• «Είμαστε όλοι Ελληνες. Οι νόμοι μας, η λογοτεχνία, η θρησκεία, οι τέχνες μας έχουν τη ρίζα τους στην Ελλάδα». [Percy Bysshe Shelley (1792-1822). Στον Πρόλογο, τού αφιερωμένου στην Ελληνική Επανάσταση, λυρικού δράματος, “Hellas”, 1822]
ΜΙΑ όντως εντυπωσιακή, επιμελώς φροντισμένη και ουσιαστική στην προσφορά της στο χανιώτικο κοινό εκδήλωση/έκθεση, εγκαινιάστηκε από τον “Ελληνογαλλικό Σύλλογο” Χανίων στο Θέατρο “Μίκης Θεοδωράκης” (Χανιά, 14/11/21). Σε συνεργασία με την Περιφέρεια Κρήτης–Περιφερειακή Ενότητα Χανίων, το Δήμο Χανίων και την ΚΕΠΠΕΔΗΧ-ΚΑΜ, παρουσιάστηκε μια άγνωστη σε πολλούς εικόνα του Φιλελληνισμού στη Γαλλία του 19ου αιώνα. Αν και στα Χανιά υπάρχει ολόκληρη συνοικία με ονοματοδοσία οδών πολλών ξένων Φιλελλήνων (Άλμπερ, Σκίνερ, Ρολέν, Γκερόλα, Ουγκό κ.λπ.), αναρωτιόμαστε πόσοι γνωρίζουμε κάτι για τη δράση τους.
Ο ΓΑΛΛΙΚΟΣ Φιλελληνισμός αποτελεί το σημαντικότερο αλληλέγγυο προς την Ελλάδα κίνημα, μετά τον αντίστοιχο γερμανικό. Όμως, η προσφορά των Γάλλων Φιλελλήνων, όπως την ανέλυσε διεξοδικά η διδάκτωρ του ΕΚΠΑ κα Αναστασία Τσαγκαράκη, συνετέλεσε αποφασιστικά “στη διαμόρφωση του νέου Ελληνικού κράτους”. Ένθερμοι Γάλλοι Φιλέλληνες αγωνίστηκαν στα πεδία των μαχών (Φαβιέρος, Μεζόν κ.ά.) ή εργάστηκαν σιωπηρά σε πολλούς τομείς (άμυνα/οχύρωση, οργάνωση τακτικού στρατού, οικονομία, υγεία, χαρτογραφία, δημόσια έργα κ.ά.) (1). Πολλοί δε άλλοι στη Γαλλία πρόσφεραν οικονομικά (Κομιτάτα), έγραψαν φλογερά άρθρα στο γαλλικό Τύπο, συνέθεσαν φιλελληνικές μουσικές (Berlioz) ή λυρικά ποιήματα (Hugo). Ενώ και ζωγράφοι (Delacroix, Dupré) καθώς και άλλοι καλλιτέχνες, έδωσαν τη “μάχη” τους κατά των Οθωμανών: με το χρωστήρα ή τα χειρουργήματά τους.
Η ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ, γενικά των Φιλελλήνων, στην ελληνική Επανάσταση ήταν πολύμορφη. Περισσότεροι από 1.200 Ευρωπαίοι πολίτες (Γερμανοί, Γάλλοι, Ιταλοί, Πολωνοί, Ελβετοί, Άγγλοι κ.ά.) κατέβηκαν στην Ελλάδα με τον Δ. Υψηλάντη και συμμετείχαν ενεργά στον ένοπλο αγώνα εναντίον των Τούρκων. Είναι αξιοσημείωτο ότι στην αρχή της Επανάστασης δεν υπήρχε συντονισμός μεταξύ ξένων και ατάκτων Ελλήνων αγωνιστών. Έτσι το πρώτο τακτικό τάγμα που συγκροτήθηκε το Μάιο του 1822 (Φαβιέρος) υιοθέτησε γαλλικούς στρατιωτικούς κανονισμούς.
ΒΕΒΑΙΑ, όσοι έρχονταν εκείνα τα χρόνια στη χώρα μας ή και πριν (2), δεν σημαίνει ότι “αγαπούσαν” πραγματικά την Ελλάδα: περιηγητισμός, ρομαντισμός, καροσκοπισμός και… κλοπές αρχαιοτήτων (“Αφροδίτη της Μήλου”-1820, “Γλυπτά του Παρθενώνα”-1816) πήγαιναν μαζί! Στους πραγματικούς Φιλέλληνες συγκαταλέγονται μερικοί ιδεαλιστές φοιτητές (Ιερός Λόχος-Δραγατσάνι), λάτρεις της αρχαίας και νεότερης Ελλάδας, πολιτικοί, πρώην στρατιωτικοί, επαναστάτες καταδιωκόμενοι (Σανταρόζα) από τη χώρα τους, έμποροι, τραπεζίτες, μέλη εκπαιδευτικών ή θρησκευτικών ιδρυμάτων! Οι περισσότεροι Φιλέλληνες αγωνίστηκαν θυσιαζόμενοι για την “Ανάσταση” (=Resurrection) του Ελληνικού Γένους.
