Το φετινό ορθόδοξο Πάσχα έχει µια ιδιαιτερότητα: εορτάζεται την ίδια ηµέρα µε το Πάσχα των καθολικών και διαµαρτυρόµενων χριστιανών! Αυτό συµβαίνει περίπου κάθε 3 χρόνια, επειδή στον αιώνα µας υπάρχουν 31 έτη µε κοινό Πάσχα. Μας δηµιουργείτε λοιπόν η σχετική απορία για να δούµε, εν συντοµία, που οφείλεται αυτός ο κοινός, αλλά και ο διαφορετικός εορτασµός.
Από τα πρώτα έτη µετά την Ανάσταση του Χριστού, υπήρχαν διαφορές µεταξύ των Χριστιανών στο πότε θα εορτάζεται η Ανάσταση, µερικοί µάλιστα εόρταζαν και την Σταύρωση- Σταυρόσηµο Πάσχα. Οι διαφορές αυτές µεγάλωναν όσο περνούσαν τα χρόνια και µερικές φορές οξύνονταν. Αποτέλεσµα της κατάστασης αυτής ήταν να ασχοληθεί µε την ηµεροµηνία του Πάσχα η Α΄ Οικουµενική σύνοδος που έγινε στην Νίκαια της Βιθυνίας το 325 µ. Χ..
Η Σύνοδος αυτή, λαµβάνοντας υπόψη ότι οι Εβραίοι εόρταζαν το δικό τους Πάσχα (Νοµικό Φάσκα) κατά την ηµέρα της πανσελήνου που γινόταν µετά την εαρινή ισηµερία και επειδή ο Χριστός αναστήθηκε την πρώτη ηµέρα µετά την εορτή του εβραϊκού Πάσχα (ήταν τότε Σάββατο), δηλαδή µετά την εαρινή πανσέληνο, καθόρισε τον εξής κανόνα, για το Χριστιανικό, το καινόν, δηλαδή το καινούργιο Πάσχα:
Το Χριστιανικό Πάσχα πρέπει να εορτάζεται την πρώτη Κυριακή µετά την Πανσέληνο που θα γίνει κατά την ηµέρα της εαρινής ισηµερίας ή µετά από αυτήν. Αν η πανσέληνος γίνει Κυριακή τότε το Πάσχα θα εορτάζεται την εποµένη Κυριακή.
Το τελευταίο έγινε για να µην συµπίπτει ποτέ το χριστιανικό µε το εβραϊκό Πάσχα! Η πανσέληνος που συµβαίνει κατά ή µετά την εαρινή ισηµερία λέγεται και πανσέληνος του Πάσχα ή πασχαλινή πανσέληνος.
Μάλιστα, η Α΄ Οικουµενική σύνοδος ανέθεσε στον Πατριάρχη της Αλεξάνδρειας, πόλη στην οποία άκµαζε η αστρονοµία τα χρόνια εκείνα, να φροντίσει τον καθορισµό της πανσελήνου του Πάσχα και κατ’ επέκταση την ηµεροµηνία του Πάσχα για όλες τις χριστιανικές εκκλησίες.
∆εχόµενοι λοιπόν την απόφαση της συνόδου αυτής, γίνεται φανερό ότι η ηµεροµηνία εορτασµού του Πάσχα είναι πλέον θέµα µόνο Αστρονοµικό – Μαθηµατικό και όχι δογµατικό, θεολογικό ή εκκλησιαστικό. Στην Αλεξάνδρεια όµως, για τον προσδιορισµό των µελλοντικών πανσελήνων, χρησιµοποιούσαν τότε τον Κύκλο του Μέτωνα, σύµφωνα βέβαια και µε το Ιουλιανό (παλαιό) ηµερολόγιο (π.η.).
Ο Κύκλος του Μέτωνα
Ο Αθηναίος Αστρονόµος Μέτων (432 π.Χ.) ανακάλυψε ότι, 235 (συνοδικοί) µήνες ισοδυναµούν µε 19 (τροπικά, ηλιακά) έτη.
Αυτή η περίοδος των 19 (τροπικών) ετών ή 6940 ηµερών περίπου, ονοµάστηκε κύκλος του Μέτωνα ή κύκλος της Σελήνης. Ο κύκλος αυτός είναι πρακτικά χρήσιµος διότι, αν καταγράψοµε τις ηµεροµηνίες των φάσεων της σελήνης επί 19 συνεχόµενα έτη, οι φάσεις θα επανέρχονται στις ίδιες ηµεροµηνίες και κατά την ίδια σειρά στα επόµενα 19 έτη κ.ο.κ.
