Το ενεργειακό πρόβλημα νοείται, όχι μόνο ως μείωση της χρήσης των αποθεματικών ορυκτών καυσίμων, αλλά και ως πρόβλημα του οποίου οι συνέπειες επηρεάζουν την ισορροπία και ποιότητα του τοπικού και πλανητικού περιβάλλοντος. Τέτοιες συνέπειες είναι το φαινόμενο του θερμοκηπίου, η κλιματική αλλαγή, η όξινη βροχή, η ατμοσφαιρική ρύπανση, η θερμική ρύπανση, η ρύπανση των υδάτων και άλλα περιβαλλοντικά ζητήματα και προβλήματα που προκαλούνται από την καύση ορυκτών καυσίμων. Γι’αυτό είναι λογικό, αναγκαίο και ηθικό -περιβαλλοντικά και αξιακά- η ανθρωπότητα να απεξαρτηθεί, ενεργειακά, από τα ορυκτά καύσιμα, μέσω της χρήσης και εκμετάλλευσης εναλλακτικών ανανεώσιμων και ήπιων μορφών ενέργειας, που αντλούνται από “καθαρές” και μη ρυπογόνες πηγές του φυσικού μας περιβάλλοντος. Γιατί η ιδιαιτέρως ενεργοβόρα πλανητική κοινωνία, σήμερα, καταναλώνει τεράστια ποσά ενέργειας, συνήθως με ανορθολογικούς και μη συνετούς τρόπους, δείχνοντας να αδιαφορεί για τις περιβαλλοντικές τους επιπτώσεις (5,7,10). Γι’ αυτό και η εκπαίδευση από τις μικρές ηλικίες της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης, αλλά και τις προ-εφηβικές, εφηβικές και μετα-εφηβικές ηλικίες της δευτεροβάθμιας και τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, μπορεί να συντελέσει στη διαμόρφωση μιας φιλοπεριβαλλοντικής αντίληψης, θέσης, στάσης, δράσης και συμπεριφοράς, που θα στηρίζεται στη χρήση των ήπιων, μη ρυπογόνων μορφών ενέργειας, ιδιαίτερα, στον τόπο μας, ο οποίος διαθέτει πολλαπλές δυνατότητες εκμετάλλευσής τους. Το ερώτημα όμως που τίθεται και αφορά την ελκυστική, χρήσιμη και αποτελεσματική διδακτική προσφορά των ήπιων μορφών ενέργειας στα περιβαλλοντικά εκπαιδευτικά προγράμματα των δύο υψηλότερων βαθμίδων εκπαίδευσης, είναι το ποιούς διδακτικούς στόχους θα προσεγγίσουμε και με ποιές επιδιώξεις και πρακτικές διδασκαλίας και μάθησης.
Έτσι, αναζητώντας εφικτούς διδακτικούς στόχους κατάκτησης της πολυδιάστατης θεματικής των ήπιων μορφών ενέργειας, καταλήγουμε, ενδεικτικά, στις παρακάτω επιδιώξεις και πρακτικές, που αφορούν τα περισσότερα αντικείμενα του σχολικού προγράμματος ή και αυτόνομα περιβαλλοντικά εκπαιδευτικά προγράμματα (2,7,8,9,11): Κατανόηση της έννοιας της ενέργειας, των μετατροπών της, των πηγών της, των μορφών της και των ρόλων της στην καθημερινή ζωή. Γνώση και κατανόηση της ροής ενέργειας, της φωτοσυνθετικής διαδικασίας και της σχέσης της με την ενέργεια βιομάζας στα φυσικά οικοσυστήματα. Κατανόηση του φαινομένου του θερμοκηπίου και της όξινης βροχής, ως περιβαλλοντικών προβλημάτων που προκαλούνται από την αλόγιστη υπερ-χρήση των ορυκτών καυσίμων. Συνειδητοποίηση του ενεργειακού ζητήματος, ως κρίσιμου περιβαλλοντικού προβλήματος που απειλεί την οικολογική ισορροπία του πλανήτη Γη. Ιστορική εξέλιξη της χρήσης των ανανεωτικών πηγών ενέργειας στη διάρκεια της ενεργειακής – ανθρώπινης ιστορίας. Αναγνώριση των χαρακτηριστικών και διαφορών, ανάμεσα στις συμβατικές και εναλλακτικές μορφές ενέργειας. Εκτίμηση των μειονεκτημάτων της χρήσης των παραδοσιακών καυσίμων γαιάνθρακα και πετρελαίου. Επισήμανση των πλεονεκτημάτων των ήπιων μορφών ενέργειας. Δράση εξοικονόμησης ενέργειας για την επίτευξη περιβαλλοντικής ισορροπίας, βιώσιμης – αειφορικής ανάπτυξης και ποιότητας ζωής.
