Τις τελευταίες ημέρες η αξιωματική αντιπολίτευση επανέφερε το ζήτημα της κρατικοποίησης των ελληνικών τραπεζών, όπως προκύπτει από τις δηλώσεις στελεχών στα Χανιά, στο Πάντειο Πανεπιστήμιο κ.λπ.
Άλλωστε, αυτό αναφέρεται και στους προγραμματικούς στόχους του ΣΥΡΙΖΑ (βλέπε 13.8 «Θέτουμε το τραπεζικό σύστημα υπό την ιδιοκτησία και τον έλεγχο του δημοσίου…», http://www.syriza.gr/page/politikes-apofaseis-synedriwn.html).
Σύμφωνα με τις επίσημες ανακοινώσεις αυτό θα γίνει για το καλό των εργαζομένων, των καταθετών, των επιχειρήσεων και του ευρύτερου κοινωνικού συνόλου. Αποτελεί ωστόσο, η κρατικοποίηση των τραπεζικών ιδρυμάτων ένα εργαλείο για τη βελτίωση της κοινωνικής ευημερίας μιας χώρας ή μία ακόμα κίνηση εντυπωσιασμού στα πλαίσια της συγκέντρωσης ψήφων μέσω ενός «κυνηγιού μαγισσών» που ενοχοποιεί το υπάρχον τραπεζικό σύστημα ή ίσως απλά μια ιδεολογική θέση περί κρατικού ελέγχου των πάντων; Μήπως ο απώτερος στόχος είναι ο έλεγχος του τραπεζικού συστήματος, προκειμένου να λαμβάνονται αποφάσεις σχετικά με την παροχή χορηγήσεων με βάση πολιτικά και όχι οικονομικά κριτήρια; Πιστεύω ότι αρκετοί πολίτες τον τελευταίο καιρό έχουν τα παραπάνω ερωτήματα. Στο σημείο αυτό κρίνω σκόπιμο να παραθέσω τα αποτελέσματα κάποιων διεθνών εμπειρικών μελετών οι οποίες έχουν δημοσιευθεί από καθηγητές Πανεπιστήμιων και ερευνητές σε γνωστές ακαδημαϊκές επιθεωρήσεις/περιοδικά τα οποία ακολουθούν τη μέθοδο της κρίσης μέσω ανώνυμων κριτών.
Σε μια από τις πλέον γνωστές ακαδημαϊκές μελέτες, η οποία δημοσιεύθηκε το 2002 στo κορυφαίο ακαδημαϊκό περιοδικό Journal of Finance, οι La Porta, Lopez-De-Silanes και Shleifer χρησιμοποίησαν ένα δείγμα 92 χωρών προκειμένου να εξετάσουν την επίδραση του βαθμού της κρατικής ιδιοκτησίας τραπεζικών ιδρυμάτων στη χρηματοοικονομική ανάπτυξη, στη μεταβολή του κατά κεφαλήν εισοδήματος και στην παραγωγικότητα των χωρών αυτών. Έπειτα από μια σειρά οικονομετρικών εκτιμήσεων, κατέληξαν στα εξής αποτελέσματα. Πρώτον, υψηλότερος κρατικός έλεγχος οδηγεί σε χαμηλότερη μεταβολή του δείκτη τραπεζικών χορηγήσεων (% ΑΕΠ), χαμηλότερη μεταβολή του δείκτη χρηματιστηριακής κεφαλαιοποίησης (% ΑΕΠ), χαμηλότερη πρόσβαση των επιχειρήσεων στη χρηματοδότηση, υψηλότερο δείκτη τραπεζικών λειτουργικών εξόδων (% ενεργητικού), υψηλότερα τραπεζικά περιθώρια επιτοκίων (διαφορά μεταξύ επιτοκίων χορηγήσεων και καταθέσεων) και χαμηλότερη σταθερότητα στον τραπεζικό τομέα. Δεύτερον, υψηλότερος κρατικός έλεγχος οδηγεί σε χαμηλότερη μελλοντική μεταβολή του κατά κεφαλή εισοδήματος και της αποδοτικότητας.
