«Τι έχει αποµείνει σήµερα από την εξέγερση του Πολυτεχνείου; Το διαρκές αίτηµα για ελευθερία και εθνική ανεξαρτησία. Ένα αίτηµα που µπορεί να παραµορφώνεται κατά καιρούς αλλά υπάρχει µέσα στις ψυχές πολλών ανθρώπων».
Με αυτά τα λόγια η οµότιµη καθηγήτρια του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστηµίου Αθηνών, συγγραφέας και κοινωνική αγωνίστρια Πέπη Ρηγοπούλου, συνόψισε την παρακαταθήκη της εξέγερσης του Πολυτεχνείου, στην οποία συµµετείχε ενεργά µαζί µε άλλους νέους και νέες το 1973.
Πενήντα χρόνια µετά, τα “Χ.ν.” µίλησαν µαζί της για τη σηµασία των επετείων, την επανα-νοηµατοδότηση των ιστορικών γεγονότων υπό το βάρος µεταγενέστερων αναγκών, αλλά και τις δικές της έντονες µνήµες από εκείνες τις ταραγµένες µέρες του Νοέµβρη.
• Στην οµιλία σας στο Μουσείο Τυπογραφίας την περασµένη Τετάρτη είπατε, µεταξύ άλλων, ότι δεν σας αρέσουν οι επέτειοι. ∆εν είναι όµως αυτός ένας τρόπος να θυµηθούν οι παλαιότεροι και οι νεότεροι να γνωρίσουν;
Οι επέτειοι συνδέονται πάντα µε ιστορικά γεγονότα. Γεγονότα όχι µόνο λαµπερά αλλά και τραυµατικά. Μάλιστα, ο Φρόιντ είχε επισηµάνει την ανάγκη τού να υπενθυµίζεις την τραυµατική διάσταση ενός γεγονότος, να ξύνεις τις πληγές σου. Θυµάµαι, λοιπόν, ότι στην πρώτη επέτειο της εξέγερσης του Πολυτεχνείου το 1974, συµµετείχα στην πορεία που έκανε µια µικρή οµάδα ανθρώπων διαδηλώνοντας την ανάγκη να µην µεταφερθεί η επέτειος λόγω της διεξαγωγής, την ίδια ηµέρα, των εκλογών. Το κάναµε αυτό γιατί πιστεύαµε ότι δεν ήταν οι εκλογές µε τις οποίες ολοκληρώνονταν µια διαδικασία ή έκλεινε µια περίοδος, αλλά οι εκλογές σηµατοδοτούσαν την αρχή για να ξεκινήσει κάτι καινούριο, µετά από τη µεγάλη καταστροφή, ηθική και πολιτισµική, που προκάλεσε η Χούντα. Μια καταστροφή που µετριέται µε τα βασανιστήρια και τους διωγµούς τόσων ανθρώπων, αλλά και µε όλη την ασχήµια που άφησε πίσω του το καθεστώς. Κι αυτή την ασχήµια για να µην γίνει ηθικό µέγεθος πρέπει να την επεξεργαστείς και να δηµιουργήσεις κάτι άλλο. Γι’ αυτό, λοιπόν, ήµουν αντίθετη µε τη διεξαγωγή των εκλογών ανήµερα της πρώτης επετείου. Από εκεί και πέρα, δεν µπόρεσα να πάω στη µεγάλη διαδήλωση που έγινε µετά κι από τότε δεν έχω πάει σε πορεία για το Πολυτεχνείο. Ο λόγος είναι ότι, ως ένα µικρό µέρος κι εγώ εκείνης της εξέγερσης, ήθελα µια εύρεση άλλη. Να µην καταλήξει η επέτειος µια εθιµοτυπία µε µεγάλα λόγια και στοµφώδεις εκφράσεις. ∆εν µου άρεσε και δεν µου αρέσει να λέγεται ένα πράγµα ερήµην του πραγµατικού, το οποίο πάντα είναι πιο δυνατό και δεν χρειάζεται επίθετα για να πείσει τον άλλον.
