ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗΣ*
Το ιδιότυπο καθεστώς της Κρητικής Πολιτείας (1898 – 1913), μέρος του κρητικού ζητήματος και απότοκο του ανατολικού ζητήματος, είναι άμεσα συνδεδεμένο με πλήθος παραγόντων που αποτελούν στην όλη διαλεκτική τους σχέση τα δομικά στοιχεία οργάνωσης λειτουργίας και πόρευσής του.
1) Η γεωγραφική θέση της Κρήτης με την εξέχουσα στρατηγική και οικονομική της σημασία, αποτελούσε και αποτελεί το “μήλον της έριδος” για τους ισχυρούς κάθε εποχής, προκειμένου να κατισχύσουν στη νευραλγική περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου, στο σταυροδρόμι τριών ηπείρων, που υπάγονται προσοδοφόρα κέντρα εκμετάλλευσης στoπλαίσιo της όποιας αποικιοκρατικής εξάπλωσής τους.
2) Ο ανταγωνισμός των Μεγάλων Δυνάμεων στα τέλη του 19ου αιώνα και ιδιαίτερα στις αρχές του 20ου, όπου εσωκλείεται και η περίοδος της Κρητικής Πολιτείας, εντάθηκε:
• Οι Aγγλοι θεωρούσαν την Κρήτη συνδετικό κρίκο μιας αλυσίδας σταθμών κυριαρχίας τους στη Μεσόγειο που διασφάλιζε την αποικιοκρατική τους διείσδυση στην Αίγυπτο – Σουέζ, στη Μέση Ανατολή και στον ευρύτερο Ασιατικό χώρο.
• Οι Ρώσοι, ενδιαφερόμενοι για την ναυσιπλοΐα τους στη Μεσόγειο, έκριναν απαραίτητο το αγκυροβόλιο της Σούδας και επεδίωκαν τον έλεγχο της Μεγαλονήσου.
• Οι Γάλλοι, μέσω του καθεστώτος των διομολογήσεων που είχαν επισυνάψει με την Οθωμανική Αυτοκρατορία, αναγνώριζαν την σημαντικότητα της Κρήτης και ήθελαν να πρωταγωνιστήσουν στην περιοχή.
• Οι Ιταλοί πίστευαν ότι η πολυετής και μακροχρόνια ενετική κατάκτηση του νησιού (1204 – 1669), του παρείχε αναφαίρετο δικαίωμα διεκδίκησής του.
• Τέλος οι Γερμανοί και οι Αυστριακοί συνδέουν τα ιμπεριαλιστικά τους σχέδια στην Βαλκανική, αλλά και την πορεία τους προς Ανατολάς με την τύχη της Κρήτης και επιδιώκουν, μέσα στο πλαίσιο της παγιωμένης φιλοτουρκικής πολιτικής να συντηρήσουν ένα καθεστώς οθωμανικής κυριαρχίας, που τους εξυπηρετεί.
3) Η Οθωμανική Αυτοκρατορία -”ο μεγάλος ασθενής”, κατά τον Γάλλο διπλωμάτη Ταλλεϋράνδο- εξουθενωμένη από τα εσωτερικά της προβλήματα, την αναβίωση εθνικών κινημάτων στην περιοχή και ενός σχεδιασμού των Ευρωπαϊκών Μεγάλων Δυνάμεων, που απέβλεπε στον τεμαχισμό της την κρίσιμη αυτή περίοδο, αντιστέκεται και επιδιώκει την ανασυγκρότησή της με την άνοδο του Νεοτουρκισμού.
4) Ο διαρκής Επαναστατικός Αγώνας των γενναίων κατοίκων της Μεγαλονήσου, ιδιαίτερα μετά την Επανάσταση του Γένους του 1821 και τον σχηματισμό του νεοσύστατου Ελληνικού κράτους με το πρωτόκολλο ανεξαρτησίας, 3 Φεβρουαρίου του 1830, είχε ως απαρασάλευτο σκοπό την απελευθέρωση του νησιού από τον επαχθή Οθωμανικό ζυγό και την εθνική αποκατάσταση του με την ενσωμάτωσή του στη μητρική ελληνική αγκάλη, πράγμα που εκφράζεται την τελευταία περίοδο της Τουρκοκρατίας με το πολυπόθητο αίτημα “Ενωση ή θάνατος”.
