24ο έτος
«Το λογισμικό της γλώσσας υπάρχει στον άνθρωπο για να υπηρετεί το λογισμικό του νου».
Γ. Μπαμπινιώτης
στο Βήμα 2.10.22
«Δεν πίστευα στα αυτιά μου» μας λέει παλαίμαχος εκπαιδευτικός.
Χθες γύρισε ο εγγονός μου από το σχολείο και μας ανακοίνωσε
«Παππού, δεν καταλαβαίνουν ελληνικά στην τάξη μου, αλλά προσαρμόστηκα!».
«Είναι δυνατόν;» Ρωτάμε «Είναι τόσα πολλά τα αλλοδαπά παιδιά στο τμήμα του;». «Κατά σύμπτωση δεν υπάρχει κανένας αλλοδαπός μαθητής». απαντά.
Μείναμε ενεοί.
Στο σημείωμα περιγράφω την υποχώρηση της ποιοτικής χρήσης της γλώσσας μας προς την “ακαταλαβησιά”!
Οι γραφικοί πλησιάνανε
Το φαινόμενο της χρήσης Αγγλικών εκφράσεων στον καθημερινό δημόσιο λόγο είναι παλαιό.
Τότε θεωρούσαμε τους δήθεν Αγγλομαθείς γραφικούς επιδειξίες. Ήταν οι νεόπλουτοι της γλωσσομάθειας.
Σήμερα έχουν συμμάχους παράγοντες της οικονομίας, έμποροι, διαφημιστές και ΜΜΕ. Όλοι προσπαθούν να επιβάλλουν πλήθος Αγγλικών εκφράσεων.
Κάποιοι σχολιαστές της τηλεόρασης μεταφράζουν ιδιωματικές εκφράσεις της Αγγλικής γλώσσας.
Πρόσφατο παράδειγμα η έκφραση που άκουσα «τρικυμία σε ποτήρι» από την Αγγλική «storm in the teacup» που σημαίνει «πολλή φασαρία για το τίποτα».
Ειδικοί υποστηρίζουν ότι δεχόμαστε τους ξένους όρους, όπου είναι αναγκαίοι, και δεν είναι δυνατόν να αντικατασταθούν.
Χρησιμοποιούμε, όμως, παράλληλα, και τους ελληνικούς, όπου είναι κι αυτοί αναγκαίοι. Για παράδειγμα ο οπορτουνιστής και ο καιροσκόπος (ο καθένας για την περίπτωσή του), ο νατουραλιστής και ο φυσιοκράτης, η ιντελιγκέντσια και η διανόηση.
Αν δεν αντιδράσουμε θα εθιστούμε στην αχρείαστη χρήση αγγλικών λέξεων. Το επόμενο στάδιο είναι η γλωσσική μας ένδεια και το τελικό το γλωσσικό χάσμα.
Ποιότητα γλώσσας =
ποιότητα σκέψης
Η καθηγήτρια Βάσω Τοκατλίδου (1986) τόνιζε ότι η γλώσσα είναι ο πιο αποφασιστικός παράγοντας για τον καθορισμό της ταυτότητας του ατόμου, κοινωνικής, επαγγελματικής, πολιτιστικής, μορφωτικής και φυσικά εθνικής.
Σε μια προφητική του ομιλία ο αείμνηστος καθηγητής Χρίστος Τσολάκης (1995) μας έλεγε…
«Οι γλώσσες είναι τα μπόγια των λαών. Ψηλώνουν με το ψήλωμα και συρρικνώνονται με τη συρρίκνωση των σκέψεων και των πολιτισμών των ανθρώπων. Δεν είναι δυνατόν οι πολιτισμοί και οι σκέψεις να προάγονται και οι γλώσσες να φθίνουν.
Αυτό και το αντίστροφο του αποκλείονται. Στην τεχνολογία οι λαοί, στην τεχνολογία και οι γλώσσες, στην ποίηση οι λαοί, στην ποίηση και οι γλώσσες».
Παίρνοντας τη σκυτάλη, ο καθηγητής Γ. Μπαμπινιώτης (2.10.2022) σωστά επισημαίνει ότι…
«Ο ελληνικός πολιτισμός διέπρεψε, διατηρήθηκε και διαδόθηκε ως πολιτισμός του γραπτού λόγου.
Ο πολιτισμός εξαιρετικά σημαντικών γραπτών κειμένων η δύναμη της γραφής και κατά επέκταση του γραπτού λόγου αποτελεί την μεγαλύτερη καθημερινή πνευματική πρόκληση».
Τέλος, αν δεχθούμε τη ρύση «Τα όρια της γλώσσας μου καθορίζουν τα όρια του κόσμου μου» τότε είναι φανερό ότι το επίπεδο της γλώσσας μας επηρεάζει τη σκέψη μας.