ΣΤΗΝ εμπεριστατωμένη σύντομη ιστορική ανάλυση της έννοιας “φιλελληνισμός” (=κίνημα για την ηθική και υλική ενίσχυση των επαναστατημένων Ελλήνων κατά των Οθωμανών), αναφέρθηκε η κα Κουτσουπάκη Στέλλα, πρόεδρος του “Ελληνογαλλικού Συλλόγου”. Υπογράμμισε τη διαχρονικότητα της λέξης (philhellène, philhellènisme) με την ανάπτυξή της στην Ευρώπη…
ΜΕΡΙΚΟΙ από τους πιο γνωστούς Φιλέλληνες (επιλεκτική αναφορά) είναι οι παρακάτω· ο εξελληνισμός των ονομάτων τους αποδεικνύει την προσφορά τους. [Για το μεγάλο Γάλλο Β. Ουγκό, αργότερα]:
1.-Φραγκίσκος Άμπνεϋ Άστιγξ (Hastings, 1794-1828): Αξιωματικός του βρετανικού ναυτικού και θερμός φιλέλληνας. Με το ατμόπλοιο “Καρτερία” πήρε μέρος σε πολλές ναυτικές επιχειρήσεις με μεγάλη επιτυχία (Βόλος, Βασιλάδι κ.ά.). Κατά την από θάλασσα επίθεση στο Μεσολόγγι και το Αιτωλικό (1828), τραυματίστηκε βαριά και μετά μια εβδομάδα πέθανε στη Ζάκυνθο.
2. -Ιωσήφ Βαλέστρας (Joseph Balestra, -1822) Γάλλος φιλέλληνας αξιωματικός, κορσικανικής καταγωγής, γεννημένος στην Κρήτη. Ήρθε στην Ελλάδα μαζί με τον Δημήτρη Υψηλάντη, οργάνωσε το πρώτο μικρό σώμα τακτικού στρατού και κατόρθωσε με αυτό να αποκρούσει τουρκική απόβαση στις ακτές της Μεσσηνίας. Σκοτώθηκε πολεμώντας ηρωικά έξω από το Ρέθυμνο στις 14 Απριλίου 1822.
3. -Πέτρος-Ιωάννης Βερανζέρος (Beranger, 1780-1857) Γάλλος ποιητής από το Παρίσι και θερμός φιλέλληνας. Έγραψε ενθουσιώδη ποιήματα εξυμνώντας τα κατορθώματα των αγωνιστών του 1821.
4. -Λόρδος Βύρων(Byron, 1788-1824), Άγγλος ρομαντικός ποιητής. Απ’ τους μεγαλύτερους φιλέλληνες. Εγκαταστάθηκε στο Μεσολόγγι και οργάνωσε στρατιωτικά σώματα, με δικά του έξοδα. Πέθανε στις 19 Απριλίου 1824 στο Μεσολόγγι μέσα σε γενικό πένθος.
5. -Ιωάννης-Γαβριήλ Εϋνάρδος (Eynard, 1775-1863) Γαλλοελβετός τραπεζίτης, οικονομολόγος, φωτογράφος και θερμός φιλέλληνας που πρόσφερε μεγάλες υπηρεσίες στην Ελλάδα, τόσο στην Επανάσταση του 1821 όσο και μετά.
6. -Φρειδερίκος Θείρσιος (Thiersch, 1784-1860). Γερμανός φιλόλογος και παιδαγωγός από το Φράιμπουργκ, θερμός φιλέλληνας. Πρόσφερε μεγάλες υπηρεσίες στον Ελληνικό Αγώνα του 1821 οργανώνοντας φιλελληνικές επιτροπές και διενεργώντας εράνους
7. -Γεώργιος Κάννινγκ (Canning, 1770-1827) Περίφημος βρετανός πολιτικός και φιλέλληνας από το Λονδίνο. Καταλυτικός στις παρεμβάσεις του για την ανεξαρτησία της Ελλάδας. Μαρμάρινος ανδριάντας του βρίσκεται στην ομώνυμη πλατεία της Αθήνας
8. -Κράτσαϊζεν (Karl Krazeisen, 1794-1878) Γερμανός αξιωματικός του στρατού, εικονογράφος και φιλέλληνας. Πολέμησε ως εθελοντής κατά την Ελληνική Επανάσταση. Φιλοτέχνησε πορτραίτα μεγάλων μορφών του αγώνα (Κολοκοτρώνης, Καραϊσκάκης κ.ά.)
