Όταν την περασμένη εβδομάδα, ξεκίνησα να ψάχνω για τον ήρωα και μεγάλο επαναστάτη Ιωάννη Βλάχο ή Δασκαλογιάννη, δεν ήξερα πολλά γι αυτόν ούτε για την επανάσταση του 1770 που αυτός οργάνωσε και έγινε αρχηγός της. Όσο έψαχνα όμως το θέμα, τόσο έβρισκα νέα πράγματα. Πράγματα που δεν έχουν να κάνουν τόσο με αυτόν καθ αυτόν τον πόλεμο, όσο με άλλα θέματα που όμως είναι γεννήματα και συνέπειές του.
Μια πρώτη πληροφορία στην οποία αναφέρονται πολλοί, είναι η τύχη της οικογένειας του Δασκαλογιάννη.
Ο Πάρις Κελαϊδής στην «Ιστορία των Σφακίων», μας πληροφορεί ότι είχε τέσσερα παιδιά. Ο γιός του Ανδρέας Βλάχος άφησε εγγόνια: τον Γιώργο Δασκαλάκη, που λόγω του μεγαλόπρεπου παραστήματός του είχε το προσωνύμιο «Τζελεπής». Αυτός έγινε οπλαρχηγός στην επανάσταση του ‘21 και σκοτώθηκε πολεμώντας στην Κάντανο τον Δεκέμβριο του ίδιου χρόνου. Τον Μανούσο που μαζί με τον προαναφερόμενο Γιώργο ήταν, μέχρι που κηρύχθηκε η μεγάλη επανάσταση, καπεταναίοι σε σφακιανά καράβια και τον Ιωάννη.
Όταν, λέει το 1798 ο Μέγας Ναπολέων εξεστράτευσε εναντίον της Αιγύπτου με χιλιάδες πολεμιστές και εκατοντάδες πλεούμενα, τον έπιασε σφοδρή θαλασσοταραχή στο Λιβυκό πέλαγος, που τον ανάγκασε να σταματήσει στα Σφακιά. Είχε ακούσει πολλά για τον πολεμικό χαρακτήρα των κατοίκων της περιοχής τα οποία τα επιβεβαίωσε και ο ίδιος με διάφορες προφάσεις και τεχνάσματα.
Συγχρόνως και οι ίδιοι οι Σφακιανοί που η πρόσφατη ολέθρια επαφή τους με τους Ρώσους (Ορλωφικά στον Μοριά, επανάσταση του Δασκαλογιάννη στην Κρήτη, όπου είχαν αφήσει τους ομόδοξους Έλληνες εις το έλεος των Αγαρηνών χωρίς να πραγματοποιήσουν κάποια από τις υποσχέσεις με τις οποίες τους είχαν παρασύρει) ήταν απογοητευμένοι, κι έψαχναν να βρουν κάποιον νέο συμπαραστάτη, στον οποίο θα μπορούσαν να στηριχτούν. Γι’ αυτό όταν ο Μέγας Ναπολέων ζήτησε πολεμιστές για να τον ακολουθήσουν στην Αίγυπτο βρέθηκαν αρκετοί. Κι αυτός συγκρότησε ένα σώμα από 80 Σφακιανούς που πήγαν μαζί του. Επικεφαλής τους ο Ιωάννης Δασκαλάκης ή Βέργας, ο τρίτος εγγονός του Δασκαλογιάννη από τον γιό του.
Το σώμα αυτό διακρίθηκε περίσσια, στις μάχες στην Αίγυπτο. Λέγεται δε, ότι διασώθηκαν και οι 80, οπότε ο Ναπολέων τους διόρισε στον Γαλλικό στρατό, τους απένειμε βαθμούς και τους παραχώρησε ένα προάστιο του Παρισιού για να κτίσουν σπίτια και να στεγάσουν τις οικογένειές τους.
Ο μεγάλος επαναστάτης είχε και τρεις κόρες.