Οι Coleman και Feler (βλ. Bank ownership, lending, and local economic performance during the 2008–2009 financial crisis, Journal of Monetary Economics, 2014) μελέτησαν την περίπτωση της Βραζιλίας. Σύμφωνα με τα αποτελέσματά τους οι κρατικές τράπεζες αύξησαν τις χορηγήσεις κατά 28,5% σε σχέση με τις ιδιωτικές τράπεζες το δωδεκάμηνο έπειτα από την κατάρρευση της Lehman Brothers και ο ρυθμός αύξησης των χορηγήσεων παρέμεινε μεγαλύτερος για 60 μήνες μετά την κρίση. Όμως, η περαιτέρω ανάλυση οδήγησε τους ερευνητές στο συμπέρασμα ότι: (α) οι χορηγήσεις έγιναν κυρίως προς περιοχές οι οποίες υποστήριξαν την κυβέρνηση την προεκλογική περίοδο και (β) η κατανομή των κεφαλαίων ήταν αναποτελεσματική και οδήγησε σε μείωση της παραγωγικότητας.
Τα αποτελέσματα της μελέτης του Carvalho (βλ. The Real Effects of Government-Owned Banks: Evidence from an Emerging Market, Journal of Finance, 2014) υποδεικνύουν ότι ο κρατικός έλεγχος των τραπεζικών ιδρυμάτων οδηγεί σε πολιτική επιρροή επί των πραγματικών αποφάσεων των επιχειρήσεων. Επίσης, σύμφωνα με τα αποτελέσματα της μελέτης, οι επιχειρήσεις οι οποίες λαμβάνουν χορηγήσεις από κρατικές τράπεζες, αυξάνουν την απασχόληση. Αυτό όμως ίσως δεν είναι τόσο «αθώο» καθώς περαιτέρω έρευνα δείχνει ότι η τάση αυτή: (α) έχει να κάνει με υποσχέσεις για μελλοντικές χορηγήσεις από τις τράπεζες, (β) συμβαίνει προεκλογικά σε περιοχές οι οποίες παρουσιάζουν πολιτικό ενδιαφέρον και (γ) οδηγεί σε μείωση της αύξησης της απασχόλησης σε περιοχές οι οποίες παρουσιάζουν μικρότερο πολιτικό ενδιαφέρον!
Σε μια άλλη έρευνα, ο Gur χρησιμοποίησε ένα δείγμα 59 χωρών προκειμένου να εξετάσει τη σχέση μεταξύ κρατικών τραπεζών και απασχόλησης. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της μελέτης του, υψηλότερο ποσοστό κρατικών τραπεζών οδηγεί σε μικρότερη αύξηση της απασχόλησης σε τομείς οι οποίοι παρουσιάζουν τις υψηλότερες ευκαιρίες για νέες θέσεις εργασίας (βλ. Government ownership of banks, job creation opportunities and employment growth, Economics Letters, 2012).
Επίσης, σε άλλη έρευνα ο Dinc εξετάζει ένα δείγμα από 349 τράπεζες από 36 χώρες την περίοδο 1994-2000 (βλ. Politicians and banks: Political influences on government-owned banks in emerging markets, Journal of Financial Economics, 2005) και καταλήγει στο συμπέρασμα ότι οι κρατικές τράπεζες αυξάνουν τις χορηγήσεις τους περισσότερο σε σχέση με τις ιδιωτικές τράπεζες πριν από τις εκλογές, αν και το φαινόμενο αυτό είναι πιο σύνηθες στις αναπτυσσόμενες αγορές. Πιο συγκεκριμένα η αύξηση ανέρχεται σε 11% του χαρτοφυλακίου χορηγήσεων μιας μέσης κρατικής τράπεζας ή 0,5% του μέσου ΑΕΠ μιας χώρας ανά εκλογική αναμέτρηση και ανά κρατική τράπεζα.