9. -Ιωάννης-Ιάκωβος Μάγ(ι)ερ (Meyer, 1798-1826) Ελβετός γιατρός και φιλέλληνας από τη Ζυρίχη. Το 1823 κατέβηκε στο Μεσολόγγι και ίδρυσε νοσοκομείο. Παντρεύτηκε Ελληνίδα. Πολέμησε στο Μεσολόγγι και σκοτώθηκε στην Έξοδο (10 Απριλίου 1826)
10. -Ευγένιος Ντελακρουά (Eugene Delacroix, 1798-1863). Είναι αδιανόητο να μιλά κανείς για την Ελληνική Επανάσταση , χωρίς τον Ντελακρουά. Γάλλος ρομαντικός ζωγράφος που απεικόνισε την Ελληνική, όπως και τη Γαλλική Επανάσταση, με μοναδικό τρόπο.
11. -Σατωβριάνδος (François-Auguste-René, vicomte de Chauteaubriand, 1768-1848) Γάλλος συγγραφέας και πολιτικός, πρόδρομος του Ρομαντισμού, ακαδημαϊκός, θερμός φιλέλληνας.
12. -Σαμουήλ Γκρίντλεϋ Χάου (Howe, 1801-1876) Αμερικανός γιατρός, παιδαγωγός και φιλάνθρωπος, φιλέλληνας από τη Βοστόνη. Ήλθε στην Ελλάδα το 1824 ως απεσταλμένος του Φιλελληνικού Κομιτάτου της Βοστόνης. Αργότερα μετά τα γεγονότα της ανατίναξης του Αρκαδίου (1866) συστήνεται στην Βοστώνη ο σύλλογος «Greek Relief Comitee», όπου πρωτοστατεί ο Χάου (…).
ΚΑΤΑΛΛΗΛΟΤΕΡΟ επίλογο, για το πνεύμα του Φιλελληνισμού στον 19ο αι., δεν θα βρίσκαμε από τους στίχους (απόσπασμα) του ποιήματος του Λόρδου Βύρωνα, «Τελευταία λόγια για την Ελλάδα» (1824):
«…Τόσο παράφορη η λαχτάρα μου για σένα, τόσο δυνατή η μαγεία σου ή/ τόσο αδύναμος έχω πια καταντήσει».
ΣΗΜΕΙΩΣΗ:
-(1) Η έκθεση “Ο Φιλελληνισμός στη Γαλλία-19ος αιώνας” αποσκοπεί -όπως τόνισε η κα Τζίνα Παυλάκη-Καλογερή, αντιπρόεδρος του Ελληνογαλλικού Συλλόγου- στο να υπογραμισθεί, [μέσω της ποίησης, της ζωγραφικής, της λογοτεχνίας, του θεάτρου, της λαϊκής τέχνης, του έργου της “Επιστημονικής Αποστολής του Μορέα”, των Κομιτάτων, των Φιλελλήνων Αγωνιστών (ανδρών και γυναικών) καθώς και των λοιπών δράσεων που συναποτελούν την έναρξη της έκθεσης (με ομιλίες και ταυτόχρονη προβολή ντοκουμέντων, ρεσιτάλ μουσικής κ.λπ.], η σημασία του γαλλικού φιλελληνικού κινήματος, τόσο στην επιτυχία της Ελληνικής Επανάστασης, όσο και στη δημιουργία του νέου Ελληνικού Κράτους.
[Την παρουσίαση της έκθεσης υλοποίησε η γραφίστρια/συγγραφέας Ελένη Βουγιουκαλάκη-Μπιρμπίλη, με την επιμέλεια της προέδρου Στέλλας Κουτσουπάκη και τη συμβολή της μουσειολόγου/ιστορικού τέχνης Μυρτώς Κοντομιτάκη. Η εκδήλωση τελεί υπό την αιγίδα της Γαλλικής Πρεσβείας, του ΙFA, της Επιτροπής “Ελλάδα 2021”, και υποστηρίζεται από την “Εταιρεία Ελληνισμού και Φιλελληνισμού” και το “Μουσείο Φιλελληνισμού” (διάρκεια: 14/11 μέχρι 28/11/2021].
-(2) Για τα ορλωφικά, κίνημα στα πλαίσια των συμφερόντων της Μεγάλης Αικατερίνης, και το άδοξο τέλος τους (Λ. Κατσώνης, Δασκαλογιάννης-Κρήτη), θυμίζουμε τους αξεπέραστους στίχους του Κάλβου:
“Καλύτερα, καλύτερα/διασκορπισμένοι οι Έλληνες
να τρέχωσι τον κόσμον,/με εξαπλωμένην χείραν
ψωμοζητούντες•/Παρά προστάτας νάχωμεν.”