Ευαισθητοποίηση για τα προβλήματα υπερ-ανάλωσης και εξάντλησης των πεπερασμένων φυσικών πόρων, αλλά και για τις προοπτικές χρήσης και αξιοποίησης των ανεξάντλητων και ανανεώσιμων φυσικών πόρων. Ενεργοποίηση (ατομική – συλλογική – εθνική – διακρατική και πλανητική) για την άμβλυνση ή επίλυση του ενεργειακού προβλήματος. Συνειδητοποίηση της σχέσης που υφίσταται ανάμεσα στη χρήση ενέργειας και στην ανθρώπινη καταναλωτική στάση και συμπεριφορά. Διαμόρφωση ευνοϊκής φιλοπεριβαλλοντικής στάσης για τη χρήση και διάδοση των ήπιων μορφών ενέργειας. Επίσης, σε ομάδες εργασίας σπουδαστών που μελετούν και αξιολογούν τις οικονομικές, κοινωνικές και περιβαλλοντικές διαστάσεις των ήπιων μορφών ενέργειας, μπορούν να διερευνηθούν η (2, 9, 11): Πρόβλεψη της σημαντικότερης μορφής ενέργειας μετά από 100 χρόνια. Αναγκαιότητα στροφής της ανθρωπότητας προς τις ήπιες μορφές ενέργειας. Αιτιολόγηση της μη-ακόμη- ευρείας αποδοχής χρήσης των ήπιων μορφών ενέργειας. Αξιολόγηση των πολιτικών πεποιθήσεων και οικονομικών συμφερόντων που υποκρύπτονται από τους αρνητές ανάπτυξης, εφαρμογής και διάδοσης των ήπιων μορφών ενέργειας. Εννοείται ότι στα πλαίσια της βιωματικής διερεύνησης των πολλαπλών αυτών διαστάσεων και επιδιώξεων είναι αναγκαίο να πραγματοποιούνται επισκέψεις σε εγκαταστάσεις που χρησιμοποιούν ήπιες μορφές ενέργειας ή σε υπηρεσίες και φορείς που ασχολούνται μ’ αυτές. Και ακόμη να καλούνται ειδικοί στο σχολείο για συζητήσεις με τους σπουδαστές που αφορούν τη χρήση των εναλλακτικών αυτών μορφών ενέργειας. Επίσης μπορεί να προταθεί η χρήση μιας συγκεκριμένης μορφής ενέργειας στο σχολείο, για να συγκριθεί μ’ αυτήν που το σχολείο ήδη χρησιμοποιεί. Αλλά και να κατασκευαστεί μακέτα ή συσκευή χρήσης ήπιας μορφής ενέργειας (ιδιαιτέρως στα τεχνολογικά μαθήματα), όπως ο υδρόμυλος, ο ηλιακός θερμοσίφωνας, η ανεμογεννήτρια κ.ά.
