» Maylis Besserie (μτφρ. Λίζυ Τσιριμώκου, εκδόσεις Ύψιλον)
Θα μπορούσε να γίνει λόγος για ένα λογοτεχνικό υποείδος. Σ’ αυτό, συγγραφείς βρίσκουν την έμπνευση αλλά και την ανάγκη της γραφής στη μυθοπλαστική πλευρά των καθοριστικών για εκείνους συγγραφέων. Όχι μόνο στην τεχνική ή το ύφος, αλλά στην ίδια τη ζωή εκείνων που στοίχειωσαν αναγνωστικά και όχι μόνο τα βράδια τους, στο προσωπικό που μένει εν πολλοίς στο παρασκήνιο της γραφής. Το πέρασμα εκείνων που διαμόρφωσαν μεγάλο μέρος της λογοτεχνίας από την πλευρά του δημιουργού στον ρόλο του μυθιστορηματικού προσώπου. Είδος που μόνο ελάχιστα συγγενεύει με τη βιογραφία, παρότι διαθέτει μεγάλο εμβαδό έρευνας και πραγματολογικών στοιχείων, εντούτοις ανήκει ξεκάθαρα στα εδάφη τής μυθοπλασίας. Αυτό περίμενα από τον Παρατεταμένο χρόνο, το μυθιστόρημα της Γαλλίδας Μαϋλις Μπεσσερί που κυκλοφόρησε σχετικά πρόσφατα από τις εκδόσεις Ύψιλον σε μετάφραση της Λίζυς Τσιριμώκου. Και αυτό βρήκα.
Παρίσι, 25 Ιουλίου 1989
Είναι νεκρή. Πρέπει να μου το υπενθυμίζω αδιάκοπα: η Σουζάν δεν βρίσκεται μέσα στο δωμάτιο, δεν είναι μαζί μου, δεν υπάρχει καν πια. Έχει ταφεί. Ωστόσο, σήμερα το πρωί, θαρρείς και ήταν εδώ, κάτω από την παλιά μου κουβέρτα —όχι θαμμένη, μήτε καν νεκρή— εδώ, κάτω από την κουβέρτα, κουλουριασμένη πάνω στον γέρο-Σαμ της. Άλλωστε, ακριβώς επειδή είναι εδώ, γερμένη πάνω στα γέρικα κόκαλά μου, ξαπλωμένη δίπλα στο ταλαίπωρο κουφάρι μου, καταλαβαίνω κι εγώ ότι δεν είμαι θαμμένος.
Παρ’ όλα αυτά κρυώνω λίγο. Παραείμαι αδύνατος.
Ο Μπέκετ πέρασε τους τελευταίους μήνες της ζωής του σ’ έναν οίκο γηριατρικής φροντίδας στο Παρίσι. Είχε προηγηθεί ο θάνατος της Σουζάν, συνοδοιπόρου του σ’ ένα μεγάλο μέρος της διαδρομής. Η Μπεσσερί γράφει ένα μυθιστόρημα για την περίοδο αυτή, αποτελούμενο από προσωπικές, εν είδει ημερολογίου, καταγραφές του ίδιου του ιερού τέρατος της λογοτεχνίας αλλά και αναφορές του νοσηλευτικού προσωπικού του ιδρύματος. Προσπάθησε, με αφορμή γεγονότα τόσο πραγματικά όσο και φανταστικά, να αποδώσει τον Μπέκετ ως ένα πρόσωπο που αντιμετωπίζει το τέλος του, όμοιο με τα πρόσωπα που κατοικούν στο έργο του. Η αλήθεια, σε μυθιστορήματα όπως αυτό, διατηρεί ρόλο σημαντικό πλην όμως δευτερεύοντα, δεν αποτελεί το κυρίως ζητούμενο, δεν γυρεύει να λάβει το χρίσμα του ντοκουμέντου, παρά μόνο μια έκκεντρη θέση ανάμεσα στην τεράστια εργογραφία σχετικά με τον Μπέκετ, ένας ιδιότυπος φόρος τιμής με τον τρόπο που μια συγγραφέας μυθοπλασίας δύναται να αποδώσει. Οι διακειμενικές αναφορές με το ίδιο το έργο του Μπέκετ είναι προφανώς παρούσες, το ίδιο και το βιογραφικό νήμα που συνέχει την ιστορία. Η συγγραφέας φροντίζει με τη φαντασία, ή την επιθυμία της αν προτιμάτε, να γεμίσει τα κενά. Τούτου δοθέντος, η Μπεσσερί κατάφερε να γράψει ένα ωραίο μυθιστόρημα.
