“Περί υστερίας …”

Ακούγοντας συχνά να χρησιμοποιείται ο όρος “υστερία” από τους γύρω μου με την έννοια της υπερβολής στην εκδήλωση αντιδράσεων και στη συμπεριφορά κυρίως των γυναικών,  ένιωσα την ανάγκη να υπερασπιστώ και να διασαφηνίσω αυτόν τον όρο.
Η “υστερική μετατρεπτική συμπτωματολογία” ήταν αυτή που άνοιξε στον Φρόυντ τις πύλες του ασυνείδητου. Με τον όρο αυτό εννοούμε την μετατροπή του άγχους σε συμπτώματα κυρίως σωματικού τύπου, χωρίς να υπάρχει οργανικότητα.
Ετυμολογικά η “υστερία” προέρχεται από τη λέξη “υστέρα” που σημαίνει μήτρα, και αφορά κατεξοχήν το γυναικείο φύλο χωρίς να αποκλείεται το ανδρικό. Τα κορίτσια και αργότερα οι γυναίκες που δομούν υστερική προσωπικότητα είναι εκείνες που έχουν εισαχθεί στην Οιδιπόδεια φάση. Είναι τα κορίτσια που γι΄ αυτά έχει λειτουργήσει το τριαδικό σχήμα: μητέρα-πατέρας-παιδί, προϋπόθεση ψυχικής υγείας, σύμφωνα με την ψυχαναλυτική θεωρία. Οι υστερικές γυναίκες δεν έχουν συνήθως θέματα στην επαγγελματική τους καριέρα. Οι υστερικές γυναίκες δεν είναι εκείνες που για ασήμαντο λόγο έχουν χάσει τον έλεγχο, κλαίνε ή φωνάζουν. Είναι εκείνες που σωματοποιούν, βασανίζονται, προβληματίζονται, κυρίως σε προσωπικό επίπεδο.
Στις υστερικές γυναίκες υπάρχει η ασυνείδητη επιθυμία προς τον πατέρα, ενώ προς τη μητέρα η σχέση είναι πιο περίπλοκη. Υπάρχει ένα αίσθημα μομφής και ταυτόχρονα αγάπης. Έχοντας περάσει από το στάδιο του ευνουχισμού – προϋπόθεση κι αυτό για την ψυχική υγεία – αντιλαμβάνονται γρήγορα ότι τους λείπει “κάτι”. Κάτι που ο πατέρας τους και ο αδελφός τους έχουν. Νιώθουν ανεπαρκείς διότι δεν φέρουν αυτό που φέρει το ανδρικό φύλο, που στα μάτια τους γίνεται από πολύ νωρίς αντικείμενο θαυμασμού και ζήλιας ταυτόχρονα. Φθονούν αυτό που δεν έχουν, αλλά το θαυμάζουν και το επιθυμούν συγχρόνως. Αυτό που τους λείπει θα τους δώσει αργότερα στην ενήλικη ζωή την ώθηση για δημιουργία και ανταγωνιστικότητα. Οι υστερικές γυναίκες έχουν έντονα την ανάγκη να αγαπηθούν, να γίνουν σημαντικές για τον άλλο, αφού μέσω του “Άλλου” δεν νιώθουν τόσο ελλιπείς .
Αρχικά η αγάπη προς τον πατέρα τους θα τους δώσει αυτό που τους λείπει. Γι αυτό οι υστερικές γυναίκες ζητούν συχνά την ένδειξη αγάπης στην ενήλικη ζωή τους. Αργότερα, προκειμένου να μη διαφανεί η “έλλειψή” τους, θα στηρίξουν, θα δουλέψουν, θα δημιουργήσουν, πολλές φορές υπερβαίνοντας τις ίδιες τους τις δυνάμεις. Είναι τα κορίτσια και αργότερα οι γυναίκες που είναι μέσα στην “επιθυμία”, συνήθως ζωντανές, κοινωνικές, ευχάριστες, συναισθηματικές, μα έχοντας πάντα λίγο ή πολύ το αίσθημα του ανικανοποίητου.
Έτσι ασυνείδητα επιλέγουν καταστάσεις που τις αφήνουν ανικανοποίητες, σχέσεις αδιέξοδες, σχέσεις που μπορεί να φιγουράρει τρίτο πρόσωπο – ξαναβιώνοντας έτσι με κάποιο τρόπο το οιδιπόδειο σύμπλεγμα-, σχέσεις βασανιστικές. Κι ακόμη κι όταν δεν υπάρχουν τέτοιες συνθήκες και η ζωή τους σε προσωπικό επίπεδο ρέει ομαλά, συχνά θα βρεθεί κάτι που θα τις προβληματίζει. Είναι χαρακτηριστική η έκφραση υστερικής γυναίκας ψυχοθεραπευόμενης: “Αφού, γιατρέ μου δεν μου λείπει τίποτα, γιατί ταλαιπωρούμαι;”. Γιατί η ταλαιπωρία έχει να κάνει με την πρωταρχική συνειδητοποίηση αυτής της “έλλειψης”. Μιας έλλειψης που την ταλαιπωρεί, ενώ ταυτόχρονα την κάνει δημιουργική, σαγηνευτική, αποτελεσματική.
Τα προβλήματα στις υστερικές γυναίκες αρχίζουν όταν είτε από σοβαρά γεγονότα ζωής είτε από καθημερινά συμβάντα ασυνείδητα γυρίζουν στο παρελθόν. Οι απωθημένες ενστικτώδεις επιθυμίες και οι άλυτες ψυχοσυγκρούσεις ανοίγουν το καπάκι του ασυνείδητου και ανασύρονται στο συνειδητό. Μετατρέπονται τότε κυρίως σε σωματικά συμπτώματα όπως ζάλες, αίσθημα αστάθειας, ταχυκαρδία, κεφαλαλγία, κοιλιακά άλγη, μυαλγίες, αίσθημα κόμπου στο λαιμό, δυσκολίες κατάποσης, συμπτώματα από το ουρογεννητικό. Σπάνια πια συναντάμε αυτά που περιέγραψε ο Φρόιντ στις αρχές του 20ου αιώνα:υστερική τύφλωση, παράλυση και αλαλία.
Το υποκείμενο αδυνατεί από μόνο του να κάνει τις συνδέσεις μεταξύ του συμπτώματος και της άλυτης ψυχοσύγκρουσης που αφορά κυρίως τη σεξουαλικότητά του.
Η ψυχοθεραπεία βοηθά στο να γίνουν οι συνδέσεις και χαλαρώνει τα αισθήματα ενοχής που οι ενστικτώδεις επιθυμίες και οι ψυχοσυγκρούσεις φέρουν. Αναδεικνύει τα θετικά στοιχεία του υστερικού υποκειμένου, το βοηθά να χαλαρώσει και περιορίζει τα στοιχεία που το κάνουν να νιώθει ελλιπές.
Κλείνοντας θα ήθελα να επισημάνω ότι, παρόλο που η υπερβολή της υστερίας μπορεί να θυμίζει “τρέλα”, τα υστερικά υποκείμενα είναι ψυχικά υγιή, δοτικά, λειτουργικά, με μεγαλύτερη ίσως την ανάγκη για συχνή ένδειξη αγάπης στην ενήλικη ζωή τους.