Η πρώτη του κόρη η Μαρία-αυτή που ως λέγεται ύφανε και την σημαία της Επανάστασης-και που βρισκόταν φυλακισμένη μαζί του στο Μεγάλο Κάστρο, δόθηκε σαν γυναίκα στον ντεφτερντάρμπαση του Ηρακλείου, δηλαδή στον αρχιλογιστή της Τουρκικής διοίκησης. Ο οποίος τόσο την αγάπησε, που της επέτρεψε να διατηρήσει τη χριστιανική της πίστη. Αργότερα όταν εγκαταστάθηκαν στην Κωνσταντινούπολη η Μαρία μετέτρεψε ένα δωμάτιο του σπιτιού τους σε χριστιανικό ναό. Μετά το θάνατο του άντρα της, αφού πέθαναν και οι δυό της γιοί, βρέθηκε κάτοχος μεγάλης περιουσίας. Με το ξέσπασμα όμως της επανάστασης του 1821 κι αφού έζησε όλες τις φρικαλεότητες που έκαναν οι Τούρκοι εναντίον των Χριστιανών, έφυγε και κατευθύνθηκε στην Τήνο. Εκείνη την εποχή είχε μόλις βρεθεί η εικόνα της Μεγαλόχαρης. Η Μαρία έγινε μοναχή και εγκαταστάθηκε εκεί, μέχρι το 1823, οπότε και πέθανε. Λέγεται ότι ήταν μία από τους πρώτους που συνετέλεσαν ώστε να ιδρυθεί το Πανελλήνιο Ίδρυμα της Ευαγγελίστριας, συγκεντρώνοντας πολλά χρήματα από τους γνωστούς που είχε στην Κωνσταντινούπολη, αλλά και διαθέτοντας σημαντικά ποσά από τη προσωπική της περιουσία.
Συγχρόνως έστελνε χρήματα και βοηθούσε τον αγώνα στην Κρήτη και σε άλλα μέρη, όπου υπήρχε ανάγκη.
Για την δεύτερη κόρη του Δασκαλογιάννη την Ανθούσα υπήρχαν φήμες ότι είχε αυτοκτονήσει για να μην την ατιμάσουν οι Τούρκοι, όταν βρισκόταν στο σεράϊ του πασά στο Μεγάλο Κάστρο. Νεώτερες πληροφορίες όμως αναφέρουν ότι ήταν ήδη παντρεμένη στα Σφακιά με τον Γεώργιο Δασκαλάκη που τον φώναζαν Παχύ λόγω των μεγάλων του διαστάσεων. Και ότι μετά την επανάσταση του 1770 τους εξόρισαν στην επαρχία Μαλεβυζίου όπου ο γιός τους Ανδρέας Παχυνάκης διέπρεψε στα 1821.
Η τρίτη κόρη του ήρωα, η Ελευθερούσα, αναγκάστηκε να παντρευτεί τον πλούσιο βαλή της Σμύρνης. Κατόρθωσε όμως να κάμει χριστιανούς τους δυο γιους της, ο οποίοι αγωνίστηκαν (όπως όλα τα εγγόνια του Δασκαλογιάννη) για την απελευθέρωση του Γένους.
Στις ελάχιστες πληροφορίες που δίδουν παλαιότεροι ιστορικοί αναφέρεται ότι η σύζυγος του Δασκαλογιάννη, η Σγουρομάλλινη, με τους αδελφούς του κατέφυγαν στα Κύθηρα. Αδέλφια του εθνομάρτυρα ήταν ο Παύλος, ο Νικόλαος, ο Μανούσος, ο Γεώργιος και η Κατίνα.
