Τα αυτοσχέδια μέσα του αγρότη της παλιάς εποχής ήτανε αυτά που τον εξυπηρετούσανε σε όλες τις ανάγκες της οικογένειας για να μπορεί να βιώνει λίγο πιο άνετα από τις πολλές δυσκολίες και τον κόπο που έπρεπε ο άνθρωπος να διαθέσει για να τα κατασκευάσει. Το καθένα από αυτά απαιτούσε και υλικά τα οποία δεν υπήρχανε στο εμπόριο παρά μόνο ο ίδιος μπορούσε να τα κατασκευάσει ή να τα αναζητήσει από τη φύση. Mόνο αυτοί που υπάρχουνε σήμερα στη ζωή και που τα ζήσανε και τα έχουν μάθει από τους γονείς τους μας τα διηγούνται για το καθένα χωριστά με όλες τις λεπτομέρειες και για τον σκοπό που θα τα χρησιμοποιούσανε στην οικογένειά τους. Στη σημερινή μας εποχή είναι ανάγκη να γνωρίσουν όλοι ένα από τα πλέον απαραίτητα μέσα που κατασκευάζανε οι πρόγονοί μας και τους εξυπηρετούσε σε όλες τις ανάγκες του νοικοκυριού τους.
Αυτό είναι το καλάθι που πιστεύουμε ότι πολλοί δεν το γνωρίζουν αλλά μόνο ακούν την ονομασία του στην τηλεόραση τα Χριστούγεννα και το Πάσχα ότι δεν θα γεμίσει λόγω της οικονομικής κρίσης που αντιμετωπίζει η οικογένεια στη χώρας μας. Σήμερα για την κατασκευή και για τον σκοπό που εξυπηρετούσε το καλάθι την παλιά εποχή τον αγρότη, μας τα περιγράφει όπως έχουν ο ηλικιωμένος Βασίλης Ματθαίου που κατοικεί στο χωριό Καπεδιανά του Βρύσινα και που έμαθε την κατασκευή του από τον Μικρασιάτη πατέρα του Κυριάκο. Οι γονείς μου είπε την Κατοχή για να μεγαλώσουμε τα πέντε αδέλφια μου δουλεύανε από το πρωί μέχρι το βράδυ σε όλες τις αγροτικές και κτηνοτροφικές δουλειές.
Παράλληλα ο πατέρας μου έφτιαχνε καλάθια και κοφίνια για να μεταφέρουμε τα διάφορα προϊόντα μας στο σπίτι. Το καλάθι τότε για όλους ήτανε το μοναδικό μέσον για τη συγκομιδή και την μεταφορά των μικρών σε ποσότητα των παραγόμενων προϊόντων τους και το κοφίνι για μεγαλύτερες στο σπίτι και στην αγορά. Ο πατέρας μου συγκέντρωνε πρώτα τα υλικά που χρειαζότανε από την εξοχή όπως: ξύλινες λεπτές βίτσες (βέργες) από άγριους θάμνους και δέντρων: σκίνους, λυγαριές, ελιές και καλάμια.
Πρώτα έπρεπε να ξηρανθούν λίγο μετά τις έβαζε για λίγο στο νερό, τα δε καλάμια τα έκοβε κατά μήκος σε στενές βίτσες, τις πελεκούσε ελαφρώς και άρχιζε το πλέξιμό τους. Κοντά στον πατέρα μάθαμε όλα τα αγόρια και τον βοηθούσαμε σε όλα. Πρώτα φτιάχναμε για το σπίτι μας και μετά για τους χωριανούς και στη συνέχεια για όλους τους άλλους να τα αγοράζουν. Με το καλάθι είχαμε σωθεί να μεταφέρουμε στο σπίτι όλα τα περβολικά μας (φασόλια, ντομάτες, πατάτες, κρεμμύδια κ.λπ.) και τα φρούτα (αχλάδια, σύκα, ροδάκινα, ρόγδια κ.λπ.). Ακόμα με αυτό όλοι μαζεύανε τις ελιές και τρυγούσανε τα αμπέλια τους. Το κάθε σπίτι είχε πάνω από πέντε καλάθια και λιγότερα κοφίνια. Όταν ήτανε μεγάλες οι ποσότητες τα μεταφέρανε στα κοφίνια με τον γάιδαρό τους στο σπίτι ή στην αγορά. Στον τρύγο του αμπελιού είχε συμμετοχή όλη η οικογένεια. Στον πηγαιμό τα μικρά παιδιά τα βάζανε μέσα στα κενά κοφίνια φορτωμένα στον γάιδαρο και στον γυρισμό τα καθίζανε στην καπούλα να κρατούν με τα χέρια τους τα σκαρβέλια για να μην πέσουν.