Με βάση λοιπόν τον κύκλο του Μέτωνα σχηµατίσθηκε (από τους Αλεξανδρινούς αστρονόµους) ο πίνακας των πανσελήνων του Πάσχα, δηλαδή των µετά την 21η Μαρτίου Ιουλιανού ηµερολογίου πανσελήνων, που ακόµη και σήµερα χρησιµοποιούν οι ορθόδοξοι Χριστιανοί, άλλοι αυτούσιο (π.χ. Ιεροσόλυµα, Ρωσία) και άλλοι (π.χ. εµείς οι ΄Ελληνες) σε σχέση και µε το Νέο (Γρηγοριανό) ηµερολόγιο. H ρύθµιση που έγινε µε το νέο ηµερολόγιο, το 1582, είχε ως αποτέλεσµα η εαρινή ισηµερία να συµβαίνει στις 21 Μαρτίου ν.η. (11 Μαρτίου π.η. το 1582) και εποµένως είναι πολύ κοντά στην αστρονοµική, η οποία άλλοτε είναι στις 21 και άλλοτε στις 20 Μαρτίου ν.η. Η ορθόδοξη εκκλησία, για διαφόρους λόγους που δεν έχουν σχέση µε την επιστηµονική αλήθεια, αλλά κυρίως µε την παράδοση, δεν δέχτηκε αµέσως την ρύθµιση αυτή και ορισµένοι ορθόδοξοι χριστιανοί (οι παλαιοηµερολογίτες) συνεχίζουν κανονικά µέχρι σήµερα να χρησιµοποιούν το π.η.. Σήµερα το λάθος-καθυστέρηση είναι 13 ηµέρες και σε κάθε 400 χρόνια θα αυξάνεται κατά 3 ηµέρες.
Ας σηµειωθεί ότι, η ηµεροµηνία εορτασµού του Πάσχα είναι κυρίαρχη στο Χριστιανικό εορτολόγιο, αφού από την ηµεροµηνία του Πάσχα εξαρτάται ένα σύνολο εορτών που αρχίζουν 70 µέρες πριν (Κυριακή του Τελώνου και Φαρισαίου) και λήγουν 56 µέρες µετά την ηµεροµηνία του Πάσχα, µε την Κυριακή των Αγίων Πάντων.
Όµως η Ελληνική πολιτεία το 1923 και στην συνέχεια η εκκλησία της Ελλάδας το 1924, δέχθηκε το νέο ηµερολόγιο (ν. η.) στις 10 Μαρτίου 1924, αλλά χωρίς µετακίνηση του Πασχάλιου και των κινητών εορτών που εξακολουθεί να τα συνδέει, για διάφορους λόγους, µε το παλαιό (Ιουλιανό) ηµερολόγιο (π.η.). Με τον τρόπο αυτό οι ορθόδοξοι χριστιανοί που ακολουθούν το π.η., έχουν κοινό Πάσχα-σε διαφορετικές ηµεροµηνίες- µε όσους ακολουθούν το ν.η.
Έτσι φέτος το Πάσχα εορτάζεται στις 7 Απριλίου µε το π.η. που είναι 20 Απριλίου µε το ν.η. Υπάρχουν όµως συχνά διαφορετικές ηµεροµηνίες µεταξύ του Πάσχα των Καθολικών και των Ορθοδόξων και στη χώρα µας, παρόλο που έχουµε ίδιο ηµερολόγιο (ν.η.). Οι διαφορετικές αυτές ηµεροµηνίες οφείλονται στα δυο σφάλµατα στα οποία στηρίζεται ο υπολογισµός της ηµεροµηνίας του ορθόδοξου Πάσχα:
α) Το Ηµερολογιακό λάθος: Χρησιµοποιεί το παλαιό ηµερολόγιο (π.η.) για τον προσδιορισµό της εαρινής ισηµερίας και της πασχαλινής πανσελήνου, µε αποτέλεσµα να µην συµπίπτει µε την πραγµατική (αστρονοµική) πασχαλινή πανσέληνο.
β) Το Σεληνιακό λάθος: Χρησιµοποιεί τον κύκλο του Μέτωνα για τον προσδιορισµό των πανσελήνων που έχει ήδη συγκεντρωµένο σφάλµα 4-5 ηµερών, δηλαδή δίνει για τον αιώνα µας την Μετώνεια (ή Ιουλιανή) πανσέληνο 4-5 µέρες αργότερα από την πραγµατική (αστρονοµική) πανσέληνο.
