Παρωχημένες οι αίθουσες των ελληνικών σχολείων – Πιλοτικές παρεμβάσεις ΑΠΘ σε 83 σχολεία

Σχεδιασμένες το 1895 και κατάλληλες να υποστηρίξουν τις διδακτικές μεθόδους της εποχής εκείνης είναι στην πλειοψηφία τους οι αίθουσες διδασκαλίας των ελληνικών σχολείων. Εδώ και 120 χρόνια τα λειτουργικά χαρακτηριστικά των σχολικών αιθουσών δεν έχουν υποστεί ουσιαστικές αλλαγές, καθώς το πρότυπο σχήμα τους παραμένει ορθογώνιο, ο άμεσος φυσικός φωτισμός είναι από την αριστερή πλευρά (ταιριάζει μόνο σε δεξιόχειρες) και η διαρρύθμισή τους παραμένει η ίδια.
Η παραδοσιακή τάξη, με τη διάταξη των θρανίων σε παράλληλες σειρές και προσανατολισμό προς τον πίνακα και την έδρα (ακόμη και σε υπερυψωμένο βάθρο) ενδεχομένως να “ξυπνά” νοσταλγικές μνήμες στους γονείς των σημερινών μαθητών, ουσιαστικά, όμως, δεν εξυπηρετεί, παρά έναν ξεπερασμένο δασκαλοκεντρικό τρόπο λειτουργίας της τάξης, με εξαιρετικά περιορισμένη την αλληλεπίδραση μεταξύ των μαθητών, που υπονομεύει την ενεργητική συμμετοχή τους στην εκπαιδευτική διαδικασία, τη συνεργασία και τον διάλογο στην ομάδα και την τάξη, τη συντροφικότητα ως στοιχείο της καθημερινής ζωής στο σχολείο.
Μικρές και ανέξοδες -πλην ουσιαστικές- παρεμβάσεις ανασχεδιασμού του σχολικού χώρου δύνανται να αλλάξουν την εικόνα των σχολείων, την ποιότητα του μαθήματος και την ψυχολογία μαθητών και εκπαιδευτικών, όπως απέδειξαν έρευνες και πιλοτικές εφαρμογές, για την υλοποίηση των οποίων ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα, όπως το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και το Πολυτεχνείο Κρήτης “πάντρεψαν” τα επιστημονικά πεδία της Παιδαγωγικής, της Αρχιτεκτονικής, της Ψυχολογίας και της Κοινωνικής Γεωγραφίας.
“Χρώμα και φως αντί του κρύου λευκού και του φωτισμού σούπερ – μάρκετ”
“Το μοντέλο του σχολικού χώρου που ακολουθείται ακόμη και στις νέες σχολικές μονάδες που κατασκευάζονται, δεν το συνιστά κανείς, αλλά είναι βασισμένο στις κτιριολογικές προδιαγραφές του 1895, οι οποίες ταίριαζαν με άλλες κοινωνικές και εκπαιδευτικές συνθήκες και αποδεδειγμένα δεν μπορούν να αντεπεξέλθουν στις σημερινές ανάγκες των σύγχρονων διδακτικών μεθόδων. Η υιοθέτηση νέων, διαφορετικών μορφών επικοινωνίας, αλληλεπίδρασης και σχέσεων στη σχολική τάξη, συναρτάται με την ύπαρξη χαρακτηριστικών χώρου, που συμβάλλουν στην εφαρμογή των νέων προσεγγίσεων” λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο καθηγητής του Τμήματος Επιστημών Προσχολικής Αγωγής και Εκπαίδευσης της Παιδαγωγικής Σχολής του ΑΠΘ Δημήτρης Γερμανός.
