Μες στους αιώνες οι θιασώτες της προσήλωσης στην τρέχουσα κι άρα συμβατική ηθική είναι πολλοί.
Οι μεγαλύτεροι κι αποφασιστικότεροι θιασώτες με την καταιγιστικότερη επίδραση είν’ οι θρησκείες. Πάντα οι τηρητές μιας τέτοιας ηθικής εισπράττουν την υπόσχεση απ’ τους διάφορους «νομοθέτες» της ότι κάτι καλό θα τους συμβεί. Επομένως, υπάρχει ένα αντάλλαγμα που όσο πιο δελεαστικό και παν’ απ’ όλα πιο απελευθερωτικό (δήθεν!) παρουσιάζεται απ’ τους «νομοθέτες» μιας κάποιας ηθικής, τόσο αυξάνονται οι πιθανότητες τήρησής της. Τα ιερατεία, φερ’ ειπείν, υπόσχονται μια θέση στη βασιλεία των ουρανών κι ο Δημόκριτος την ευθυμία και την ευδαιμονία στη ζωή.
Υπάρχουν δύο αποσπάσματα απ’ το έργο του Αβδηρίτη ατομικού που μού θυμίζουν τόσο πολύ θρησκευτική διδαχή, σε σημείο να πιστεύω ότι οι ιδρυτές τού Χριστιανισμού θα πρέπει να τα είχαν λάβει σοβαρά υπ’ όψιν τους όταν νομοθετούσαν: Ἄριστον ἀνθρώπωι τὸν βίον διάγειν ὡς πλεῖστα εὐθυμηθέντι καὶ ἐλάχιστα ἀνιηθέντι. τοῦτο δ΄ ἂν εἴη, εἴ τις μὴ ἐπὶ τοῖς θνητοῖσι τὰς ἡδονὰς ποιοῖτο (DK, B189) και ἡδονὴν οὐ πᾶσαν, ἀλλὰ τὴν ἐπὶ τῷι καλῷι αἱρεῖσθαι χρεών (DK, B207). Αυτός ο περιορισμός στις ηδονές ή κι η κατάργησή τους κατατρύχει την ανθρωπότητα συνεχώς κι αδιαλείπτως πολύ πριν την εμφάνιση του Χριστιανισμού. Ο Χριστιανισμός φόρτωσε στον άνθρωπο, πέρ’ απ’ τον επιτακτικό χαραχτήρα και την αίσθηση του επείγοντος που κάθε ηθική δημιουργεί, την επιβαρυντική αμαρτία και την κατεδαφιστική ενοχή σε περίπτωση απόκλισης.
Το μίσος προς τη χαρά της ζωής παίρνει έν’ άλλο όνομα εδώ κι έτσι κρύβεται επιμελώς: Μέτρο στο κυνήγι των ηδονών και διάκριση μεταξύ καλών και κακών ηδονών. Γιατί κάθε ηθικό πρόσταγμα, κάθε ηθικός νόμος ή διδαχή πρέπει να είναι αποκύημα τής υποκρισίας για να γίνει δεκτός απ’ όλους αυτούς που στο βάθος νιώθουν βολικά με την υποκρισία και την επιζητούν, δηλαδή απ’ τους πολλούς κάθε εποχής. Θαρρείς ότι ο Δημόκριτος στ’ όνομα της ευθυμίας και της ευδαιμονίας προτρέπει σε καταστάσεις που ίσως την ακυρώνουν σε μεγάλο βαθμό. Η ηθική δεν είν’ τίποτ’ άλλο από διατυπώσεις και διανοήματα που μάλλον αφορούν περσότερο τον φορέα τους και όποιους του μοιάζουν παρά την κάθε ατομική ύπαρξη και περίπτωση.
Η κάθε ηθική διατύπωση είναι τέτοια που πρέπει να γεμίζει μ’ ένα απέραντο άγχος τον κάθε υποψήφιο δέκτη της, άγχος για το ξεπέρασμα κάθε φορά της «ατελούς» φύση του και την ολοκλήρωσή του ως ηθική οντότητα – αυτή την «ατέλεια» τονίζει το κάθε πρόσταγμα και γι’ αυτό διατυμπανίζεται με ζέση απ’ τους θιασώτες του: για να υποχρεώσει τον κάθε «ατελή» άνθρωπο στην υιοθέτηση τού προστάγματος και κατ’ επέκταση στην τάχα τελείωσή του. Και λέω τάχα γιατί καμία διατύπωση που γεμίζει με άγχος (η θρησκεία γεμίζει με φόβο κι ενοχές) δεν μπορεί να οδηγήσει, έστω μακροπρόθεσμα, ποτέ, πουθενά και κανέναν σε τελείωση. Αν κάθε ηθικός νόμος υπόσχεται το καλύτερο και το ιδανικότερο, ποιος μπορεί να πείσει τον καθένα ότι πέρα από κάθε ηθική είν’ αδύνατο να βρεθεί ο παράδεισος κι η ευτυχία;
