Παραινέσεις προς τους νέους ενός Μεγάλου (ΙΙ)

• «Σχετικά με τον τρόπο, πήγαινε με το ρεύμα. Σχετικά με τις αρχές, μείνε ακίνητος σαν βράχος»
[Τόμας Τζέφερσον, πρόεδρος των Η.Π.Α., 1743-1826]

ΓΙΑ τον Ελευθέριο Βενιζέλο πρωτάκουσα στα μικρά μου χρόνια. Η Πόντια μάνα μου, πρόσφυγας πρώτης γενιάς, αν και αγράμματη, ήταν φιλοσοφημένη και δίκαιη στις κρίσεις της. Συχνά – πυκνά μου διηγόταν τα πάθη της γενιάς της: κοριτσάκι 8 χρονών (1923) εκδιώχθηκαν βίαια από τους Τούρκους του Κεμάλ -αυτή οι γονείς της και χιλιάδες άλλοι Έλληνες. Σε όλη την πορεία θανάτου, από τις ακτές του Πόντου μέχρι τη Βυρητό, άκουγε τους άνδρες να αναφέρουν  τακτικά το όνομα “Ελευθέριος Βενιζέλος”.
ΕΙΧΑΝ εναποθέσει “την πάσαν ελπίδα τους” στη συμφωνία για την ανταλλαγή των πληθυσμών που υπέγραψαν Βενιζέλος και Κεμάλ… Ηταν ο πολιτικός που κλήθηκε να περισώσει ό,τι απόμεινε από τη Μικρασιατική Καταστροφή στη Συνθήκη της Λωζάννης (24-7-1923). Και περιέσωσε πολλά. Αν και η ζωή της μάνας μου υπήρξε μια σύγχρονη Οδύσσεια ακομη και στην καινούργια πατρίδα της -την Ελλάδα- το ότι στέριωσε σ’ αυτήν το όφειλε στον Ελ. Βενιζέλο, την κοινωνική πολιτική του και τη δουλειά της.
…ΑΛΛΑ, ας δούμε μερικές “πολιτικές” απόψεις του Ε.Β. (1), από  την “Ιστορική Ομιλία προς τους Νέους της Φιλελεύθερης Νεολαίας”  (17-3-1929). Αφορούν σε έννοιες όπως πόλεμος, ειρήνη, συνθήκες, το μέλλον των νέων, τον σεβασμό στα “πιστεύω” των άλλων, την τιμιότητα στην πολιτική, την άρνηση σε βίαιες ανατροπές κ.λπ.
ΟΝΕΙΡΕΥΕΤΑΙ, λοιπόν, ο Βενιζέλος, μετά τη φρίκη των Πολέμων (Βαλκανικών και Α’ Παγκοσμίου), την “κατάργησή” τους με τη δημιουργία της “Κοινωνίας των Εθνών” και κυρίως με το σεβασμό των διεθνών Συνθηκών. Προφητικός για τη γέννηση του Ο.Η.Ε., αλλά και της Ευρωπαϊκής Ένωσης, λέει:
– (σελ. 19): «Η ανθρωπότης έφθασεν εις ένα σημείον όπου είναι υποχρεωμένη να καταργήση τους πολέμους, εάν δεν θέλη να συντριβή και να ναυαγήση εντελώς ο νεώτερος πολιτισμός. Διά τούτο αποδέχομαι ειλικρινώς τα αποτελέσματα των συνθηκών, διά των οποίων ετερματίσθη ο πόλεμος».
ΟΝΤΑΣ πραγματικός δημιουργός του διευρυμένου γεωγραφικά σύγχρονου Ελληνικού Κράτους, κατοχυρωμένου πια διεθνώς, προτρέπει τους νέους να στραφούν “εις την οργάνωσιν” ενός Κράτους “συγχρονισμένου” και να αφοσιωθούν “εις την βελτίωσιν” της κοινωνίας:
– (σελ. 19): «Σεις οι νέοι έχετε απέναντι ημών των παλαιοτέρων αυτό το μέγα πλεονέκτημα: ότι την προσοχήν σας και την δραστηριότητά σας δεν πρόκειται να απορροφήση πλέον η ιδέα της εθνικής αποκαταστάσεως. Όλη σας η προσοχή και η δραστηριότης μέλλει να στραφή μόνον εις την οργάνωσιν του νέου Ελληνικού Κράτους εις Κράτος συγχρονισμένον και εις την βελτίωσιν του ισχύοντος κοινωνικού καθεστώτος».