Από την διαδικτυακή ανάρτηση του συνεδρίου που διοργάνωσε η Ιστορική Λαογραφική Εταιρεία Κρήτης τον Μάρτιο του 2022 για τον ήρωα αυτό, έμαθα πως ο Δασκαλογιάννης διατηρούσε δικό του νομισματοκοπείο στα Σφακιά. Όπως ειπώθηκε από την εισηγήτρια, η Οθωμανική αυτοκρατορία δεν διέθετε εκείνη την εποχή τραπεζιτικό σύστημα. Όμως απαιτούσε τους φόρους σε χρυσό και ασήμι οπότε ήταν επιβεβλημένη η ύπαρξη νομισματοκοπείων που θα παρήγαγαν χρήμα. Αυτή η δυνατότητα κοπής χρήματος ήταν πολύτιμη για την οικονομική στήριξη της επανάστασης.
Μια άλλη πληροφορία που πήρα είναι ότι ο ξακουστός μας χορός το πεντοζάλι έχει σχέση μ αυτήν την επανάσταση. Λέγεται λοιπόν ότι ο Δασκαλογιάννης τις παραμονές του σηκωμού έστειλε γράμμα στον Κισσαμίτη βιολάτορα Στέφανο Τριανταφυλλάκη τον επωνομαζόμενο Κιώρο να ετοιμάσει ένα πολεμικό χορό για την επανάσταση. Ένα χορό που με αναγυριστικό τρόπο θα λέει όλα όσα σηματοδοτούν αυτά που θα συμβούν. Ο χορός λοιπόν, μιλά για το πέμπτο ζάλο για την πέμπτη δηλ. ελπίδα απελευθέρωσης (δεν ξέρω ούτε μπορώ να φανταστώ ποιες είναι οι άλλες τέσσερεις, μιας και είναι γνωστό πώς, οι Κρητικοί πολλές φορές, παραπάνω από τέσσερεις, σηκώθηκαν ενάντια στο Δοβλέτι με πρόταγμα την ελευθερία) και έχει δώδεκα παρτές (μουσικές φράσεις), γιατί τόσοι ήταν οι καπετάνιοι που έλαβαν μέρος.
Και έχει δέκα βήματα γιατί η απόφαση για τον σηκωμό πάρθηκε στις 10 του Οκτώβρη του 1769. Όταν ξεκίνησε η επανάσταση οι δώδεκα αρχηγοί πιάστηκαν από τους ώμους, δήλωση σύμπνοιας και αλληλοϋποστήριξης και χόρεψαν τον νέο χορό. Διασώζεται μάλιστα η παράδοση ότι μέχρι τις αρχές της 10ετίας του ’60 στις επαρχίες Σελίνου και Κισάμου όταν χορευόταν το πεντοζάλι σε κάθε αλλαγή σκοπού φώναζαν κι ένα από τα 12 ονόματα. Την τακτική αυτή την συνάντησα και σε ένα σχετικά πρόσφατο βίντεο του 2017, από τις κινητοποιήσεις του χανιώτικου λαού ενάντια στο ξεπούλημα του αεροδρομίου μας.
Θα μου πείτε ένας τέτοιος χορός που μοιάζει παλαιϊκός, τελικά είναι τόσο νέος; Οι ειδικοί λένε ότι ένας πολεμικός πυρρίχιος χορός προϋπήρχε. Αυτόν πήρε σαν βάση ο Κιώρος, τον μετασχημάτισε και τον έκανε αυτό που ξέρομε σήμερα. Ένα λεβέντικο χορό που όπως φαίνεται κρύβει πολύ ιστορία μέσα του.
Όσο διαβάζω και μαθαίνω τόσο αντιλαμβάνομαι πόσο πολύ και σε πόσα πολλά διαφορετικά επίπεδα επηρέασε τα πράγματα τούτος ο ήρωας και τούτη η Επανάσταση. Μια επανάσταση αδιέξοδη, είναι αλήθεια και με μεγάλο κόστος.
Αλλά θα φθάναμε ποτέ στην Ένωση του 1913 αν δεν υπήρχαν αυτοί οι σηκωμοί: του 1770, του 1821, του 1866 του 1898 και τόσοι άλλοι που πότιζαν με αίμα το δέντρο της Ελευθερίας και το τράνευαν;
