ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΤΡΟΥ
» Στο Θέατρο Κυδωνία σε σκηνοθεσία Μιχάλη Βιρβιδάκη
Το θέατρο Κυδωνία μέσα από την επιλογή του να αξιοποιήσει το κεφάλαιο: Πάροδος από το μυθιστόρημα: “Στου Χατζηφράγκου” του Κοσμά Πολίτη με σεβασμό ανέπλασε το σκηνικό της Μικρασιατικής καταστροφής του 1922 και με προσωπική φροντίδα παρουσίασε την παράσταση: “Πάροδος” σε σκηνοθεσία Μιχάλη Βιρβιδάκη.
Ο σκηνοθέτης Μιχάλης Βιρβιδάκης ανέλαβε: τη σκηνοθεσία με την αρωγή του Μιχάλη Ναξάκη. Συγχρόνως ο Μιχάλης Βιρβιδάκης επιμελήθηκε τη θεατρική προσαρμογή του κειμένου και την αισθητική της παράστασης.
Η σκηνοθετική αντίληψη του Μιχάλη Βιρβιδάκη για την προκειμένη παράσταση, αδιαμφισβήτητα σεβάστηκε αυτούσια το ιστορικό πλαίσιο της εποχής, έχοντας μια θετική ομοιογένεια με την αισθητική της παράστασης. Μέσα από τις επιλογές του ο Μιχάλης Βιρβιδάκης έδωσε στο κοινό μια σφιχτή ατμοσφαιρική παράσταση.
Η Πάροδος είναι το εμβόλιμο κεφάλαιο, το οποίο παρουσιάζει τη Μικρασιατική καταστροφή ως μια μεγάλη εθνική τραγωδία. Ο Μιχάλης Βιρβιδάκης εστίασε στο συγκεκριμένο κεφάλαιο κάνοντας ένα χρονικό άλμα από το 1922 στο 1962, με πρωταγωνιστή έναν ηλικιωμένο πρόσφυγα το Γιακουμή, ο οποίος αφηγείται τις μνήμες του σε έναν νεαρό συγγραφέα κάνοντας μια αναδρομή στο 1914, τότε που έγινε η αρχή του κακού. Αυτός ζει πλέον στην Αθήνα και εξιστορεί έτσι όπως ακριβώς έζησε τις ευτυχισμένες μέρες, αλλά κυρίως τις τελευταίες μέρες στην προκυμαία της Σμύρνης τον Αύγουστο του 1922 και τη μοιραία νύχτα της καταστροφής εκφράζοντας και το παράπονό του για τη στάση των Ελλήνων ηγετών απέναντι στο μικρασιατικό ζήτημα αλλά και την ευθύνη της Αρμοστείας, όταν έσπασε το μέτωπο. Η Πάροδος τελειώνει με την αφήγηση της αποβολής και του θανάτου της συζύγου του Γιακουμή, της Κατερίνας η οποία βρισκόταν στον πέμπτο μήνα κύησης. Συνεπώς ο Μιχάλης Βιρβιδάκης σε επίπεδο διασκευής έκανε μια θαυμάσια αποσπασματική ανάγνωση του μυθιστορήματος: “Στου Χατζηφράγκου”, χάρη στη θεατρική του ωριμότητα.
Οι πετυχημένες μουσικές παρεμβάσεις του Δημήτρη Ντρουμπογιάννη (σύνθεση πρωτότυπης μουσικής) και του Δημήτρη Ιατρόπουλου (σύνθεση ήχων) κινήθηκαν γύρω από το σκηνοθετικό άξονα του Μιχάλη Βιρβιδάκη, συμπληρώνοντας το κλείσιμο των περιγραφών του Γιακουμή (αφηγητή). Η παρουσία των μουσικών επί σκηνής (Δημήτρης Ντρουμπογιάννης: πιάνο, Μπέλα Λιονάκη: ακορντεόν, Παναγιώτης- Χρήστος Τσόπελας: λάφτα, κιθάρες) προώθησε τη σκηνοθετική αντίληψη της παράστασης, άλλοτε τονίζοντας τα γεγονότα με το δραματικό τόνο της μουσικής και άλλοτε υπογραμμίζοντας την νοσταλγία για τις ευτυχισμένες μέρες της χαμένης πολιτείας, σχολιάζοντας την αφήγηση. Εν’ ολίγοις ο μουσικός Δημήτρης Ντρουμπογιάννης επωμίσθηκε την ευθύνη της καθοδήγησης του θεατή από το ξεκίνημα της παράστασης, για να τον προβληματιστεί, μέσα στα πλαίσια της προώθησης της σκηνοθετικής αντίληψης.