ΠΡΟΒΑΛΛΕΙ ως βασικές παραμέτρους της βελτίωσης του “ισχύοντος” κοινωνικού καθεστώτος μερικές αναλλοίωτες αξίες, λησμονημένες ή περιφρονημένες:
– (σελ.20) «Η ιδέα της Πατρίδος, υπό τον όρον του να μη καταπνιγή  το αίσθημα ότι είμεθα και  μέλη μιας ευρυτέρας κοινωνίας, της ανθρωπίνης κοινωνίας, η  οικογένεια, υπό τον όρον της εξασφαλίσεως πλήρους ισότητας εις τα δύο φύλα, η ιδιοκτησία, υπό τον όρον ο συγκεντρωμένος πλούτος να μη αποβαίνη όργανον καταπιέσεως των απορωτέρων τάξεων, αι θρησκευτικαί πεποιθήσεις, υπό τον όρον του απολύτου σεβασμού -σεβασμού προς πάσαν άλλην πεποίθησιν, προς αυτήν ακόμη την έλλειψιν πεποιθήσεων, είναι τα ασφαλέστερα θεμέλια  επί των οποίων ημπορούμεν να στηρίξωμεν πάσαν προσπάθειάν μας, όπως επιτύχωμεν την βαθμιαίαν βελτίωσιν του κοινωνικού καθεστώτος».
ΤΟ ΜΥΣΤΙΚΟ μιας επιτυχημένης πολιτικής έγκειται στην τιμιότητα  την οποία ο Ε.Β. αναγορεύει σε αξίωμα για όλες τις εκφάνσεις της ζωής:
– (σελ. 21-22): «Το πρακτικώτερον έθνος του κόσμου, εκείνο το οποίον ίδρυσε το μεγαλοπρεπέστερον πολιτικόν οικοδόμημα που εγνώρισεν η ανθρωπότητα, ανακηρύττει το αξίωμα ότι «η  τιμιότης είναι η καλυτέρα πολιτική. Η πολιτική της τιμιότητος εις τον καθ’ ημέραν βίον, σταθερώς εφαρμοζομένη, δεν οδηγεί μόνον ασφαλέστερον, αν όχι ταχύτερον, εις την επιτυχίαν, αλλά και αυξάνει καταπληκτικώς την ηθικήν απόλαυσιν που παρέχει η επιτυχία».
ΟΣΟ για το ποια στάση πρέπει να κρατούν οι νέοι απέναντι “των άγαν νεωτεριζόντων” και επιδιωκόντων διά μέσου “βιαίων ανατροπών” (αναφορά σε κάθε είδους δικτατορία) την αλλαγή μορφής του πολιτεύματος, συμβουλεύει:
– (σελ.19-20) «…Προσέχετε μόνον μη παρασύρεσθε εις υπερβολάς υπό των άγαν νεωτεριζόντων. Έχετε βαθειά θεμελιωμένην την πεποίθησιν, ότι μόνον διά της κανονικής λειτουργίας του Δημοκρατικού ημών πολιτεύματος δύνασθε να πραγματοποιήσετε τας ευγενείς ορμάς της ψυχής σας. Μη λησμονήτε ότι βίαιαι ανατροπαί ημπορούν να λύσουν, αν και όχι πάντοτε ασφαλώς, πολιτικά προβλήματα και ιδίως ζητήματα μορφής του πολιτεύματος».
ΕΞΗΓΕΙ δε ευθύς αμέσως την άποψή του συμπεραίνοντας πως αιτία κάθε πολέμου και κρίσης είναι η απόρριψη των “παλαιών αξιών”:
– (σελ. 20): «Βίαιαι όμως ανατροπαί δεν δύνανται να φέρουν οριστικάς κοινωνικάς μεταρρυθμίσεις, ή, αν τας φέρουν, συνοδεύονται από τοιαύτας καταστροφάς, ώστε το αποτέλεσμα κάθε άλλο παρά ήξιζε τας θυσίας. Προ πάντων, μη παρασύρεσθε από την ψυχικήν ασθένειαν ήτις υπήρξεν απότοκος του μεγάλου πολέμου και η οποία φέρει εις το συμπέρασμα ότι όλαι αι παλαιαί αξίαι είναι απορριπτέαι».
