θεωρητικής σκοπιάς όσο και από την άποψη της ικανότητάς της να επηρεάζει το ιερατικό µοντέλο διακυβέρνησης στις εθνικές και τοπικές Εκκλησίες. Η συµπόρευσή του µε τον Α.Θ.Π. τον Οικουµενικό Πατριάρχη κ. Βαρθολοµαίο, σε πολλά θέµατα κοινού προβληµατισµού, επηρέασαν σίγουρα τις αποφάσεις του, και όπως σηµειώνει ο Παναγιώτατος υπήρξε «ένας αδελφός, µε τον οποίο µοιραζόµασταν µία βαθιά φιλία για την ενίσχυση της πορείας των Εκκλησιών µας προς το κοινό Ποτήριο, και για το καλό της ανθρωπότητας».
Στην πρώτη του πρωτοποριακή συνέντευξή του ως Πάπας, τον Σεπτέµβριο του 2013, αποκάλεσε την Εκκλησία «ένα νοσοκοµείο πεδίου» που φροντίζει τις πληγές των ανθρώπων στους διαφορετικούς δρόµους της ζωής τους. Κατά τη διάρκεια της παπικής του θητείας, έγινε σαφές ότι για να γίνει ένα νοσοκοµείο πεδίου απαιτεί όχι απλώς µεταρρύθµιση, αλλά τη µεταστροφή µιας αδύναµης και τραυµατισµένης Εκκλησίας σε έναν αδύναµο και τραυµατισµένο κόσµο. Αυτή η βασική αρχή της σχέσης Εκκλησίας και Κόσµου πλησιάζει πλήρως τις θέσεις και τη στάση του µακαριστού Μητροπολίτου Κισάµου και Σελίνου κυρού Ειρηναίου – το 12ετές Αρχιερατικό Μνηµόσυνό του οποίου θα είναι στο Καστέλι Κισάµου, την Κυριακή, 27 Απριλίου.
Γράφοντας τα παραπάνω έφερα στο νου µου αυτό το καταπληκτικό απόσπασµα από το βιβλίο του Νίκου Καζαντζάκη «Ο Φτωχούλης του Θεού», όπου παραθέτει αυτοβιογραφικά στοιχεία τα οποία αποδίδει στον άγιο Φραγκίσκο και φανερώνει την απόλυτη αγάπη του και την ταπείνωσή του απέναντι σε κάθε πάσχοντα άνθρωπο. Ας ακούσουµε, τον άγιο Φραγκίσκο της Ασίζης, τι ακριβώς λέει: «Κυλίστηκε χάµω, ξάπλωσε πίστοµα κι άρχισε να φιλάει το χώµα και να κλαίει. Όρθιος εγώ από πάνω του έτρεµα˙ δεν ήταν λεπρός, ήταν ο ίδιος ο Χριστός κι είχε κατέβει στη γης λωβιασµένος, να δοκιµάσει το Φραγκίσκο. […] – Εγώ, φράτε Λεόνε, κατάλαβα ετούτο: όλοι οι λεπροί, οι σακάτες, οι αµαρτωλοί, αν τους φιλήσεις στο στόµα… Σώπασε˙ τρόµαξε να τελέψει το λογισµό του, -Φώτισέ µε, αδερφέ Φραγκίσκο, φώτισέ µε µη µε αφήνεις στο σκοτάδι. Πέρασε κάµποση ώρα˙ τέλος ανατριχιάζοντας: – Όλοι ετούτοι, µουρµούρισε, αν τους φιλήσεις στο στόµα, συγχώρεσέ µε, Θεέ µου, γίνονται Χριστός». Έσκυψε, φίλησε και αγκάλιασε. Για τον Πάπα Φραγκίσκο όλοι οι άνθρωποι ήταν ο Χριστός και για αυτούς πάλεψε και προσευχήθηκε. Ας είναι αιωνία του η µνήµη!
*Ο δρ Κωνσταντίνος Β. Ζορµπάς είναι γενικός διευθυντής στην Ορθόδοξο Ακαδηµία Κρήτης
1 Βλ. περισσότερα Ορθόδοξος Ακαδηµία Κρήτης, Μεταµορφώνοντας τον κόσµο, εκδ. Ακρίτας, Αθήνα 2021, σελ. 264-265.