Ως προς το εικαστικό κομμάτι, τόσο τα σκηνικά των: Μιχάλη Βιρβιδάκη (αισθητική της παράστασης), Αντρέα Κασσελάκη (κατασκευές σκηνικών αντικειμένων), όσο και τα κοστούμια τα οποία επιμελήθηκε η Λουκία Χατζέλου κινήθηκαν στο πνεύμα του μυθιστορήματος του Κοσμά Πολίτη: “Στου Χατζηφράγκου” και ανταποκρίθηκαν στην αισθητική της παράστασης, καθώς εξυπηρετούσαν τη σκηνοθετική γραμμή. Στα λιτά και εξαιρετικά σκηνικά απεικονίστηκε μια μικρή αυλή σε αποχρώσεις του γκρι, πλαισιωμένη από: άσπρους τενεκέδες με γεράνια, βασιλικούς, ένα φίκο και δύο καρέκλες. Οι συγκεκριμένες επιλογές αποτύπωναν τους συνοικισμούς – τενεκεδουπόλεις, όπου είχαν εγκατασταθεί οι πρόσφυγες. Με αυτές τις σκηνογραφικές επιλογές δόθηκε το αποτύπωμα της εικόνας ενός προσφυγικού συνοικισμού της Αθήνας. Συν τοις άλλοις αυτά τα οικεία σκηνικά συνέτειναν και στην απρόσκοπτη προβολή των δραματικών τόνων.
Οι φωτισμοί της Μικαέλας Παπά και του Γιάννη Λύκου με ευστοχία ανέδειξαν τη δραματική φόρτιση του αφηγητή στα σημεία που έκριναν να φωτισθούν κατάλληλα. Λόγου χάρη προς το τέλος της παράστασης: α) κατά την περιγραφή της εξάπλωσης της πυρκαγιάς προς το σπίτι του Γιακουμή και β) κατά την διάρκεια της αποβολής της Κατερίνας και του αιφνίδιου θανάτου της.
Σε επίπεδο ερμηνείας ο Γιώργος Ραϊλάκης (Γιακουμής), ήταν ο πιο φορτισμένος και ο πιο εσωτερικός αποτελώντας την εύθραυστη ενσάρκωση του έργου, καθώς με πλαστικότητα υπηρέτησε τους δραματικότερους τόνους. Ήταν σωστός ως προς τους χρόνους της αφήγησης, άκρως περιγραφικός και με την απλότητα της ερμηνείας του αποζημίωσε τους θεατές αποδίδοντας το τραγικό του ρόλου του. Έπειτα ο Αιμίλιος Καλογερής (συγγραφέας) ήταν πειστικά ηθογραφημένος έχοντας το ρόλο του απλού ακροατή κατέγραφε την αφήγηση του Γιακουμή αλλάζοντας θέσεις επί σκηνής. Ιδιαίτερη ήταν η απόδοση της στιγμής κατά την οποία έγινε η παράδοση του τετραδίου στο Γιακουμή, στο οποίο ήταν καταγεγραμμένη η αφήγησή του.
Συνοψίζοντας όσοι από τους αναγνώστες δεν πρόλαβαν να παρακολουθήσουν την: «Πάροδο» σε σκηνοθεσία Μιχάλη Βιρβιδάκη μπορούν σχηματικά να κάνουν μια εικόνα από τους στίχους του ποιήματος: Η στάχτη που ταξίδευε του Κ.Χ. Μυρή (κατά κόσμον Κώστα Γεωργουσόπουλου).
«… Η πόλη που κάηκε
ξαναγεννήθηκε στην άλλη όχθη…
Ένα με το κορμί μας,
κυλάει μες το αίμα μας.
Κι όταν ονειρευόμαστε,
περιδιαβάζουμε στα περιβόλια της
και σεργιανάμε στις πλατείες.
Κάθε φορά που πιάνουμε τραγούδι,
είναι τα λόγια μας σταχτιά
κι η μουσική παράπονο,
σαν πυρκαγιά, που κουβαλάει το μελτέμι.
Η πόλη της Ανατολής
μας κατοικεί…».
*Η Ειρήνη Παπουτσάκη είναι Φιλόλογος – ιστορικός Θεάτρου