Aς δούµε πως αυτά τα δυο σφάλµατα επιδρούν στις ηµεροµηνίες Πάσχα των ετών του αιώνα µας αλλά και του προηγούµενου. Το Ηµερολογιακό λάθος επιδρά στον διαφορετικό εορτασµό, όταν η Γρηγοριανή και η Μετώνεια πανσέληνος «συµβούν» από 21/3 µέχρι 2/4 ν.η. (8-20/3 π.η.), αφού η Μετώνεια δεν αναγνωρίζεται ως πασχαλινή από την Ορθόδοξη εκκλησία (αφού είναι πριν τις 21/3 π.η.), ενώ αναγνωρίζεται από την Καθολική εκκλησία! Έτσι η ορθόδοξη εκκλησία περιµένει την επόµενη-µετά 30 µέρες- πανσέληνο, πασχαλινή πια, µε συνέπεια το Πάσχα των ορθοδόξων να εορτάζεται από 4 µέχρι 6 βδοµάδες αργότερα από αυτό των Καθολικών.
Αυτό ακριβώς έγινε πέρυσι: 31/3 των Καθολικών, 5/5 των Ορθοδόξων. Στην περίπτωση αυτή το σεληνιακό λάθος έχει ασήµαντη επίδραση στην ηµεροµηνία του Ορθόδοξου Πάσχα.
Το Ηµερολογιακό λάθος δεν επιδρά στον εορτασµό όταν η Μετώνεια πανσέληνος συµβεί από 3 Απριλίου ν.η (21/3 π,η,) και µετά, οπότε είναι πασχαλινή για τους ορθόδοξους όπως και η Γρηγοριανή για τους Καθολικούς. Έρχεται όµως το Σεληνικό λάθος που στην περίπτωση αυτή έχει ως συνέπεια: Α. Να έχοµε κοινό εορτασµό όταν η Γρηγοριανή και Μετώνεια πανσέληνος «συµβούν» από την Κυριακή µέχρι το Σάββατο της ίδιας βδοµάδας (οπότε την αµέσως επόµενη Κυριακή έχοµε κοινό Πάσχα).
Αυτό ακριβώς συµβαίνει φέτος, αφού η Γρηγοριανή πασχαλινή πανσέληνος ήταν την Κυριακή 13/4 ενώ η Μετώνεια την Πέµπτη 17/4 ν.η (4 π.η.) και οι δυο την ίδια εβδοµάδα. Β. Αν όµως οι πανσέληνοι αυτές συµβούν σε διαφορετικές- διαδοχικές για τον 20ο και 21ο αιώνα- εβδοµάδες, τότε το Ορθόδοξο Πάσχα εορτάζεται, όχι την πρώτη Κυριακή µετά την (Γρηγοριανή – Αστρονοµική) πασχαλινή πανσέληνο, όπως θα έπρεπε (σύµφωνα µε τον κανόνα της Νίκαιας), αλλά την εποµένη Κυριακή. Αυτό θα συµβεί π.χ. του χρόνου, αφού οι πανσέληνοι θα είναι σε διαφορετικές εβδοµάδες (πανσέληνοι
Γ.:2/4, Μ:6/4 και Πάσχα αντίστοιχα Κ.5/4 και Ορθ.12/4),
Το προηγούµενο κοινό Πάσχα ήταν το 2017 (16/4), ενώ το επόµενο θα είναι το 2028 (16/4). Επειδή το καθολικό Πάσχα µπορεί να εορταστεί από 22/3 µέχρι 25/4, ο κοινός εορτασµός για τον αιώνα µας µπορεί να συµβεί από 4 µέχρι 25 Απριλίου. Ακόµη υπάρχει περίπτωση να έχουµε κοινό εορτασµό σε δυο διαδοχικά έτη. Πράγµατι, αποδεικνύεται ότι, π.χ.. στο διάστηµα 1900-2099 κοινός εορτασµός συµβαίνει τα έτη 1915-16, 1942-43, 2010-11, 2037-38, 2071-72 και 2095-96.