• Είπατε κάποια στιγµή ότι για να θάψει κανείς µια εξέγερση µπορεί να επιχειρήσει είτε να απαξιώσει το ιστορικό αυτό γεγονός είτε να καταφύγει σε µια κούφια και ύποπτη υµνολογία. Τι δεν κάνουµε καλά ως κοινωνία απέναντι στη µνήµη µιας εξέγερσης; Επικαλούµαι σε αυτό το σηµείο και την ιδιότητά σας ως εκπαιδευτικού.
Ένα πράγµα όταν δεν το φωτίσουµε µε το δικό µας φως δεν µπορεί να αντέξει στον χρόνο. Το ίδιο συµβαίνει και µε τις άλλες σηµαντικές επετείους, της 28ης Οκτωβρίου και της 25ης Μαρτίου. Τα ιστορικά γεγονότα επανα-νοηµατοδούνται µέσα από τις δικές µας εµπειρίες. Προσωπικά έµαθα πιο πολλά όταν ήµουν στο δηµοτικό σχολείο µέσα από τα ποιήµατα και τις δράσεις που οργανώνονταν, παρά µέσα από το µάθηµα της ιστορίας. Πρέπει να υπάρχει ένα διαρκές αίτηµα και µια καινούρια κάθε φορά εύρεση που θα κρατήσει σε εγρήγορση τα νέα παιδιά αλλά και τους µεγαλύτερους. Σαφώς πρέπει να θυµόµαστε τις επετείους αλλά πρέπει να συνοδεύονται από συγκίνηση, να µην σε αφήνουν ατάραχο. Την εποπτεία των γεγονότων την αποκτάς σιγά σιγά στο σχολείο αλλά χρειάζεται να υπάρχει κι ένας άνθρωπος, ένας εκπαιδευτικός παθιασµένος µε την ιστορία που θα σου τη µεταφέρει. Επίσης, βοηθάει πολύ να επισκέπτεσαι τον τόπο ενός ιστορικού γεγονότος και να κάνεις εκεί το µάθηµά σου. ∆εν µπορούµε να αποµονώνουµε την ιστορία από τη γεωγραφία.
• Στην οµιλία σας στα Χανιά επαναλάβατε πολλές φορές το ερώτηµα: «Τι απέγιναν τα παιδιά της αντίστασης, της κάθε αντίστασης;». Αλήθεια τι έχει µείνει σήµερα από το Πολυτεχνείο, ποια είναι η “προίκα” του;
Το διαρκές αίτηµα για ελευθερία και εθνική ανεξαρτησία. Ένα αίτηµα που µπορεί να παραµορφώνεται κατά καιρούς αλλά υπάρχει µέσα στις ψυχές πολλών ανθρώπων. Για παράδειγµα, το τραύµα των µνηµονίων δεν έχει επουλωθεί σήµερα. Η οικονοµική αδυναµία των πολιτών και η πολιτιστική απαξίωση που δέχθηκε η Ελλάδα -από µέσα ενηµέρωσης αλλά και Ευρωπαίους αξιωµατούχους- ήταν πρωτοφανής. Σε καµία άλλη χώρα δεν τέθηκε υπό αµφισβήτηση το παρελθόν της. Μέσα από όλα αυτά άλλαξε η εικόνα που έχουµε κι εµείς οι ίδιοι για τον εαυτό µας.
