■ ∆ιηγείται ο 94χρονος Γιώργος Καρεφυλάκης
O Μάιος είναι ο µήνας των λουλουδιών και της ανθισµένης φύσης όµως για τους Κρητικούς και προ πάντων για τους ηλικιωµένους, όπως ο 94χρονος κ. Γιώργος Καρεφυλάκης είναι και ο µήνας της µάχης της Κρήτης.
Αναστοράται, ο κ. Γιώργος µε θλίψη και συγκίνηση, για τους τόσους θανάτους και εκτελέσεις, µα και µε περηφάνια για την αντίσταση των Κρητικών.
Σήµερα θα µας περιγράψει τις δυσκολίες που έζησαν όλοι στο χωριό την περίοδο της Κατοχής.
Έπεσε λοιπόν η Κρήτη µετά και την ηρωική αντίσταση του λαού της στα χέρια των Γερµανών. Την περίοδο της Κατοχής, που ειδικά στην περιοχή των Χανίων κράτησε µέχρι και τον Μάη του 1945, όπως και σε κάθε κατοχική περίοδο , όλα τα πράγµατα ήταν δύσκολα.
Παντού ήταν ελλείψεις , το εµπόριο είχε σχεδόν νεκρωθεί ,τα χρήµατα είχαν χάσει την ονοµαστική τους αξία . Το εµπόριο εδώ στο χωριό και παντού στα Χανιά και σε όλη την Ελλάδα ήταν ανταλλακτικό εµπόριο, για µικρές συναλλαγές χρησιµοποιούσαν αντί για χρήµατα τα τσιγάρα. Στα Χανιά λειτουργούσε και µια µικρή βιοτεχνία τσιγάρων, κάποιου Μανωλικάκη, απέναντι από τον Απόλλωνα και τα τσιγάρα αυτά τα χρησιµοποιούσαν πολλοί αντί για χρήµατα για µικρές συναλλαγές, ενώ για µεγαλύτερες χρησιµοποιούσαν το λάδι. Το λάδι ήταν το χρυσάφι της εποχής, µπορούσες µε ένα ντενεκέ λάδι να πάρεις ακόµα και ένα οικόπεδο στα Χανιά
Η πείνα βασάνιζε όλο τον κόσµο, ακούγαµε, ότι ειδικά στις µεγάλες πόλεις, το µάθαµε κι αργότερα µε σιγουριά ,.ότι στην Αθήνα πέθανε πάρα πολύς κόσµος από την πείνα.
Εδώ στο χωριό, όλοι δυσκολευόµαστε, όποιος είχε όµως λίγες ελιές και ένα χωραφάκι για να σπέρνει λίγο στάρι την έβγαζε κουτσά στραβά. Θυµάµαι κι εµείς µια χρονιά που µας τέλειωσε το αλεύρι κατά τον Μάιο, πήγαµε στο χωράφι µε το στάρι και µαζέψαµε το µεστό µεστό και το << θρουλίσαµε >> ( µαδήσαµε , κοµµατιάσαµε, θρυµµατίσαµε ) µέσα στο κοφίνι για να κάνουµε µια φουρνιά ψωµί µέχρι να αλωνίσουµε το υπόλοιπο.
Θυµάµαι , όµως ,ακόµα µέσα στην φρίκη του πολέµου και της Κατοχής,ένα έφεδρο Γερµανό µεγάλης σχετικά ηλικίας, τον Μπίλι, που έµενε σε ένα επιταγµένο τµήµα του σπιτιού µας, που σχεδόν κάθε µέρα µε φώναζε και µου έδινε κρυφά µια φετούλα ψωµί µε µαρµελάδα. Νόµιζα και πίστευα πως το έκανε µόνο σε εµένα, όµως όχι, προ πέντε έξι χρόνια, ήρθε στο σπίτι µας, από την Αθήνα που λείπει χρόνια, µια παλιά γειτονοπούλα και στην κουβέντα πάνω µου είπε πως και σε αυτήν έδινε φετούλες ο Μπίλης. Ευτυχώς που την ανθρωπιά δεν την εξαφανίζει πάντα ο πόλεµος.!!!
Βέβαια και οι Γερµανοί δεν καλοπερνούσαν, είχαν επιτάξει κάποια χωράφια εδώ στο χωριό, κι εµάς ένα κοµµάτι εδώ στα Ψιλιανά και άλλων χωριανών βέβαια και του Μάνο στην Πελεκαπίνα όλο το Μετόχι. Φύτευαν και αυτοί τα πάντα στα χωράφια και για κηπουρούς είχαν του ς Ιταλούς αιχµαλώτους που είχαν εξεγερθεί εναντίον του Μουσολίνι , µάλιστα είχαν και τους επέβλεπαν άλλους Ιταλούς πιστούς στον Μουσολίνι , τους Μελανοχίτωνες.
Εµείς και όλοι οι χωριανοί φυτεύαµε όλα τα λαχανικά, φασολάκια ντοµάτες, κρεµµύδια, κουκιά ,τα πάντα και έτσι πορευόµαστε. Στα Χανιά είναι αλήθεια ότι δυσκολεύονταν πολύ , έβλεπες ανθρώπους να έρχονται µε τα πόδια στο χωριό να κρατάνε ένα τσουβάλι κι ένα µαχαιράκι να ψάχνουν για λίγα χορταράκια.
Τώρα το θέµα είναι πώς θα τα µαγείρευαν, που δεν υπήρχε καύσιµη ύλη,ούτε πετρελαιο για την γκαζιέρα.