…ΑΝ ΘΕΛΑΜΕ να σκιαγραφήσουμε από τα παραπάνω το “πέρασμα” του Ελευθερίου Βενιζέλου από την ελληνική πολιτική ζωή, θα λέγαμε πως  υπήρξε ένας πολιτικός ιδιαίτερα ευφυής: προέβλεπε τις διαμορφούμενες διεθνώς καταστάσεις και συσχετισμούς, οπότε δρούσε  ανάλογα, με γνώμονα πάντα το εθνικό συμφέρον. Ήταν συνετός στις απαιτήσεις του και σκληρός διαπραγματευτής λαμβάνοντας υπόψη τις τρέχουσες συγκυρίες. Για τη χώρα του, υπήρξε καινοτόμος και τολμηρός μεταρρυθμιστής. Με δυο λόγια, ήταν ένας σπάνιος “Ηγέτης”. Με άπειρες και ασυνήθιστες για την εποχή του δεξιότητες: που αναζητούμε αγωνιωδώς στην τόσο κρίσιμη περίοδο για την πατρίδα μας, στους νέους πολιτικούς μας.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
-(1) Στα 50 χρόνια από τον θάνατο του Ελ. Βενιζέλου (1986), η “Λέσχη Φιλελευθέρων” Αθήνας εξέδωσε ένα μικρό βιβλίο (64 σελίδων) αφιερωμένο στον Εθνάρχη. Πρόκειται για ένα μικρό απάνθισμα ομιλιών του που είχαν ως επίκεντρο τη νεολαία. Τα χρησιμοποιούμενα αποσπάσματα είναι από την “Ιστορική Ομιλία του προς τους Νέους της Φιλελεύθερης Νεολαίας” (σελ. 17-23).

ΔΙΕΥΚΡΙΝΙΣΕΙΣ ΚΑΙ ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΕΙΣ
“Το Β’ μέρος των “Παραινέσεων προς τους νέους…” είχε ήδη ολοκληρωθεί, όταν μας τηλεφώνησε ο γενικός δ/ντής του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών και Μελετών “Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος” κ. Ν. Εμ. Παπαδάκης, για να μας συγχαρεί. Και ταυτόχρονα να μας επισημάνει-σε επιστολή του- ορισμένα στοιχεία σχετικά με την έλλειψη “Απομνημονευμάτων” από τον Ελευθέριος Βενιζέλο. Γράφει:
«Στην περίπτωση όμως του Ελευθερίου Βενιζέλου η απουσία απομνημονευμάτων αναπληρώνεται σε ένα βαθμό από τις χιλιάδες επιστολές του καθώς και από τις ομιλίες του οι οποίες αποτελούν εξαιρετική πηγή για την προσωπική, πολιτική, ιδεολογική διαδρομή του Κρητικού ηγέτη».
Σε ό,τι αφορά την πρότασή μας «να δίνεται ως θέμα ένα-ή περισσότερα παραθέματα, ή μικρά αποσπασματα από ομιλίες του Ελ. Βενιζέλου προς επεξεργασία» στον ετήσιο “Πανελλήνιο Μαθητικό Διαγωνισμό Δοκιμίου”, ο κ. Παπαδάκης μάς υπενθυμίζει ευγενικά: «Η αξιοποίηση αποσπασμάτων από ομιλίες του Βενιζέλου ως θέματα προς ανάπτυξη στον ετήσιο Πανελλήνιο Μαθητικό Διαγωνισμό Δοκιμίου, την οποία ορθώς προτείνετε, μας έχει ήδη απασχολήσει και την επιδιώκουμε, εδώ και χρόνια. Ενδεικτικά, για τον διαγωνισμό της τρέχουσας σχολικής χρονιάς ζητήθηκε από τους μαθητές και τις μαθήτριες να αναπτύξουν το ευρωπαϊκό όραμα του Βενιζέλου, με βάση σχετικό απόσπασμα από συνέντευξή του το 1929».
…Ευχαριστούμε το Ίδρυμα, ιδιαίτερα τον κ. Παπαδάκη για τις καίριες παρατηρήσεις του.Πολύ περισσότερο για την αποστολή του σημαντικού συλλογικού τόμου “Ελευθέριος Βενιζέλος. Η διαμόρφωση της πολιτικής σκέψης του: ιδεολογικές αφετηρίες και επιρροές”. Πρόκειται για μια σπάνια σε πλούτο πληροφοριών συνέκδοση των Ιδρυμάτων της Βουλής των Ελλήνων και του “Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος” (2014): βιβλίο μοναδικό, πολύτιμο για κάθε μελετητή, αλλά και για καθε Κρητικό που αγαπά τον Εθνάρχη και θέλει να εμβαθύνει στην πολιτική του σκέψη και τη διαμόρφωσή της.