Ακόμη μπορούν οι σπουδαστές, να οργανώσουν μια έρευνα με ερωτηματολόγιο, για να ανιχνεύσουν και να εντοπίσουν τις ανθρώπινες στάσεις απέναντι στις ήπιες μορφές ενέργειας ή και να: ερευνήσουν τις δυνατότητες εγκατάστασης ηλιακής, αιολικής και υδραυλικής ενέργειας στην περιοχής τους ή, επίσης, να εντοπίσουν στον τοπικό χάρτη της περιοχής τους τις μονάδες παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, καθώς και τις τοποθεσίες, στις οποίες μελλοντικά, μπορούν να εγκατασταθούν ήπιες μορφές ενέργειας (1,2,3,8,13). Με τις βιωματικές και διερευνητικές αυτές πρακτικές γνώσης, μελέτης και έρευνας, οι σπουδαστές κατανοούν όχι μόνο τη χρήση των ήπιων μορφών ενέργειας, αλλά και το ρόλο τους στην προσπάθεια επίλυσης των οξυμένων ενεργειακών προβλημάτων που ταλανίζουν του πλανήτη μας. Οι δράσεις αυτές στηρίζονται στη συλλογή, επεξεργασία και αξιολόγηση ιδεών, πληροφοριών, μαρτυριών και υλικών που αντλούνται από πολλαπλές, πολυποίκιλες και διαφορετικές (επιστημονικά, κοινωνικά και πολιτικά) πηγές πληροφόρησης, οι οποίες σχετίζονται με τους αλληλεξαρτώμενους φυσικούς, κοινωνικούς, οικονομικούς, τεχνολογικούς και θεσμικούς παράγοντες που επηρεάζουν και διαμορφώνουν, τα υπό μελέτη και έρευνα, θέματα των ήπιων μορφών ενέργειας. Έτσι με τις διερευνητικές και διεπιστημονικές αυτές δραστηριότητες, οι σπουδαστές, μπορούν να οικοδομήσουν γνώσεις, να αναπτύξουν δεξιότητες, αλλά και να διαμορφώσουν φιλοπεριβαλλοντικές αντιλήψεις, στάσεις, και συμπεριφορές για τις ήπιες μορφές ενέργειας, αφυπνίζοντας και οξύνοντας την οικο-περιβαλλοντική τους συνείδηση και ευαισθησία για την ποιότητα του περιβάλλοντος, στο οποίο, μελλοντικά, θα ζήσουν ως υπεύθυνοι, δραστήριοι και δημιουργικοί πολίτες.
*καθηγητής Φυσικών και Περιβαλλοντικών Επιστημών
ΠΗΓΕΣ ΚΑΙ ΑΝΑΦΟΡΕΣ
Αθανασάκης Α., Ήπιες Μορφές Ενέργειας, Πρακτικά 10ου Πανελληνίου Συνεδρίου της Ένωσης Ελλήνων Φυσικών, Λουτράκι 2004. Αθανασάκης Α., Ερευνητικός σχεδιασμός των ήπιων μορφών ενέργειας στα σχολικά προγράμματα περιβαλλοντικής αγωγής και εκπαίδευσης, Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης (Κ.Π.Ε.) Μουζακίου Καρδίτσας, Μουζάκι 2012. Αθανασάκης Α., Κουσουρής Θ., Κονταράτος Σ., Αρχές Περιβαλλοντικών Επιστημών, Ο.Ε.Δ.Β., Αθήνα 2012. Barbier P., Νέες Μορφές Ενέργειας, ΑΣΥΝΕΧΕΙΑ, Αθήνα 1986. Κονταράτος Σ., Ενεργειακή κρίση, εναλλακτική τεχνολογία και κοινωνική αλλαγή, ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ, 14, 1980. Ευθυμιόπουλος Η., Που βαδίζει ο κόσμος: Προς μια οικονομία χαμηλής ενέργειας, ΤΡΟΧΑΛΙΑ, Αθήνα 1992. Κέντρο Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (Κ.Α.Π.Ε.): Οδηγός Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας: Δυνατότητες αξιοποίησης στην Τοπική Αυτοδιοίκηση, Αθήνα 2005. Κουλαϊδής Β., Τσελφές Β., Ενέργεια: Μια διερεύνηση των αντιλήψεων των μαθητών με βάση τη χρήση της, ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ, 80, 1995. Κουτσούμπας Χ., Διδακτική προσέγγιση των ήπιων μορφών ενέργειας με το παραδοσιακό και με το εποικοδομητικό πρότυπο, ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ, Αθήνα 2004. Κουτσούμπας Χ., Ήπιες Μορφές Ενέργειας, ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ, Αθήνα 2006. Μερκούρης Σ., Εναλλακτικές Μορφές Ενέργειας: Διδακτική πρόταση περιβαλλοντικής διάστασης στο μάθημα της Φυσικής του Γυμνασίου, ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ, Αθήνα 2000. Πατσέας Κ., Ενέργεια – Ανάπτυξη – Περιβάλλον, ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ, Αθήνα 1999. Portola Institute, Energy primer, Menlo Park, California 1974.