Πολλοί χωριανοί, µα και από άλλα γειτονικά µε την πόλη χωριά, είχαν ως κύριο επάγγελµα να κουβαλούν ξύλα µε τα γαϊδουράκια τους στην πόλη . Τα υψώµατα πάνω από τον Γαρίπα, οι Κοπράνες , ήταν γεµάτες από πρινάρια , έκοβαν λοιπόν τα πρινάρια ,µα και ό,τι άλλο αγριο ή ήµερο δέντρο συναντούσαν, το τεµάχιζαν και το φόρτωναν στα ζώα τους , το µετέφεραν στα Χανιά και το πουλούσαν.
Μάλιστα, όταν τέλειωσαν τα άγρια δέντρα στο βουνό , στράφηκαν µε την ίδια µανία και στα Μοναστηριακά κτήµατα, οι ελιές της Αγίας Κυριακής και οι ελιές στο µικρό µετόχι της Αγίας Παρασκευής παρ΄ολίγον να εξαφανιστούν την περίοδο της Κατοχής.
Ένα άλλο θέµα, που το ζήσαµε την ίδια περίοδο , µα και λίγο αργότερα, ήταν η γενική φτώχεια , ο καθένας προσπαθούσε να τα βγάλει πέρα όπως όπως , προπάντων να θρέψει τα παιδιά του και να τα στείλει στο Σχολείο, τουλάχιστον στο ∆ηµοτικό.
Θυµάµαι πάλι και νιώθω άβολα µε την σηµερινή αφθονία παιδικών ρούχων και παιχνιδιών.
Με το Σχολείο πηγαίναµε εκδροµή ή στα Μπουτσουνάρια ή στην Αγία Βαρβάρα, δίπλα στις Μουρνιές. Θα πηγαίναµε , λέει , αύριο στην Αγία Βαρβάρα και λέει η µαµά του συµµαθητή µου του Συµεών Κατσανεβάκη – Κυρία Κατίνα, εµένα αύριο ο Συµεών δεν θα πάει στην εκδροµή γιατι δεν έχει παντελονάκι.
– Σώπα , κ. Βαγγελιά, εγώ έχω υφάνει δυο του Γιώργο µου , θα του δώσω να βάλει το ένα.
Έτσι ήρθε ο Συµεών στην εκδροµή, ασχέτως αν τρυπήσαµε µε τις ”κωλιές” σε µια ”χυτάρα” και οι δυο µας τα παντελονάκια , όµως τα µπάλωσαν οι µανάδες µας και τα ξαναβάλαµε.
Όσον αφορά τώρα τις µικροασθένειες, γιατροί δεν υπήρχαν, πιο πολλοί ήταν οι πρακτικοί, σπουδαίος πρακτικός στα σπασίµατα ήταν ο Ντουσάκης στην Πελεκαπίνα και οι <<µαµµές >> που παίζαν και το ρόλο του παιδιάτρου. Οι << γητειές >>στην ηµερήσια διάταξη , τα γιατροσόφια , οι εντριβές , τα ζεστά ροφήµατα .κ. ά.
Είχαµε και τις ψείρες και τους κοριούς , άλλο µεγάλο θέµα κι αυτό. Φάρµακο για τις ψείρες δεν υπήρχε, υπήρχε ένα χτένι µε σιµά σιµά δοντάκια για τα µαλλιά των κοριτσιών, τα αγόρια κουρεύονταν µε την ψιλή µηχανή. Μας έλουζαν, µας καθάριζαν οι µανάδες µας και αύριο πάλι που θα γυρνούσαµε από το Σχολείο ήταν γεµάτο το κεφάλι µας. Επιπλέον οι µαµάδες ,µάς έβραζαν τα ρούχα µας στο καζάνι για να ψοφήσουν οι ψείρες και οι κοριοί. που ήταν πάνω στα ρούχα και ιδίως στα στριφώµατα.
Για τους κοριούς , που ήταν πιο µεγάλοι που τσιµπούσαν και ρουφούσαν πιο πολύ αίµα ήταν δύσκολα τα πράγµατα. Πάντως εµάς η µαµά µας, βρήκε λίγο πετρέλαιο, από ένα Γερµανό που έµενε στο σπίτι µας. το εβαλε σε 4 ντενεκάκια και µέσα εκεί βούτηξε τα 4 πόδια του κρεβατιού και κάπως γλιτώσαµε από τους πολλού κοριούς.
Τώρα που είπα για πετρέλαιο , θυµήθηκα τις ωραίες λάµπες που είχαµε στο σπίτι µας για φωτισµό , τώρα ελλείψει πετρελαίου µείνανε στο ”ράφι” παροπλισµένες και εβάλαµε σε χρήση τους ταπεινούς λύχνους, 3-4 είχαµε και ένα πιο µεγάλο µε χοντρό φυτίλι για το µεγάλο δωµάτιο.
Εκτός από την µεγάλη πείνα και τις άλλες δυσκολίες της Κατοχής είχαµε και πολλές θανατηφόρες αρρώστιες, όπως η φυµατίωση, η ελονοσία , ο τύφος , η γρίπη κ. ά.
Ειδικά η φυµατίωση έκανε θραύση , στα Χανιά το Σανατόριο, το σηµερινό Πρεβαντόριο – Χρονίων Παθήσεων, στην περιοχή του Αγίου Ιωάννη , ήταν πάντα γεµάτο. Τότε η φυµατίωση , θεωρούνταν στίγµα και το έκρυβαν οι συγγενείς των αρρώστων, αν µαθαίνονταν , άνθρωπος δεν σίµωνε στο σπίτι τους.
*Ο Γεώργιος Μανιαδάκης
είναι συνταξιούχος ∆άσκαλος
