Το Πάσχα, ως μια από τις κορυφαίες γιορτές της Ορθοδοξίας έχει τα δικά του ξεχωριστά έθιμα σε όλες τις περιοχές της Ελλάδας, η κάθε μία με έντονο παραδοσιακό χρώμα και έντονα πολιτιστικό χαρακτήρα.
Ο κύκλος των πασχαλιάτικων εθίμων στη δυτική Μακεδονία αρχίζει από το Σάββατο του Λαζάρου, όπου οι «Λαζαρίνες» με τις χρωματιστές παραδοσιακές στολές τους, από την Αιανή, τον Κρόκο, τη Λευκοπηγή, την Καισαριά, τη Ροδιανή και την Αγ. Παρασκευή Κοζάνης, ξεκινούν για να τραγουδήσουν Λαζαράτικα τραγούδια στις γειτονιές των χωριών τους και να χορέψουν στις πλατείες το χορό «Τσιντσιρό». Οι Λαζαρίνες είναι κορίτσια της παιδικής ηλικίας έως και της περιόδου του γάμου. Δεν νοείται κορίτσι της οικογένειας να μην υποδυθεί έστω μια φορά τον ρόλο της Λαζαρίνας και δεν υπάρχει οικογένεια που να μην διαθέτει τουλάχιστον μια χρωματιστή στολή που τα υφάσματά της έχουν δημιουργηθεί σε τοπικούς αργαλειούς της περιοχής.
Την Μ. Παρασκευή Στο Δρυόβουνο του δήμου Βοΐου, πραγματοποιείται «η αναπαράσταση της Αποκαθήλωσης του Χριστού» στον λόφο του «Γολγοθά» που βρίσκεται σε ύψωμα του χωριού. Το πρωί της Μ. Παρασκευής πλήθος πιστών συμμετέχει στην πομπή που σχηματίζεται προς τον λόφο, όπου σε κλίμα κατάνυξης ο Μητροπολίτης Σισανίου & Σιατίστης Παύλος θα παραδώσει το σκήνωμα του Ιησού στις μυροφόρες, τις νέες κοπέλες με παραδοσιακές στολές που έχουν φθάσει από όλη τη δυτική Μακεδονία για να συμμετάσχουν στην κατανυκτική τελετή.
Κοζάνη
Στην Κοζάνη, το «Χριστός Ανέστη», πολλοί κάτοικοι θα το ψάλλουν στο νεκροταφείο του Αγίου Γεωργίου, που είναι το μεγαλύτερο νεκροταφείο της πόλης. Σ’ ένα πολύ ιδιαίτερο κλίμα, τα μέλη κάθε οικογένειας συγκεντρώνονται γύρω από τα μνήματα των νεκρών τους και με αναμμένη τη λαμπάδα ψάλλουν το «Χριστός Ανέστη». Άλλοι κλαίγοντας, άλλοι γελώντας θα αγκαλιαστούν, θα τσουγκρίσουν τα αυγά τους και θα ανταλλάξουν ευχές, θα μιλήσουν για τους νεκρούς τους, ενώ φεύγοντας θ’ αφήσουν κόκκινα αυγά στο μνήμα για να «χορτάσουν» τα μέλη της οικογένειας που έχουν φύγει από τη ζωή. Η ατμόσφαιρα της βραδιάς είναι ξεχωριστή, έχει στοιχεία κατάνυξης, συγκινησιακής φόρτισης και είναι μια ξεχωριστή εμπειρία για τον επισκέπτη.
ΝΕΚΡΟΔΕΙΠΝΑ
Σε ορισμένα χωριά της Κοζάνης που οι κάτοικοι έλκουν την καταγωγής τους από τον Πόντο συνηθίζουν τα περίφημα «Νεκρόδειπνα». Την Δευτέρα και την Τρίτη του Πάσχα στο Πρωτοχώρι Κοζάνης οι κάτοικοι μαζεύονταν από νωρίς στα μνήματα, και ετοιμάζουν το εορταστικό τραπέζι της οικογένειας με σπιτικά εδέσματα, γλυκά, κόκκινο κρασί και ό,τι άλλο αγαπούσαν οι νεκροί. Το γεύμα διαρκεί έως αργά το απόγευμα και συνήθως σφραγίζεται μ’ένα μεθυστικό γλέντι, συνοδεία ποντιακής λύρας με χορούς και τραγούδια που θυμίζουν στα ζώντα μέλη της οικογένειας στιγμιότυπα από τους νεκρούς τους. Η ατμόσφαιρα είναι συγκινητική και αυτό που εντυπωσιάζει είναι τα συναισθήματα αγάπης και χαράς που οι άνθρωποι εκδηλώνουν σε αυτή τη νεκρολατρική γιορτή θέλοντας να επικοινωνήσουν με τα αγαπημένα τους πρόσωπα που έφυγαν από τη ζωή καθώς και η εξοικείωση των ανθρώπων με την ιδέα του θανάτου.