Ο Μπέκετ, ως μυθιστορηματικό πρόσωπο του ίδιου του του έργου, αντιμετωπίζει τη φθορά και τον επερχόμενο θάνατο μ’ έναν τρόπο γνώριμα ανθρώπινο πλην όμως έντονα προσωπικό. Εδώ έγκειται η κύρια διακειμενική σύνδεση με το έργο του, στη στάση τού Μπέκετ απέναντι στο τέλος. Αυτό είναι το σημαντικό μυθοπλαστικό κενό το οποίο κατά κύριο λόγο επεξεργάζεται η συγγραφέας, ο τρόπος, δηλαδή με τον οποίο θα διαχειριστεί τη στερεοτυπία περί πανανθρώπινης ισότητας και ομοιομορφίας απέναντι στον αναπόφευκτο θάνατο, τη μοναδική φιλοσοφική βεβαιότητα. Εντούτοις, δεν παρασύρεται σε μονοπάτια μακρινά από την διαισθητική αληθοφάνεια μιας εμπειρίας όπως αυτή, που θα ξεμάκραιναν τον Μπέκετ από το ανθρώπινο, από το κοινό έδαφος με τον αναγνώστη. Και αυτό αποτελεί το σημείο κλειδί της επιτυχίας του εγχειρήματος. Εδώ, ταυτόχρονα, υπεισέρχεται και η μυθιστορηματική διάσταση που ο Μπέκετ λαμβάνει στη φαντασία της συγγραφέως, οι γέφυρες ανάμεσα στον δημιουργό και το δημιούργημά του, στο μυαλό που γεννά λογοτεχνία και το μυαλό που ζει τα ανθρώπινα· ο τρόπος με τον οποίο εκείνος βρίσκει αναπόφευκτα καταφύγιο στο παρελθόν, που ανασύρει αναμνήσεις από τα περασμένα, που δοκιμάζει μια επανεξέταση της διαδρομής· ο τρόπος με τον οποίο αντιμετωπίζει τον θάνατο της Σουζάν, τη μοναξιά που τόσο λαχτάρησε στη ζωή του, την εξάρτησή του από το νοσηλευτικό προσωπικό, την ανάγκη του να συνεχίσει ως το τέλος με τον δικό του βηματισμό. Η μεταφυσική πρόκληση ενός συνειδητά άθεου όντος, το αδιάβατο τείχος της ματαιότητας της ύπαρξης.
Η Μπεσσερί αποφεύγει το μελό. Αποφεύγει επίσης να παρακάμψει τον ήρωά της επιδεικνύοντας υπέρμετρα τις γνώσεις της σχετικά με εκείνον. Ο Παρατεταμένος χρόνος, παρότι η πλάστιγγα εμφανώς γέρνει προς τη μυθοπλασία, εν τέλει ισορροπεί. Παρά την ιδιαιτερότητα της ιστορίας που η συγγραφέας επιθυμεί να αφηγηθεί, δεν παρεκκλίνει του στόχου της να γράψει ένα μυθιστόρημα, και το βιβλίο, πρώτα και κύρια, ως τέτοιο διαβάζεται. Ο Παρατεταμένος χρόνος απευθύνεται και ικανοποιεί τόσο τους αναγνώστες που γνωρίζουν τον Μπέκετ όσο και εκείνους που τον ξέρουν μόνο ως όνομα, απλά ως κάποιον σημαντικό για τη λογοτεχνία. Η Μπεσσερί πετυχαίνει να καταστήσει τον Μπέκετ έναν λογοτεχνικό ήρωα.
Διαβάζοντας το πρωτόλειο βιβλίο της, γεννημένης το 1982, Μπεσσερί, βιβλίο που έλαβε το «Βραβείο Goncourt μυθιστορήματος πρωτο- εμφανιζόμενου συγγραφέα», θυμήθηκα κάποια αντίστοιχα μυθιστορήματα, όπως Οι ώρες του Κάνιγχαμ, Το μεγαλείο της ζωής του Κούμπφμελλερ, Οι τρεις τελευταίες μέρες της Μπέλερ, αλλά και Η χρονιά θανάτου του Ρικάρντο Ρέις του σημαντικού Σαραμάγκου, μυθιστορήματα που, ανάμεσα σε άλλα, συνθέτουν αυτό το γοητευτικό στα μάτια μου λογοτεχνικό υποείδος.
