Τα τελευταία πέντε χρόνια, μέσα στα σαράντα (40) που παρακολουθώ τις εκδηλώσεις για τη Μάχη της Κρήτης και κυρίως αυτήν στο συμμαχικό κοιμητήριο, σκέφθηκα να παρουσιάσω μερικά στιγμιότυπα από αυτά που δεν καλύπτουν τα συνηθισμένα αξιόλογα ρεπορτάζ. Ετσι και φέτος, που υποδεχθήκαμε τους πέντε τελευταίους 95άρηδες επιζώντες βετεράνους, αφού και ένας απλός θεατής, όπως ο γράφων… επέζησε κι αυτός ως τα τώρα, του χρόνου βλέπουμε, θα αναφερθώ σε λίγα.
Μετά από τον εορτασμό των 50 χρόνων από τη Μάχη, η φετινή συμμετοχή, κυρίως απογόνων από τη Νέα Ζηλανδία, ήταν η μεγαλύτερη.
Στα 50 χρόνια παρήλασαν συντεταγμένοι κατά μονάδες της μάχης μερικές εκατοντάδες βετεράνοι, μα σήμερα έφτασαν από μακριά μόνο πέντε 95άρηδες.
Στον Γαλατά, όπου στη θρυλική μάχη “έμειναν” 140 Νεοζηλανδοί στρατιώτες και 9 αξιωματικοί, η ατμόσφαιρα ήταν συγκινητική. Το ίδιο και στο συμμαχικό κοιμητήριο με πρωταγωνιστές τους αναγνωρισμένα καλύτερους πολεμιστές από τη φυλή των Μαορί.
Μία γυναίκα της φυλής αυτής καθόταν για ώρες στο γρασίδι μπροστά από έναν τάφο και όπως μας είπε είναι εγγονή μαχητή που σκοτώθηκε στη μάχη την 23η Μάη 1941 στα 24 του χρόνια. Φαινόταν να κουβέντιαζε μ’ αυτόν. Ισως νοερά, αφού δεν τον γνώρισε.
Μεγάλος αριθμός αξιωματικών και οπλιτών του στρατού, της αεροπορίας και του νεοζηλανδικού ναυτικού, έφτασαν φέτος από τόσο μακριά στον τόπο μας για τις εκδηλώσεις.
Την παράσταση στο κοιμητήριο έκλεψαν οι Μαορί, που με τη συνοδεία κιθάρας έψελναν ή τραγουδούσαν σκοπούς της φυλής των. Επίσης, για πρώτη φορά στους τρεις ιερείς, μάλλον προτεστάντες, υπήρχε και γυναίκα ιερέας των.
Ζωηρά χειροκροτήθηκαν οι τελευταίοι επιζώντες βετεράνοι, που είτε σε καροτσάκι είτε υποβασταζόμενοι, κατέθεσαν στέφανο στους, πριν 75 χρόνια, συμπολεμιστές των. Το ίδιο και στην κατάθεση από τον 98 ετών λεβεντόκορμο, με κάτασπρα γένια και μαλλιά, συμπολίτη μας Νίκο Κοπάση, που πολέμησε σαν έφεδρος ανθυπολοχαγός στη μάχη του Σταυρωμένου στο Ρέθυμνο. Ζωηρή και η παρουσία ομάδας σύγχρονων απόστρατων Γερμανών αλεξιπτωτιστών με τα λάβαρά τους και εντυπωσιακή η κατάθεση στεφάνων από μονάδες των αλεξιπτωτιστών καθώς και ορφανά πεσόντων Γερμανών, θυμάτων και αυτών του ναζιστικού συστήματος.
Επίσης και στο γερμανικό πολεμικό νεκροταφείο, τα τελευταία χρόνια παρευρίσκονται σύμμαχοι και καταθέτουν στέφανα. Οι νεκροί εδώ, στο πλείστον από 18 μέχρι 28 χρόνων, συμφιλιώνονται και συμφιλιώνουν, αποτελώντας παράδειγμα του παραλογισμού του πολέμου.
Τα στέφανα που κατατέθηκαν στο συμμαχικό φέτος ξεπερνούσαν τα σαράντα. Στους απρόσκλητους επισκέπτες ήταν και δύο μεγαλόσωμα σκυλιά, ένα λευκό και ένα μαύρο, που κι αυτά είχαν φαίνεται καταλάβει το πνεύμα συγκίνησης στο κοιμητήριο και είχαν ανάλογη συμπεριφορά.
Το συμμαχικό κοιμητήριο φιλοξενεί τα λείψανα 1.500 συμμάχων πολεμιστών της Μάχης της Κρήτης και 16 από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Από αυτούς, οι μισοί περίπου δεν έχουν ταυτιστεί και πάνω στις επιτύμβιες πλάκες αναγράφεται στην αγγλική:
“Ενας άγνωστος στρατιώτης (πολεμιστής) του πολέμου 1939 – 1945” και πιο χαμηλά στη στήλη η φράση “γνωστός εις τον Θεόν”.
Θαυμαστή είναι, κάθε χρόνο, η φύτευση λουλουδιών που πρέπει να αριθμούν μερικές χιλιάδες σε κάθε τάφο, μα και στα ενδιάμεσα, που φέτος κυριαρχούν τα κόκκινα τριαντάφυλλα, ενώ πέρυσι τα φυτά του δίκταμου.
Ο οργανισμός πολεμικών κοιμητηρίων της Κοινοπολιτείας διατηρεί στην Ελλάδα 22 πολεμικά κοιμητήρια και σχετικά μνημεία, κυρίως από νεκρούς της πολεμικής περιόδου 1913 – 1920, αλλά και μέσα σε αυτά δύο μεγαλύτερα από αυτό της Σούδας από τον τελευταίο πόλεμο.
Τελειώνοντας επισημαίνω ότι είναι κρίμα που τηλεοπτικοί σταθμοί αγνόησαν παντελώς σχεδόν όλες τις εκδηλώσεις και κυρίως του Γαλατά και του κοιμητηρίου και δεν πρόσφεραν στους τηλεθεατές τους αυτές τις αλησμόνητες εικόνες και ώρες.
Κι ακόμη να αναφερθώ σε ένα πανάρχαιο έθιμο της πολεμικής φυλής των Μαορί, κατά το οποίο έφτιαχναν κάποιο είδος πλεξάνας – κολιέ με αυτιά ή μύτες των κατατροπωμένων εχθρών τους, χωρίς αυτό να θεωρείται βαρβαρότητα. Ισως και στη Μάχη της Κρήτης υπήρξε κάποιος από αυτούς που τήρησε το έθιμο και μη γνωρίζοντας λεπτομέρειες οι Γερμανοί το θεώρησαν βαρβαρότητα των Κρητικών και είχαν τα όποια αντίποινα.
Αυτό το αγνοούν φαίνεται και κάποιοι νεώτεροι ιστορικοί…