Ο κ. Γερμανός τεκμηρίωσε ερευνητικά τον ρόλο του παιδαγωγικού ανασχεδιασμού του σχολικού χώρου, στη μετάβαση από την παραδοσιακή στη συνεργατική τάξη, μεταμορφώνοντας, στο πλαίσιο πιλοτικής εφαρμογής, τις σχολικές αίθουσες 81 Νηπιαγωγείων, Δημοτικών και Γυμνασίων – Λυκείων στην Ελλάδα και δύο στην Κύπρο.
“Πλεονέκτημα της μεθόδου παιδαγωγικού ανασχεδιασμού του σχολικού χώρου που προτείνουμε είναι, ότι τις ίδιες σχολικές εγκαταστάσεις που έχουμε, χωρίς να γκρεμίζουμε τίποτε, τις προσαρμόζουμε σε σύγχρονες συνθήκες” σημειώνει ο κ. Γερμανός.
Εξήγησε δε – σε σχέση με το κόστος της “ανακαίνισης”- ότι πολλές από τις αναγκαίες εργασίες (πατώματα, ελαιοχρωματισμοί, φωτισμός κ.λπ.) είναι ούτως ή άλλως ενταγμένες στους προϋπολογισμούς συντήρησης των σχολείων. “Απλώς, αντί να βάψουμε την αίθουσα σε λευκό χρώμα, επιλέγουμε χρώματα που έχουν σχέση με τα ενδιαφέροντα των παιδιών και χρωματισμούς που δημιουργούν θετικό ψυχολογικό κλίμα και, αντίστοιχα, επιλέγουμε κατάλληλο φωτισμό, έναντι του μοντέλου φωτισμού σούπερ – μάρκετ, που προτιμάται έως και σήμερα στα σχολεία” προσθέτει.
“Κινούμενα θρανία και διακόσμηση από τα παιδιά”
Η μέθοδος ανασχεδιασμού του σχολικού χώρου, που ανέπτυξε το Τμήμα Επιστημών Προσχολικής Αγωγής και Εκπαίδευσης του ΑΠΘ στηρίζεται στην εφαρμογή ενός πλέγματος από παιδαγωγικά, ψυχοκοινωνικά και αρχιτεκτονικά κριτήρια, που υποστηρίζουν την εφαρμογή σύγχρονων μεθόδων διδασκαλίας και μάθησης.
Έτσι, η σχολική αίθουσα διαμορφώνεται, για να μπορεί να υποστηρίζει την ανάπτυξη συνεργατικών δραστηριοτήτων και σχέσεων (γωνίες με μαξιλάρια, καθιστικά, χώροι συνεδρίασης) και την πρόσωπο με πρόσωπο επικοινωνία μεταξύ των παιδιών (ενωμένα θρανία).
“Ο τρόπος που μπαίνουν τα θρανία πρέπει να εξυπηρετεί τρεις διαφορετικές ανάγκες στο πλαίσιο της εκπαιδευτικής διαδικασίας, δηλαδή τα παιδιά να μπορούν να εργάζονται μόνα τους, σε μικρές ομάδες ή ως μία μεγάλη ομάδα όλη η τάξη. Έτσι, η οργάνωση του χώρου πρέπει είναι ευέλικτη και η διάταξη των θρανίων να προσφέρει και τις τρεις μορφές εργασίας” διευκρινίζει ο κ. Γερμανός.
Επίσης, δημιουργείται χώρος ειδικός για κάθε ομάδα και, όπου είναι δυνατόν, προσωπικός χώρος για κάθε παιδί της τάξης, ενώ τοποθετείται “έξυπνος” σχολικός εξοπλισμός (πολυμορφικές και πολυχρηστικές κατασκευές).
Τμήματα του χώρου οργανώνουν και να διακοσμούν τα ίδια τα παιδιά, δημιουργώντας μικροπεριβάλλον και οικεία ατμόσφαιρα στη σχολική αίθουσα.