Για παράδειγμα είναι δυνατόν ένα προνήπιο να μείνει στην έννοια “τουτού” για όλα τα τροχοφόρα, και να μην πλουτίζει το λεξιλόγιο του συνεχώς;
Επιρροές και αντιστάσεις
Η μείξη των κοινωνιών εξαιτίας της τεχνολογίας και των μεγάλων μετακινήσεων οδηγεί αναπόφευκτα σε μείξη γλωσσών.
Ποιοι κερδίζουν;
Οι κυρίαρχες γλώσσες. Στην περίπτωσή μας η Αγγλική. Κι είναι περίεργο αυτό να το λέει ένας δάσκαλος της Αγγλικής.
Η διείσδυσή της γίνεται αργά και σταθερά μέσα από όλους τους διαύλους επικοινωνίας των Επιστημών, των Τεχνών και των Θεαμάτων.
Δεν θεωρώ ότι είμαστε σε μειονεκτική θέση από τη στιγμή που συνεχίζουμε να δανείζουμε την Αγγλική γλώσσα με λέξεις.
Γι’ αυτό οφείλουμε να είμαστε περήφανοι για τη γλώσσα μας!
Έργο μας είναι να εμπλουτίζουμε το λεξιλόγιο των παιδιών και των εγγονών μας. Όσο πιο πλούσια είναι γλωσσικά τόσο ευκολότερα θα ανελιχθούν κοινωνικά και επαγγελματικά.
Δύο γλώσσες;
Αν δεν φροντίσουμε οι μαθητές να εμπλουτίζουν το λόγο τους θα βρεθούμε να ζούμε ανάμεσα σε παρεφθαρμένα Ελληνικά και στην επίσημη γλώσσα.
Ήδη, πολλοί Γερμανοί, Ιταλοί, Κινέζοι, Ασιάτες, και οι περισσότεροι Άραβες είναι συνηθισμένοι να μιλούν διαφορετικές μορφές της γλώσσας τους ανάλογα με τις περιστάσεις.
Το ίδιο συμβαίνει στο Λονδίνο όπου η λαϊκή γλώσσα cockney και η επίσημη Αγγλική είναι δύο διαφορετικά γλωσσικά συστήματα, παρόλο που έχουν κοινό όνομα.
Το πρόβλημα με τις δύο γλώσσες είναι ότι χαμένοι είναι οι μαθητές των χαμηλών και μεσαίων τάξεων που συνεχίζουν να μιλούν την παρεφθαρμένη γλώσσα όταν αξιολογούνται στο σχολείο τους. Είναι αυτοί που σήμερα μπερδεύουν την παρανόηση με την “ακαταλαβησιά”. Σχετικό δημοσίευμα των Times της Νέας Υόρκης (7.10.22) τονίζει τις διακρίσεις που υφίστανται σήμερα εκατομμύρια Αφρό-Αμερικανών μαθητών στις Η.Π.Α. για αυτόν ακριβώς το λόγο.
Συμπερασματικά
Αν η καλλιέργεια της κατανόησης του γραπτού λόγου συνεχίσει να φθίνει, τότε τα επόμενα λίγα χρόνια…
-Η παρεφθαρμένη εκδοχή της Ελληνικής θα ακούγεται παντού.
-Η διδασκαλία στα σχολεία θα είναι ένας καθημερινός Ηράκλειος άθλος.
-Οι σημερινές ανισότητες στα σχολεία θα μεγεθυνθούν και στην αποφοίτηση θα φθάνουν λιγότεροι.
-Αν δεν είχε γίνει ο ηλεκτρονικός μετασχηματισμός, η επικοινωνία στις δημόσιες υπηρεσίες θα ήταν δραματικά δύσκολη.
-Η ποιότητα των επιχειρημάτων στο δημόσιο λόγο θα φτωχύνει τόσο που δεν θα σώζεται με τα γλωσσικά δάνεια.
–Το γλωσσικό χάσμα θα κάνει αδύνατη την κοινωνική ανέλιξη πολλών νέων. Κι αυτή θα είναι η μεγαλύτερη αδικία για τα παιδιά της μεσαίας τάξης.
*Πτυχ. Ψυχολογίας-Ανάπτυξης Παιδιού, Master Εκπαίδευσης στη Διά Βίου Μάθηση.
Τα βιβλία του ‘Μαθαίνω εύκολα΄ ‘Θυμάμαι εύκολα’ ‘Μελετώ αποτελεσματικά’ διατίθενται από το βιβλιοπωλείο Libraire. Επικοινωνία polygnosi@otenet.gr