Με το καλάθι πηγαίνανε και στην εκκλησία τα τάματά τους από τις παραγωγές τους για να τα ευλογήσει ο παπάς του χωριού για να ευχαριστήσουν τον Θεό που τους έστειλε μεγάλες παραγωγές όπως: πατάτες, σταφύλια, σύκα, ρόγδια κ.λπ. γράφοντας το όνομά τους στο χέρι του καλαθιού για να το πάρουν αργότερα. Ακόμα από τις βέργιες των καλαμιών έπλεκε ο πατέρας μου και ωραία πανέρια για να βάζει η νοικοκυρά τα διάφορα στολίδια του σπιτιού της.
Επίσης μέσα σε αυτό βάζανε τα διάφορα δώρα και γλυκά για να τα πάνε στο σπίτι της νύφης όταν τελείωνε το προξενιό και στον αρραβώνα της. Έχει μείνει στη σκέψη των ηλικιωμένων όταν πηγαίνανε οι γυναίκες μεροκάματο στις ελιές και στον τρύγο κρατώντας στα χέρια τους τα καλάθια να έχουν μέσα το φαγητό και το νερό τους για να φθάσουν με τα πόδια στο λιόφυτο ή στο αμπέλι να εργαστούν.
Το καλάθι έζησε τα πιο δύσκολα χρόνια της εποχής του κοντά στον αγρότη. Ποτέ δεν μπορούσε να αρνηθεί να του βάλει μέσα οτιδήποτε για να το μεταφέρει. Από την πολλή χρησιμοποίησή του και από τα πολλά χρόνια που το είχε δεχότανε τη φθορά του οπότε τότε το πετούσε στη φωτιά ή σε μια άκρη της αυλής ή το χρησιμοποιούσε στο κοτέτσι να γεννούν τα αυγά οι κότες ή και να βάλουν την κλωσού να τους βγάλει τα κλωσόπουλα.
Όμως μετά από χρόνια άρχισε σιγά – σιγά να παραμερίζεται η χρησιμοποίηση και η κατασκευή του, αφού κάνανε την εμφάνισή τους τα πιο σύγχρονα μέσα μεταλλικά και πλαστικά και να μεταφέρονται όλα με το αυτοκίνητο οπότε οι νέοι δεν προλάβανε να γνωρίσουν το καλάθι όταν ήταν στις δόξες του και ξεχάστηκε τελείως.
Εκείνοι που δεν το ξεχάσανε ούτε το περιφρονήσανε είναι οι σημερινοί ηλικιωμένοι που μεγαλώσανε με την βοήθειά του γι’ αυτό και το φυλάξανε στην αποθήκη τους για να θυμούνται τα όσα βιώσανε στη ζωή τους. Όπως πρόσφατα ένα ζευγάρι ηλικιωμένων θυμηθήκανε το καλάθι που είχανε φυλάξει στην αποθήκη τους και του κάνανε να θυμηθεί και αυτό τα όσα έχει προσφέρει αφού του βάλανε μέσα τη μικρή παραγωγή τους που βγάλανε από μια μικρή πατάτα των 25 γρ. που είχε ξεχαστεί στον χώρο της κουζίνας τους και ήτανε έτοιμη η κυρία Ελένη από τα Χανιά να την πετάξει στα σκουπίδια καθότι ήτανε ακατάλληλη να μαγειρευτεί.