Στην ερευνά της, η Sapienza χρησιμοποίησε ένα μεγάλο δείγμα ιταλικών επιχειρήσεων οι οποίες δανείστηκαν από κρατικές και ιδιωτικές τράπεζες προκειμένου να εξετάσει αν υπάρχουν διαφορές στα επιτόκια χορηγήσεων μεταξύ των δύο αυτών ειδών τραπεζών (βλ. The effects of government ownership on bank lending, Journal of Financial Economics, 2004). Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της μελέτης της, οι κρατικές τράπεζες χρεώνουν χαμηλότερα επιτόκια από ότι οι ιδιωτικές τράπεζες σε ίδιες ή παρόμοιες επιχειρήσεις (ως προς τα χρηματοοικονομικά και λοιπά χαρακτηριστικά τους). Όμως, τα αποτελέσματα της μελέτης φανερώνουν επίσης ότι η συμπεριφορά των κρατικών τραπεζών επηρεάζεται από τα αποτελέσματα των εκλογών. Πιο συγκεκριμένα, ισχυρή παρουσία του κυβερνητικού σχήματος στην περιοχή όπου εδρεύει η εταιρεία συνεπάγεται χαμηλότερες επιτοκιακές χρεώσεις. Έτσι και η Sapienza καταλήγει στο συμπέρασμα ότι οι κρατικές τράπεζες λειτουργούν ως ένας μηχανισμός πολιτικού πατροναρίσματος (βλέπε «Overall, my results support the political view of SOEs and suggest that state owned banks serve as a mechanism to supply political patronage», σελ. 359).
Τέλος, ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχουν και τα αποτελέσματα της μελέτης των Xiao και Zhao, οι οποίοι εξέτασαν ένα δείγμα 28.000 επιχειρήσεων από 46 χώρες (βλ. Financial development, government ownership of banks and firm innovation, Journal of International Money and Finance, 2012). Έπειτα από μια σειρά από οικονομετρικές εκτιμήσεις καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι σε χώρες με χαμηλό ποσοστό κρατικών τραπεζών, η ανάπτυξη του τραπεζικού τομέα οδηγεί σε σημαντική ανάπτυξη της καινοτομίας των επιχειρήσεων. Αντίθετα, σε χώρες με υψηλό ποσοστό κρατικών τραπεζών, η ανάπτυξη του τραπεζικού τομέα είτε δεν επηρεάζει την καινοτομία των επιχειρήσεων είτε έχει αρνητικό αντίκτυπο σε αυτή. Μάλιστα, η αρνητική αυτή επίδραση γίνεται εντονότερη στην περίπτωση των μικρών επιχειρήσεων.
Κλείνοντας, επανέρχομαι στο αρχικό μου ερώτημα: κινήσεις εντυπωσιασμού και «κυνήγι μαγισσών» ή απλά κλείσιμο του ματιού σε συγκεκριμένες ομάδες με υποσχέσεις για μελλοντικές πελατειακές σχέσεις;
*Σημείωση: Τα ερωτήματα που διατυπώνονται στο παρόν κείμενο είναι καθαρά προσωπικά και δεν θα πρέπει να θεωρηθεί ότι εκφράζουν απαραίτητα τη θέση των Ιδρυμάτων με τα οποία συνδέεται ο συγγραφέας.
**αναπληρωτής καθηγητής – Σχολή Μηχανικών Παραγωγής και Διοίκησης, Πολυτεχνείο Κρήτης. Reader in Banking & Finance και συνδιευθυντής του Centre for Money, Banking & Institutions, University of Surrey (Αγγλία). Συνεργαζόμενο Εκπαιδευτικό Προσωπικό – Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο. Επισκέπτης Συνεργάτης Ερευνητής – Centre for Financial and Risk Management, Audencia Nantes School of Management (Γαλλία). Συνεργάτης – Centre for Governance & Regulation, University of Bath (Αγγλία). Εταίρος – Institute of Economics of the Polish Academy of Science (Πολωνία).