• Οι ανάγκες και τα αιτήµατα του παρόντος πάντοτε διεκδικούν ένα µερίδιο από την ιστορία, τις εξεγέρσεις και τα σύµβολα του παρελθόντος. Από την άλλη, αναρωτιέµαι µήπως το σύνθηµα που ακούγεται στις πορείες “Ψωµί, Παιδεία, Ελευθερία / η Χούντα δεν τελείωσε το ’73”, µήπως είναι ισοπεδωτικό; Πώς ακούγεται αλήθεια αυτό το σύνθηµα στα δικά σας αυτιά;
∆εν θα µπορούσα να πω αυτό το σύνθηµα και δεν το έχω πει ποτέ. Με ψυχαναλυτικούς όρους θα έλεγα ότι εκφράζει µια καθήλωση, η οποία δεν µας ελευθερώνει αλλά αναπαράγει στερεοτυπικά κάποια πράγµατα τα οποία δεν µας κάνουν καλό. Είναι σαν να δεχόµαστε ότι δεν µπορούµε να φτιάξουµε όλοι µαζί ένα καινούριο θαύµα, όπως εκείνο της εξέγερσης του Πολυτεχνείου. Και θαύµα δεν είναι µόνο να αντιστέκεσαι στα όπλα του άλλου αλλά και να προχωράς σε έναν δρόµο αυτογνωσίας και οµορφιάς. Χρειάζεται, λοιπόν, να ελευθερωθούµε µέσα µας.
• Έχετε χαρακτηρίσει άστοχο και αδόκιµο να µιλάει κανείς για γενιά του Πολυτεχνείου, υπογραµµίζοντας, µεταξύ άλλων, ότι στην εξέγερση συµµετείχαν µερικές εκατοντάδες νέων ανθρώπων. Θα λέγατε ότι αυτή η εξέγερση στηρίχθηκε σε µια ιερή µειοψηφία; Ήταν δηλαδή το αποτέλεσµα της αποφασιστικότητας και του θάρρους κάποιων λίγων ανθρώπων;
Ναι, αλλά θα πρέπει να λάβουµε υπόψη µας και ό,τι προηγήθηκε αλλά και ό,τι ακολούθησε της εξέγερσης. ∆ηλαδή το Πολυτεχνείο δεν υπήρξε µόνο του. Από την πρώτη ηµέρα υπήρξε αντίσταση απέναντι στη δικτατορία. ∆ιαβάζαµε όλοι µας στις εφηµερίδες τις καταδίκες. Υπήρξε το Πατριωτικό Μέτωπο, η ∆ηµοκρατική Άµυνα, οι Ελεύθεροι Έλληνες. Και στην Κρήτη υπήρξε αντίδραση. Υπήρξε ακόµα το συγκλονιστικό βιβλίο “Ανθρωποφύλακες” του Περικλή Κοροβέση που έδωσε µια διεθνή διάσταση στην αντίσταση απέναντι στη δικτατορία. Το γεγονός αυτό ήταν πολύ σηµαντικό, διότι το καθεστώς δεν ήταν αποµονωµένο. Μια δικτατορία άλλωστε βολεύει πολλούς, όπως βολεύουν και οι άνθρωποι που έχουν σκυµµένο το κεφάλι και φοβούνται. Όµως ο άνθρωπος ο φοβισµένος δεν είναι ένας ολόκληρος άνθρωπος κι αυτή η κατάσταση δεν ήταν µια κανονική κατάσταση(…). Κι ίσως αυτό είναι κάτι που θα πρέπει να µας το θυµίζει η επέτειος. Ότι τίποτε δεν θα πρέπει να θεωρείται κανονικό όταν δεν είναι κανονικό. Και η εξέγερση αυτό ήθελε, µεταξύ άλλων, να πει: κάνουµε κατάληψη γιατί η κατάληψη της εξουσίας από τη Χούντα είναι παράνοµη, δεν είναι φυσιολογική.
• Πενήντα χρόνια µετά από την εξέγερση, τι θυµάστε πιο έντονα από εκείνες τις ηµέρες;
Έρωτα. Έρωτα για όλους, για τα πράγµατα, για τον κόσµο. Και -κάποιες- στιγµές χωρίς φόβο, καθόλου φόβο. Ε, και µετά πόνο…
