«Πολλοί θα αναρωτηθούν, αν στους δύσκολους καιρούς που ζούμε, αξίζει να στηρίζουμε πολιτιστικές δράσεις, να μελετούμε τα περασμένα, να δημοσιεύουμε βιβλία, να δημιουργούμε τέχνη, να επενδύουμε στην Παιδεία.
Εμείς θεωρούμε ότι η επένδυση στην Παιδεία είναι το αποτελεσματικότερο αντίδοτο στην πολύμορφη κρίση των ημερών μας. Η μελέτη της ιστορίας και του λαϊκού πολιτισμού θα βοηθήσει να συνειδητοποιήσουμε την κλίμακα των αξιών της κοινωνίας μας και ν’ αναθεωρήσουμε οτιδήποτε σαθρό μας οδήγησε σ’ αυτή την κατάσταση. Το υγιές και ζωντανό κομμάτι της παράδοσης συνυφαίνεται με το παρόν, γίνεται οδηγός στα άγνωστα μονοπάτια του μέλλοντος. Μετά τη διάψευση των ελπίδων που είχαμε εναποθέσει στη δύναμη της τεχνολογίας και των αγορών, είναι καιρός να επανεκτιμήσουμε, πέρα από την αξία του χρήματος, και τις θεμελιώδεις αξίες που συγκρότησαν την κοινωνία μας, την αλληλεγγύη, την ελευθερία, την ανθρωπιά…».
Τα παραπάνω, απόσπασμα από τα “Επιλεγόμενα”του Κωνσταντίνου Φουρναράκη προϊστάμενου του Ι.Α.Κ., στα “Άσματα Λαϊκά Κρητών ή Συλλογή Κρητικής Ποιήσεως Ποικίλης” 1850, τα οποία, σε φωτομηχανική έκδοση, έδωσε στη δημοσιότητα το Ιστορικό Αρχείο Κρήτης, έρχονται να τονίσουν με τον κατηγορηματικότερο τρόπο ό,τι επιβάλλεται να επιστρέψουμε στις ρίζες και τις πηγές του τόπου μας και του λαού μας και να αφήσουμε όλα όσα μας αποξένωσαν απ’ αυτά.
Οταν πριν από 2 χρόνια περίπου,είχε δοθεί στο κοινό το Α’ μέρος του ίδιου τόμου, από τα “Ασματα Λαϊκά Κρητών” είχα εκφράσει τη χαρά μου, επειδή το Ιστορικό Αρχείο Κρήτης, με το φιλόδοξο πρόγραμμα που εγκαινίαζε ο προϊστάμενός του κ. Κωνσταντίνος Φουρναράκης, δίδει τη δυνατότητα στο ευρύτερο κοινό να “κοινωνήσει” με αυτούς τους προγονικούς θησαυρούς που ο μεγάλος λαογράφος Παύλος Βλαστός συνέλεξε.
Στον ογκώδη τόμο των 654 σελίδων που δόθηκε στην κυκλοφορία, περιέχονται αυτά ακριβώς που λέει ο τίτλος του τόμου: Τραγούδια του λαού μας. (Προτρεπτικά, της Τραπέζης, Προπόσεις, Βακχικά, Ποιμενικά, Φυλακισμένων, Εξορίστων και Ξενητευμένων, Θηρευτικά, Φυτολογικά, Άσματα αστεία, Ασματα ερωτικά, Ηρωικά ή κλέφτικα, του Χάρωνος, Αιθερίων πνευμάτων κ.λ.π.). Με άλλα λόγια, στον τόμο περιέχονται οι χαρές και οι λύπες της ζωής του λαού μας, τα μεγάλα βάσανα και οι ανεκπλήρωτες ελπίδες του, τα άγια πάθη της Κρήτης, δηλαδή όλα όσα ο λαός μας με της καρδιάς του το πύρωμα και με της γλώσσας του τη δωρική λαλιά μελωδούσε στις ώρες τις επίσημες και τις καθημερινές, στα γλέντια, στις χαρές, στις γιορτές, στην πίκρα και στον θάνατο.