5) Το Ελληνικό βασίλειο του 19ου αιώνα με το αναιμικό, καχεκτικό και δανειοσυντήρητο χαρακτήρα του, δεν αποπνέει δυναμισμό -παρά τα μεγαλεπήβολα σχέδια και το μεγαλοϊδεατισμό του περί αλυτρωτισμού- και εξαντλείται στο Ενωτικό πρόβλημα της Κρήτης, άλλοτε με μια σκιώδη παρασκηνιακή, αλλά και περισσότερο ενεργή υποστήριξη και άλλοτε με μια “άψογη στάση” αδήριτη ανάγκη της βιωσιμότητάς του.
Η ανατροφοδότηση μιας υγιούς σχέσης του Ελληνικού Βασιλείου με την Κρήτη, εστιάζετο στην εθελοντική παρουσία Κρητών καπεταναίων – οπλιτών στον Μακεδονικό Αγώνα (1904 – 1908) και στη δυνατότητα να παρέχει το Ελληνικό κράτος ως αντισταθμιστικό όφελος μια Πανεπιστημιακή Παιδεία στους φερέλπιδες νέους της κρητικής διανόησης και τη γαλούχησή τους στις πατροπαράδοτες ελληνικές αξίες της φυλής.
Η διανόηση αυτή, με προεξάρχουσα μορφή τον Ελευθέριο Βενιζέλο, θα αποτελέσει τον κινητήριο άξονα μιας νέας προοπτικής με την ενδυνάμωση της αστικής τάξης που ηγείται της αντίληψης ότι όλα πρέπει να αλλάξουν με δύναμη και ορμή.
6) Ο Ελευθέριος Βενιζέλος, χαρισματική, ηγετική προσωπικότητα, με μοναδικό αισθητήριο να πράττει το ορθό στην κατάλληλη στιγμή, ενεργοποιεί το “νοήμον” τμήμα του πληθυσμού του νησιού και με δυνατότητα να ασκεί πολιτική υψηλού ρίσκου, άλλοτε πρωταγωνιστεί στην πολιτική σκηνή της Κρητικής Πολιτείας ως αναδιοργανωτής και άλλοτε ξεχωρίζει ως επαναστάτης, καθοδηγητής, απέναντι μιας αδιέξοδης αρμοστειακής πολιτικής. Με πολιτικό ρεαλισμό στο εθνικό ιδεώδες με διπλωματική ευστροφία, ο εξέχων άνδρας, αποτελεί συνιστώσα ουσιαστικής ισχύος στην εξέλιξη του ιστορικού γίγνεσθαι την κρίσιμη αυτή εποχή για την ιδιαίτερη πατρίδα του την Κρήτη.
Ολοι οι προαναφερόμενοι παράγοντες, ιδιαίτερα μετά την τελευταία Επανάσταση του 1897, θα λειτουργήσουν ως εξισορροπητικός μηχανισμός στη διαμόρφωση της ανατέλλουσας Κρητικής Πολιτείας, που θα αποτελεί συγκερασμό των στοιχείων μιας αυτόνομης ηγεμονίας με επικυριαρχία του Σουλτάνου σε μορφή προτεκτοράτου των Μεγάλων Δυνάμεων, οι οποίες έχουν ορίσει εντολοδόχο το δευτερότοκο γιο του Βασιλιά των Ελλήνων, πρίγκιπα Γεώργιο, η άφιξη του οποίου στο Νησί θα δώσει ελπίδα και χαρά στους Ελληνορθόδοξους κατοίκους του, παρέχοντάς τους την πεποίθηση του αρραβώνα της Κρήτης “μετά της μητρός Ελλάδος”.
* καθηγητής Γενικού Λυκείου Σούδας,
συγγραφέας
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
“Η Ξενοκρατία στην Κρήτη” Στ. Γ. Παπαμανουσάκης, εκδόσεις Κάλβος, Αθήνα 1979
“Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και η πολιτική κρίση εις την αυτόνομον Κρήτη 1901-1906” Κων. Σβολόπουλος, Αθήνα 1974
“Ο Ελ. Βενιζέλος ο εθνικός ηγέτης” Εμμ. Θεοδωράκης, Αθήνα 1996