Βυζαντινή Αρτα
Με φόντο τα μνημεία της, οι εκδηλώσεις της «Βυζαντινής Άρτας», τη Μεγάλη Εβδομάδα, πραγματοποιούνται με αναβιώσεις εθίμων, χορωδιακούς ύμνους και ψαλμούς, παρουσιάσεις μαθημάτων αγιογραφίας και άλλα δρώμενα. Στόχος των εκδηλώσεων είναι, αφενός η δημιουργία ενός κλίματος ιδιαίτερης θρησκευτικής κατάνυξης κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Εβδομάδας και αφετέρου η προβολή των βυζαντινών μνημείων της Άρτας, που αποτελούν σήμα κατατεθέν για την περιοχή και η ανάδειξη τους μπορεί να συμβάλει στην αύξηση του τουριστικού ρεύματος. Το Μ. Σάββατο το πρωί, στο ιστορικό δημαρχείο της πόλης επί της οδού Σκουφά,πραγματοποιείται το έθιμο του σπασίματος πιάτων και κανατών.
Λάρισα
Το Πάσχα, στην κορύφωση της άνοιξης, συμβολίζει την αναγέννηση της ζωής. Έτσι δύο έθιμα που ξεχωρίζουν την περίοδο του Πάσχα είναι οι «Λαζαρίνες» της επαρχίας της Ελασσόνας, αλλά και τα λεγόμενα «Πασχαλόγιορτα» που τα γιορτάζουν οι κάτοικοι στο Μεγαλόβρυσο της Αγιάς. Το έθιμο Λαζαρίνες, έχει διπλό χαρακτήρα καθώς ταυτίζεται με τον ερχομό της Άνοιξης, αλλά και με την Ανάσταση του Λαζάρου. Πρόκειται για ένα έθιμο όπου παλαιότερα οι γυναίκες πήγαιναν στα χωράφια και μάζευαν λουλούδια με τα οποία στόλιζαν μικρά καλαθάκια. Το έθιμο είναι χορευτικό όπου γυναίκες φορώντας παραδοσιακές στολές χορεύουν ένα κυκλικό χορό με χαρακτηριστικά βήματα της περιοχής. Τα «Πασχαλόγιορτα» που αναβιώνουν στο Μεγαλόβρυσο της Αγιάς, αποτελούν ένα έθιμο που περιλαμβάνει παραδοσιακούς χορούς και χορωδιακά τραγούδια που χορεύονται την Τρίτη ημέρα του Πάσχα. Παλαιότερα τα «Πασχαλόγιορτα» γιορτάζονταν όλες τις ημέρες του Πάσχα, ειδικά όμως τη Τρίτη μέρα ο χορός ήταν πιο μεγαλοπρεπής. Τα τραγούδια ανήκουν στην κατηγορία των δημοτικών τραγουδιών, χορεύονται από άντρες και γυναίκες και συνδέονται με το χωριό. Στους επισκέπτες κατά τη διάρκεια των εκδηλώσεων δίνονται διάφορα πασχαλινά εδέσματα, ενώ ακολουθεί εορταστικό λαϊκό γλέντι με μουσική, τραγούδι και χορό.
Δωδεκάνησα
Ιδιαίτερα έθιμα, σε κάθε νησί, είναι ένα από τα χαρακτηριστικά του εορτασμού του Πάσχα στα νησιά της Δωδεκανήσου. Οι κάτοικοι των νησιών, τηρούν τα έθιμα αυτά με ευλάβεια, μεταφέροντας τα από γενιά σε γενιά. Τόσο στη Ρόδο (κυρίως στα χωριά) όσο και στα άλλα νησιά της Δωδεκανήσου, ο εορτασμός του Πάσχα αποτελεί μια ξεχωριστή γιορτή. Μια σημαντική διαφορά, σε σχέση με τις περισσότερες περιοχές της χώρας, είναι ότι στα Δωδεκάνησα την ημέρα του Πάσχα δεν περιλαμβάνεται στο μενού ο οβελίας, τα κοκορέτσια και τα συναφή εδέσματα. Το τραπέζι της Ανάστασης περιλαμβάνει την παραδοσιακή μαγειρίτσα (το βράδυ του Μ. Σαββάτου μετά το Χριστός Ανέστη) και την Κυριακή μεσημέρι τον «Λαμπριάτη» που είναι αρνί ή κατσίκι στο φούρνο γεμιστό με ρύζι και εντόσθια, που στα χωριά της Ρόδου ονομάζεται «καππαμάς». Ένα από τα ξεχωριστά έθιμα που πραγματοποιούνται την περίοδο του Πάσχα είναι «Τα κλήματα» στο νησί της Λέρου. Συγκεκριμένα την Τετάρτη του Μεγάλου Κανόνος, νωρίς το απόγευμα, συνεχίζεται μέχρι και σήμερα ένα πολύ παλαιό έθιμο, «τα κλήματα». Σύμφωνα με το έθιμο, αφού κτυπήσει η καμπάνα της Εκκλησίας, μαζεύονται τα παιδιά των Κατηχητικών, νέοι και νέες, αλλά και ενορίτες κάθε ηλικίας, παίρνουν τις ελληνικές και βυζαντινές σημαίες και τις «ποδιές» των Εικόνων σε κοντάρια και ξεκινούν με πομπή για την εξοχή. Εκεί μαζεύουν τις βέργες από τα κλήματα που κλαδεύτηκαν, τις κάνουν δεμάτια, φορτώνουν υποζύγια και τις πλάτες τους, και ψάλλοντας επιστρέφουν στις Εκκλησίες τους: «Της Παναγιάς τα κλήματα, και του Χριστού τα ξύλα και της Αγιάς Παρασκευής τα κόκκινα καντήλια. Ντήλια – ντήλια τα κόκκινα καντήλια». Στις Εκκλησίες, αποθέτουν τις βέργες, σε ειδικό χώρο, όπου όταν ξεραθούν θα φτιαχτεί πρόχειρο καμίνι και τα κλήματα θα γίνουν καρβουνάκια για το θυμιατό της Εκκλησίας. Στη συνέχεια αρχίζει η Ακολουθία του Μεγάλου Κανόνος.