Σχεδόν σε όλα τα τραγούδια ο Παύλος Βλαστός αναφέρει τα ονόματα και τον τόπο καταγωγής των “υπαγορευτών” των τραγουδιών της συλλογής, σε μερικά δε και την ημερομηνία καταγραφής. Επιπλέον κάτω από τα περισσότερα παραθέτει σχόλια, γλωσσικά, ιστορικά κ.λπ. με τα οποία κατανοείται η σημασία του τραγουδιού. Με αυτό τον τρόπο, ο σημερινός αναγνώστης χαίρεται και κατανοεί περισσότερο, αυτόν τον πολιτιστικό πλούτο που ο λαός μας δημιούργησε στο πέρασμα των αιώνων και μας άφησε κληρονομιά πολύτιμη και μοναδική.
Ο τόμος περιέχει αυτούσια τα άσματα, με τη γραφή του Παύλου Βλαστού, επιλεγόμενα του επιμελητή της έκδοσης Κ. Φουρναράκη, καθώς και ευρετήριο των “υπαγορευτών” των τραγουδιών της συλλογής.
Παραθέτω ένα από την κατηγορία “Άσματα Ζωολογικά”, με τις σημειώσεις του Παύλου Βλαστού :
Η ΨΕΙΡΑ
Μια ψείρα μου γκρεμίστηκε / κι εκουτσοποδαρίσθηκε/
Πάω τηνε ς του κασάπη / και του λέω να τη σφάξει
Να τη σφάξη, να τη γδάρη,/ και να βγάλη το τομάρι
Και πουλώ την εμισή,/για ένα μίστατο κρασί.
Και πουλώ την και την άλλη /για ένα πρατικό κριθάρι.
Κι απομέν’ η κεφαλή,/ παχυά που ‘ το και καλή.
Και μου τη ζητούν κι εκείνη,/ να μου δώσουνε τσικίνι.
Δεν τη δίδω, μα το Στο, /αν μου δώσουνε κι οχτώ.
(Ιωάννης Ιερωνύμου Σιγανός, Ρέθυμνον)
Μα το Στο!= αντί Θεόν. δια να μη ορκισθή εις το όνομα του.
«Οι Κρήτες το πάλαι εφυλάττοντο μ’ άκραν ευλάβειαναπό του να μιγνύωσιν εις τους όρκους των το όνομα των θεών». Μη μεταχειριζόμενοι ποτέ αυτούς μάρτυράς των,όσα ήθελον να επιβεβαιώσωσιν,αλλ’ ώμνυον επί των ζώων,καθώς εις χήνας και κύνας και άλλα παρόμοια ζώα. Ο νόμος ούτος είχε συστηθή από τον Ραδάμανθυν και δια τούτο τον ονομάζει ο Ησύχιος νόμον του Ραδαμάνθυος {Πορφύρ. Βιβλ.3 περί αποχής εμψύχων] Και σήμερον οι Κρήτες ορκίζονται πολλάκις αντί να αναφέρωσι τα θεία- μα το νερό!-μα τη γη- μα τον ουρανό και μα τη θάλασσα.- μα τον ήλιο- μα τα λάχανα- μα το φως που φέγγει. -μα το ψωμί (ή εκείνο που το ΄πεμπε) .-μα τη νιότη μου- μα το ναι [και μα τα’ όχι] .-μα τη φιλιά μας – μα την αγάπη μας .- μα τα δυο μου μάθια .- μα την ημέρα.- μα τη νύχτα [που μασε σκεπάζει (εάν είναι νύχτα)].- μα τη νύχτα,ή τον ουρανό – πουν’ αποπάνω μας.-Εις χωρίον Αποστόλους Αμαρίου λέγουν – μα τον Αένα.
