«Παιδαγωγικές Ομιλίες»

Θεωρώ μεγάλη τύχη τ’ ότι, πρόσφατα, πέρασε στην κυριότητά μου ένα δυσεύρετο βιβλίο, το οποίο θα μπορούσε να φανεί ιδιαίτερα χρήσιμο για όσους ασχολούνται με τα παιδαγωγικά και την ψυχολογία. Και το βιβλίο αυτό είναι δυσεύρετο τώρα πια, εξαιτίας του χρόνου που κυκλοφόρησε, για πρώτη φορά, στην ελληνική γλώσσα: Η εν Αθήναις Ελληνική Εκδοτική Εταιρεία το παρουσίασε το Γενάρη του 1911, σε (καθαρευουσιάνικη) μετάφραση  του επιθεωρητή Μέσης Εκπαιδεύσεως, Γεωργίου Κ. Γρατσιάτου.
Το βιβλίο, λοιπόν, που θα σας παρουσιάσω σήμερα, τιτλοφορείται «Παιδαγωγικές Ομιλίες». Είναι η επιτομή των ιδεών του Αμερικανού φιλοσόφου και ψυχολόγου William James (γεννήθηκε 11 Γενάρη 1842 – πέθανε 26 Αυγούστου 1910) για την παιδαγωγική ψυχολογία, βασισμένη σε διαλέξεις που είχε δώσει σε εκπαιδευτικούς διαφόρων βαθμίδων στις αρχές της δεκαετίας του 1890.
Από τα 15 επιμέρους κεφάλαια, που κατατέμνεται το παρόν βιβλίο και τα οποία αφορούν τον ψυχολογικό κόσμο των μαθητών και τον τρόπο που πρέπει να τους αντιμετωπίζουνε οι παιδαγωγοί και οι δάσκαλοι, ό,τι πρέπει να συγκρατήσουμε, όπως λέει ο μεταφραστής στον πρόλογό του, είναι πως προτάσσουν «πάντα τα ουσιώδη και πρακτικώς χρήσιμα προς την του διδασκάλου τέχνη». Και από τρία κεφάλαια του βιβλίου του W.James, διάλεξα ενδεικτικά αποσπάσματα [τηρώντας το λεκτικό, τη σύνταξη και την ορθογραφία του Γρατσιάτου, μα εφαρμόζοντας το μονοτονικό!], τα οποία έχουν διαχρονική, κατά τη γνώμη μου, αξία για την ανατροφή και τη διδασκαλία των παιδιών και τα οποία δε θα ‘πρεπε ποτέ, νομίζω, να λησμονούν κι οι δάσκαλοι κι όσοι επιχειρούν εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις κάθε εποχή!
Στο 1ο κεφάλαιο, που καλείται «Ψυχολογία και διδακτική τέχνη», εντόπισα το ακόλουθο απόσπασμα (σελίδα 4): «[…] Η επιστήμη δύναται μόνον να διαγράφη τα όρια, εν οις οι κανόνες της τέχνης δέον να εφαρμόζωνται, και να καθορίζη τους νόμους, ους ο την τέχνην ασκών οφείλει μη παραβαίνη, αλλά τι το εν τοις ορίοις τούτοις εκάστοτε πρακτέον, τούτο αφίεται όλως εις την ιδίαν αυτού ευφυίαν […]».
Στη σελίδα 37, όμως, διαβάζουμε και τα εξής λόγια του James: «[…] Μηδέν μηδέποτε ο διδάσκαλος ας απαιτή παρά των μαθητών, όπερ αυτός αδυνατεί να ποιήση. Το «ελθέ ίνα σοι δείξω πώς» είναι ασυγκρίτως οξύτερον προς μάθησιν του «πήγαινε και κάμε όπως λέγει το βιβλίον» […]» (σελ. 37, κεφάλαιο 7, «Έμφυτοι αντιδράσεις»).
Καταλήγοντας, όμως, το παρόν αρθρίδιο, προτείνω να ενστερνιστούμε και το ακόλουθο απόσπασμα του Αμερικανού ψυχολόγου: «[…] Φροντίζετε λοιπόν, παρακαλώ υμάς, όπως ποιήτε τους υμετέρους μαθητάς ελευθέρους, εθίζοντες αυτούς να πράττωσιν, οσάκις είναι δυνατόν, λογιζόμενοι το αγαθόν. Εθίζετε αυτούς να λέγωσι την αλήθειαν ουχί δεικνύοντες αυτοίς την κακίαν του ψεύδους, αλλά ποιούντες τας ψυχάς αυτών ενθουσιαστικάς προς την τιμήν και την φιλαλήθειαν […]» (σελ. 140 – 141, κεφάλαιο 15ο, «Η βούλησις»).