Ο σποραδικός συνεορτασµός του Πάσχα θα συνεχιστεί µέχρι το έτος 2698 όπου θα έχοµε το τελευταίο κοινό Πάσχα (στις 24 Απριλίου)! Αυτό θα συµβεί, γιατί από το 2700 και µετά θα υπάρχει διαφορά-σφάλµα στο κύκλο του Μέτωνα 7 ηµερών, οπότε δεν µπορούν ποτέ να πέσουν την ίδια βδοµάδα η Γρηγοριανή και Ιουλιανή πανσέληνος! Μέχρι τότε θα ακολουθείτε η εξής πορεία: έχοµε 31 φορές κοινό Πάσχα τον 21ο αιώνα (τον 20ο είχαµε 26), 22 φορές τον 22ο, 19 τον 23ο, 18 τον 24ο, 10 τον 25ο, 6 τον 26ο και 11 φορές τον 27ο !
Από τα παραπάνω γίνεται φανερό ότι ο τρόπος που υπολογίζεται η ηµεροµηνία του ορθόδοξου Πάσχα, µπορεί να είναι σύµφωνος την παράδοση, αλλά παραβιάζεται ο κανόνας τη Νίκαιας, οποίος ορίζει ο εορτασµός να γίνεται την πρώτη Κυριακή µετά την εαρινή πανσέληνο. Για να γίνει φανερό το µέγεθος του προβλήµατος αναφέρουµε ότι, αν εξακολουθήσει η ορθόδοξη εκκλησία να στηρίζεται στο π, η. για να υπολογίζει την ηµεροµηνία του Πάσχα µέχρι το… 14000 µ.Χ., τότε η εαρινή πανσέληνος θα γίνει στις 2 Ιουλίου (ν.η.) αφού θα υπάρχει καθυστέρηση 103 ηµερών και βέβαια το Πάσχα θα εορταστεί τον Ιούλιο!.
Παλιότερα, το 1923, στην τότε κοινωνία των Εθνών, έγιναν διάφορες προτάσεις για κοινό εορτασµό του Πάσχα, που δεν υιοθετήθηκαν για διαφόρους λόγους. Πάντως µια άλλη πρόταση φαίνεται να συγκεντρώνει την προτίµηση όλων και να έχει µέλλον: η πασχαλινή πανσέληνος να προσδιορίζεται σύµφωνα µε τις σύγχρονες αστρονοµικές παρατηρήσεις, όπως σαφώς δέχθηκε και η Α΄ Οικουµενική σύνοδος.
Για την ιστορία αναφέρουµε ότι, το 1974 ο Οικουµενικός Πατριάρχης ∆ηµήτριος, είχε προτείνει:
«Πρώτον πανορθόδοξον και δεύτερον Πανχριστιανικήν ιεράν συµφωνία, προς καθορισµόν σταθεράς Κυριακής διηνεκώς από κοινού εορτασµού του ενός χριστιανικού Πάσχα υφ’ απάντων των ανά την Οικουµένην Χριστιανών…»
Παρόµοια ήταν και η πρόταση του πατριάρχη Αθηναγόρα.
Τέλος το 1977 συνήλθε στην Γενεύη το Μεγάλο Συνέδριο των Ορθοδόξων Εκκλησιών για το θέµα της Ηµεροµηνίας του Πάσχα. Ο Καθηγητής Αστρονοµίας Γ. Κοντόπουλος, εκπροσωπώντας από επιστηµονικής πλευράς, το Οικουµενικό Πατριαρχείο, είχε προτείνει:
«Ο Υπολογισµός της ηµεροµηνίας του ορθοδόξου Πάσχα θα πρέπει να διορθωθεί το ταχύτερο δυνατόν. Μια από τις δυνατότητες θα ήταν να υιοθετηθεί το σηµερινόν Γρηγοριανό ηµερολόγιο. Μια πλέον ακριβής λύση θα ήταν να ακολουθήσουµε τον ακριβή προσδιορισµό της εαρινής πανσελήνου»
Ας ελπίσουµε λοιπόν ότι κάποτε θα γίνει κατανοητό από όλους η ουσία του προβλήµατος και βέβαια ότι θα τολµήσει, κυρίως η εκκλησιαστική ηγεσία των ορθοδόξων Χριστιανών, να προωθήσει το θέµα αυτό και έτσι να συνεορτάζουν το Πάσχα, όπως τα Χριστούγεννα, τουλάχιστον όλοι οι Χριστιανοί που ακολουθούν το νέο ηµερολόγιο…
Καλό Πάσχα
*Ο ∆ηµήτρης Ι. Μπουνάκης είναι καθηγητής Μαθηµατικών
επ. Σ.Σ.Μ., Ηµερολόγος