Την πρόλαβε όμως ο κύριος Γιάννης: την πήρε, την έκοψε σε τρία τεμάχια και την φύτευσε εις το κτήμα του. Φρόντισε την καλλιέργειά της όπως είχε μάθει από τον πατέρα του. Οταν μετά από τρεις μήνες περίπου που ήτανε έτοιμες οι τρεις πατατιές να δώσουν το εισόδημά τους ο ίδιος έμεινε κατάπληκτος. Αντίκρισε μεγάλη ποσότητα πατάτες και τις έβαλε όπως παλιά στο καλάθι που είχε φυλάξει. Τις πήγε στο σπίτι τους, τις ζύγιασε και ήτανε επτά κιλά.
Τις φωτογράφησε και πήρε το λόγο και δια του τύπου να διδάξει στις νέες οικογένειες να μην περιφρονούν και να μην πετούν στα σκουπίδια ότι τους περισσεύει ή ότι είναι ακατάλληλο να το φάνε (πατάτες, κρεμμύδια, σκόρδα κ.λπ.) αφού υπάρχουν κενές γλάστρες στην αυλή τους ή στα χωράφια που τους έχουν δώσει οι γονείς τους να τα φυτεύσουν. Ετσι τρώνε κάτι δικό τους χωρίς ψεκασμούς και συγχρόνως κάνουν οικονομία στο πορτοφόλι τους. Ακόμα έτσι αντιμετωπίζεται η υπάρχουσα οικονομική κρίση στην οικογένειά τους.
Οι παλιοί μας λέγανε, αλλά το λένε ακόμα και τώρα: κουκί, κουκί γεμίζει το σακί. Λίγο από εδώ και λίγο από εκεί το καλάθι της νοικοκυράς είναι πάντα γεμάτο στην πράξη και όχι στη θεωρία που μας φουσκώνει η τηλεόραση κάθε χρόνο στις γιορτές. Αν περιμένει ο νοικοκύρης να μπούνε τα αγαθά του μόνα τους στο καλάθι που χρειάζεται για την διατροφή του θα είναι πάντα άδειο. Οταν κάποιος ζήτησε την βοήθεια από τον Άγιο Γεώργιο για να αποκτήσει αγαθά που δεν είχε του απάντησε: θα σε βοηθήσω αλλά να κουνείς και εσύ τα χέρια σου για να είναι πάντα γεμάτο το καλάθι σου. Αυτό ισχύει σήμερα για όλους μας.
Τέλος έχουμε στη διάθεσή μας από ορισμένους ηλικιωμένους τους στίχους που λέγανε στο καλάθι τους όταν το βλέπανε κρεμασμένο χωρίς να το χρησιμοποιούν ως ένδειξη ευχαριστίας για όσα τους προσέφερε στο σπιτικό τους: Αργουλιδένιο καλαθάκι μου – με τα κουβαλητά μου, το σπίτι μου εγέμιζες – να τρώει η φαμελιά μου. Καλάθι που σε γέμιζα – θρούμπες για να πουλήσω στο λιόφυτο εγύριζα – να σε ξαναγεμίσω. Οψές σε είδα όνειρο – πατάτες γεμισμένο φόρτωμα εις τον γάιδαρο – στο σπίτι παωμένο. Καλάθι το χεράκι σου – με λυγαριά πλεγμένο άντεχες τα κουβαλητά – στο σπίτι να πηγαίνω! Εκουραστήκαμε κι οι δυο – χρήματα για να βγάνω τον καλαθά επλήρωνα – και χαρτζιλίκι νάχω. Με του παπά την ευλογία – και με την αφεντιά μου το σπίτι μου εγέμιζε – να τρώνε τα παιδιά μου. Κι οι δυο μαζί γεράσαμε – και μαζί θα χωριστούμε και στην επόμενη συνάντηση – στο χώμα θα βρεθούμε.
* Ο Γιάννης Τσακπίνης είναι απόστρατος αξιωματικός
