H δημιουργία ισχυρών Δήμων με επαρκείς οικονομικούς και ανθρώπινους πόρους για την αποτελεσματική άσκηση των αρμοδιοτήτων τους και με ενίσχυση της επιχειρησιακής ικανότητας τους, οφείλει να αποτελέσει ζήτημα υψηλής προτεραιότητας στο πλαίσιο της προωθούμενης αλλαγής του υφιστάμενου πλαισίου λειτουργίας των Ο.Τ.Α.
Υπό την έννοια αυτή, η θεσμική μεταρρύθμιση της πρωτοβάθμιας Τοπικής Αυτοδιοίκησης, είναι αναγκαίο συμπεριλάβει, κατά προτεραιότητα, πέντε (5) βασικές δέσμες πολιτικών οι οποίες συνδέονται άμεσα με την οργανωτική, λειτουργική, θεσμική και πολιτική ανασύσταση των Δήμων της χώρας. Οι πολιτικές αυτές αφορούν:
1. την ανα-οριοθέτηση των αρμοδιοτήτων μεταξύ Κεντρικής Διοίκησης και Τοπικής Αυτοδιοίκησης, με βασικό κριτήριο την ενίσχυση του κανονιστικού και αναπτυξιακού ρόλου της Αυτοδιοίκησης αλλά και της αυτοτέλειας – διοικητικής, οικονομικής και επιχειρησιακής – των Δήμων.
2. την ουσιαστική βελτίωση των ελλείψεων και αδυναμιών του “Καλλικράτη”, με βάση την αποκτηθείσα εμπειρία από την έως σήμερα εφαρμογή του με επίκεντρο την ενδυνάμωση του συστήματος διακυβέρνησης, την κατοχύρωση των οικονομικών πόρων των ΟΤΑ, την ενίσχυση της καταστατικής θέσης των αιρετών και την ορθολογικοποίηση του εκλογικού συστήματος της Αυτοδιοίκησης.
3. τον περιορισμό της γραφειοκρατίας, κύρια σ’ ότι έχει να κάνει με: α) το ασφυκτικό πλαίσιο εποπτείας και έλεγχου των αποφάσεων των συλλογικών και μονομελών οργάνων των ΟΤΑ από την Αποκεντρωμένη Διοίκηση β) την απλούστευση και επιτάχυνση των εσωτερικών διοικητικών διαδικασιών των ΟΤΑ και γ) την απλούστευση της διοικητικής διαδικασίας για την ένταξη έργων των ΟΤΑ σε εθνικά και ευρωπαϊκά χρηματοδοτικά προγράμματα.
4. την ενίσχυση του κύρους του θεσμού της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και την εμβάθυνση της τοπικής-συμμετοχικής δημοκρατίας, μέσα από την καθημερινή πρακτική και λειτουργία των ίδιων των Δήμων, στη βάση του τρίπτυχου διαφάνεια, λογοδοσία, χρηστή διοίκηση με την εισαγωγή νέων μηχανισμών ελέγχου και αξιολόγησης. Παράλληλα, αναγκαία κρίνεται η ενίσχυση της ενδοδημοτικής αποκέντρωσης και του θεσμικού ρόλου των συμβουλίων των Δημοτικών και Τοπικών Κοινοτήτων, τα οποία από το 2011 έως και σήμερα λειτουργούν σ’ ένα περιοριστικό πλαίσιο, με ελάχιστες αποφασιστικές αρμοδιότητες και καθήκοντα.
5. την προάσπιση της κοινωνικής συνοχής και αλληλεγγύης σε τοπικό επίπεδο, μέσω της κατά προτεραιότητα ενίσχυσης των κοινωνικών δομών και της υλοποίησης μιας περισσότερο αποτελεσματικής και διευρυμένης κοινωνικής πολιτικής, με ορθολογική αξιοποίηση των διαθέσιμων πόρων,
προς όφελος των πιο αδύναμων κοινωνικά ομάδων και πολιτών.
Οι παραπάνω προγραμματικοί άξονες, οφείλουν, σε κάθε περίπτωση, να αποτελέσουν αντικείμενο περαιτέρω ανάλυσης και έγκαιρης εξειδίκευσης από πλευράς του καθ’ ύλην αρμόδιου Υπουργείου Εσωτερικών, στο πλαίσιο ενός ευρύτερου, συνεκτικού στρατηγικού σχεδιασμού για την ανασύσταση της Τοπικής Αυτοδιοίκησης με όρους βιωσιμότητας και προοπτικής και με δεδομένο ότι έως σήμερα, η όλη μεταρρυθμιστική συζήτηση εξαντλείται – επί του παρόντος – σε αποσπασματικές και γενικόλογες προτάσεις και εξαγγελίες οι οποίες, αφενός δεν απαντούν στα μείζονα ζητήματα της Τοπικής Αυτοδιοίκησης – όπως αυτά έχουν διατυπωθεί επανειλημμένα από τα θεσμικά όργανα της – και αφετέρου δεν προσδιορίζουν τα μέσα και τα εργαλεία υποστήριξης που θα απαιτήσει η εφαρμογή του μεταρρυθμιστικού σχεδιασμού (οικονομικοί πόροι, ανθρώπινο δυναμικό, επιμόρφωση, αξιοποίηση ΤΠΕ, κλπ).
Για το τέλος, ανασύρω την άποψη του πρώην υφυπουργού Εσωτερικών και Διοικητικής Ανασυγκρότησης – και νυν υφυπουργού Μεταναστευτικής Πολιτικής – κ. Γιάννη Μπαλάφα, ο οποίος, σε σχετικό του άρθρο τον Απρίλιο του 2016, ανέφερε ότι «οι προτάσεις (για την αλλαγή του Καλλικράτη») δεν αρκεί να νομοθετηθούν, χρειάζεται να θεσμοποιηθούν, δηλαδή να γίνουν πολιτικά και κοινωνικά αποδεκτοί θεσμοί. Αυτό προϋποθέτει όχι μόνο διαβούλευση με τους θεσμικούς φορείς (ΚΕΔΕ, ΕΝΠΕ), αλλά και με τα δημοτικά και περιφερειακά συμβούλια, τους κοινωνικούς φορείς και την κοινωνία των πολιτών».
Δύο χρόνια μετά τη διατύπωση της εν λόγω θέσης, η εξειδίκευση των προτάσεων του μεταρρυθμιστικού σχεδιασμού αναζητείται, όπως αναζητείται και η διαβούλευση επ’ αυτού, αν και βρισκόμαστε μόλις λίγους μήνες – 14 για την ακρίβεια – πριν από το (θεσμοθετημένο) χρόνο διεξαγωγής των δημοτικών εκλογών, χωρίς κανείς να μπορεί, με βεβαιότητα, να πει αν θα καταστεί εφικτή η θεσμική επανεκκίνηση και αναδιάταξη της πρωτοβάθμιας Τοπικής Αυτοδιοίκησης, με ορίζοντα υλοποίησης το 2020 ή αν οι Δήμοι θα περιέλθουν σ’ ένα θεσμικό, διοικητικό και λειτουργικό αδιέξοδο, με ότι αυτό συνεπάγεται για την αποτελεσματική εξυπηρέτηση των πολιτών και την εκπλήρωση του πολυεπίπεδου ρόλου τους.
* Ο Γαβριήλ Α. Κουρής είναι Γενικός Γραμματέας Δήμου Πλατανιά Κοινωνικός-Πολιτικός Επιστήμων, B.A., M.Sc.