Παράλληλα, οι εκπαιδευτικοί παρακολουθούν πρόγραμμα επιμόρφωσης σε θέματα συνεργατικής μάθησης, προκειμένου να μπορούν να αξιοποιούν όλες τις νέες δυνατότητες που προσφέρουν στο μάθημα οι σύγχρονες αίθουσες διδασκαλίας.
“Ανοίξτε το σχολείο το Σάββατο!”
Μαθητές και εκπαιδευτικοί στα 83 σχολεία της πιλοτικής εφαρμογής διαπίστωσαν μεγάλη και ευχάριστη αλλαγή στον τρόπο λειτουργίας της τάξης.
“Πέρα από τις πρακτικές δυνατότητες που προσέφερε, ο παιδαγωγικός ανασχεδιασμός συνέβαλε στη δημιουργία μιας νέας κουλτούρας σχολικού χώρου. Ουσιαστικά, η τάξη απέκτησε έναν νέο τρόπο ζωής, ενώ παιδιά και εκπαιδευτικοί μια νέα θεώρηση του εαυτού τους, των άλλων και της πρόσβασης στη γνώση” εξηγεί ο κ.Γερμανός, προσθέτοντας ότι καταγράφηκαν περιπτώσεις, όπου τα παιδιά ζητούσαν να ανοίξει το σχολείο τους και το Σάββατο.
Σε σχολείο δε, στη Σαντορίνη, όπου έγινε προέκταση σχολικής αίθουσας με σαλονάκι – καθιστικό, τα παιδιά προτίμησαν να κάνουν μάθημα, έναντι προτεινόμενης εκδρομής στη θάλασσα.
Αλλά και οι εκπαιδευτικοί διαπίστωσαν αξιοσημείωτα αποτελέσματα από την εφαρμογή ομαδοκεντρικών μεθόδων διδασκαλίας στην τάξη. “Τα παιδιά βρίσκουν ενδιαφέρον το μάθημα, όταν έχουν την αίσθηση ότι τα υπολογίζει ο εκπαιδευτικός” αναφέρει ο καθηγητής.
“Μεταμόρφωση express”
Η μέθοδος παιδαγωγικού ανασχεδιασμού του σχολικού χώρου που εφάρμοσε πιλοτικά το ΑΠΘ θα μπορούσε άμεσα να εφαρμοστεί και σε ευρεία κλίμακα, εκσυγχρονίζοντας ουσιαστικά το ελληνικό σχολείο.
“Δεν υπάρχει καμία δυσκολία. Μας βοηθά πολύ ότι τα σχολικά κτίρια κατασκευάζονται με βάση σχέδια που είναι παραπλήσια και βασίζονται σε συγκεκριμένους τύπους αιθουσών. Αν γνωρίζεις τους 8-10 τύπους σχολικών κτιρίων, γνωρίζεις και τα προβλήματα και τις ιδιαιτερότητες των σχολικών αιθουσών και ό,τι λύσεις έχει εφαρμόσει στη μία περίπτωση, τις έχεις άμεσα διαθέσιμες και στην άλλη” εξηγεί ο κ. Γερμανός.
Ερευνητές από την Παιδαγωγική, την Αρχιτεκτονική, τη Ψυχολογία, την Κοινωνική Γεωγραφία και την Κοινωνική Ψυχολογία, που ασχολούνται με τη σχέση του παιδιού με τον χώρο, συναντώνται σήμερα και αύριο, στη Θεσσαλονίκη, στο Πανελλήνιο Συμπόσιο, με τίτλο: “Τόποι για Εμπειρίες Μάθησης: Έρευνα, Δημιουργία, Αλλαγή”, που διοργανώνουν το Τμήμα Επιστημών Προσχολικής Αγωγής και Εκπαίδευσης του ΑΠΘ, σε συνεργασία με το Εργαστήριο Μεταβαλλόμενης Αρχιτεκτονικής, Κινητικών Συστημάτων και Ευφυών Περιβαλλόντων του Τμήματος Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Πολυτεχνείου Κρήτης.