Βούρνες στη Ρόδο
Στο χωριό Άγιος Ισίδωρος της Ρόδου κάθε χρόνο τις ημέρες του Πάσχα αναβιώνει το μοναδικό έθιμο σε όλη την Ελλάδα με την ονομασία «Βούρνες». Το έθιμο αυτό αρχίζει από το Μεγάλο Σάββατο και τελειώνει την Λαμπρή Δευτέρα. Συμμετέχουν σ’ αυτό όλοι οι μη παντρεμένοι (λεύτεροι όπως τους αποκαλούν) του χωριού οι οποίοι πρέπει τις μέρες αυτές να τηρήσουν ορισμένους κανόνες του εθίμου. Το Μεγάλο Σάββατο οι λεύτεροι φέρνουν Κουτσούρους (μεγάλους κορμούς δέντρων) με τους οποίους θα ανάψουν τον Καλαφουνό (μεγάλη φωτιά) πριν την Ανάσταση και φτιάχνουν και κρεμούν ένα ομοίωμα του Ιούδα στην πλατεία του χωριού. Επίσης την ίδια ημέρα εκλέγουν το Συμβούλιό τους το οποίο θα είναι υπεύθυνο για το έθιμο και θα δικάσει όλους τους λεύτερους την Λαμπρή Δευτέρα. Το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου την καμπάνα θα σημάνει αυτός που είναι νιόπαντρος. Την Κυριακή του Πάσχα μετά την Δεύτερη Ανάσταση κάποιος που συμμετέχει τελευταία φορά στο έθιμο, επειδή πρόκειται να παντρευτεί, βάζει φωτιά στον Ιούδα. Την Λαμπρή Δευτέρα γίνεται το Δικαστήριο, που είναι και η αποκορύφωση του εθίμου. Το προεδρείο δικάζει έναν – έναν τους συμμετέχοντες και σε όσους δεν τήρησαν τους κανόνες του εθίμου, επιβάλλονται χρηματικές ποινές. Ένας κανόνας ή αλλιώς υποχρέωση των λεύτερων είναι να πάνε στη λειτουργία στο εξωκλήσι του Αγίου Γεωργίου, πριν από την ανάγνωση του Ευαγγελίου. Αυτός που θα πάει μετά το Ευαγγέλιο «σημειώνεται» από την «μυστική αστυνομία» που κανείς δεν ξέρει ποιος είναι κι έτσι προσθέτει ακόμη μια παράβαση, εκτός του ότι βάζουν και το μανάλι μπροστά του και είναι υποχρεωμένος να πληρώσει επί τόπου κάποιο χρηματικό πρόστιμο. Επίσης, στα σπίτια όσων καταγραφούν απόντες από τη λειτουργία της Δευτέρας, πηγαίνουν κάποιοι νέοι που έχουν ορισθεί από το συμβούλιο και πάνω στην καπνοδόχο τοποθετούν μια τσουκοπάνα (ένα ειδικό πανί) που φανερώνει ότι ήταν απόντες από την Εκκλησία κι έτσι θα καταγραφεί ως παράβαση και θα τιμωρηθούν με το ανάλογο πρόστιμο. Όσοι αρνούνται να πληρώσουν τους επιβάλλεται η εσχάτη των ποινών, που είναι η ΒΟΥΡΝΑ, δηλαδή τους ρίχνουν σε μία χαβούζα με νερό. Τα χρήματα που θα μαζευτούν από το έθιμο δίδονται για φιλανθρωπικούς σκοπούς.
Κάλυμνος Κάρπαθος
Εντυπωσιακή είναι η Ανάσταση στο νησί της Καλύμνου, με τους αυτοσχέδιους δυναμίτες που ρίχνονται και οι οποίοι ταρακουνούν στην κυριολεξία το νησί. Στην Κάρπαθο τα πασχαλινά έθιμα ξεχωρίζουν στον Όλυμπο, όπου οι κάτοικοι ακολουθούν παραδόσεις πένθους και θρήνου στη διάρκεια της Μεγάλης Εβδομάδας.
