Ferenc Feher Εκδόσεις ΕΡΑΣΜΟΣ (ιδέες 34)
Μετάφραση: Γεράσιμος Λυκιαρδόπουλος
Ενα μελέτημα Γάλλου σοφού, του Ferenc Feher (απεβίωσε το 1987) Περί της “Δύσεως” και του πολιτισμού της, ο οποίος ουσιαστικά θεωρείται ότι πέρασε στην “παρακμή” της από την εποχή του πρώτου παγκοσμίου πολέμου. Αυτή η ιδέα με τη μάλλον ζοφερή πρόβλεψη ότι “η δύση είναι καταδικασμένη είχε μεγάλη επιρροή στη λαϊκή φαντασία”.
Πατέρας του συνθήματος περί παρακμής ήταν ο ονομαστός ιστορικός και φιλόσοφος Σπέντλερ, που έγραψε το ομότιτλο βιβλίο “Η παρακμή της δύσεως”. Ακολούθησε τη γραμμή αυτή ο διάσημος Αγγλος ιστορικός ο Αρνολντ Τόυμπη με την ενδεκάτομη ιστορική του συγκριτική ανάλυση πολιτισμού με τίτλο “Η πρόκληση της ιστορίας” και η άνοδος και η πτώση των πολιτισμών.
Ενώ παράλληλα ένα από τα πιο σημαντικότερα επιστημονικά περιοδικά στη Γερμανία το “Logos” αφιέρωσε ένα ολόκληρο τεύχος του στην ανασκευή αυτής της πλέον απεχθούς ιστορίας.
Ο ΦΟΒΟΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΚΜΗΣ ΤΗΣ ΔΥΣΗΣ ΕΝΤΑΘΗΚΕ ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΜΑΣ
Εν τούτοις ο Ferenc Feher στην αρχή της ανέκδοτης μελέτης του τη δεκαετία του ογδόντα έγραψε “ανεξάρτητα από τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα περιοδικά της σπεγκλερικής συζήτησης θα αρκεστούμε να πούμε πως η εικόνα και ο φόβος «της παρακμής» της δύσεως δεν έχουν ξεριζωθεί από τη συνείδηση της εποχής μας. Μια πραγματικότητα φόβου που μεγιστοποιήθηκε σε κρίσιμες περιόδους των νέων «σταυροφοριών», σφαγμών και εξολοθρεύσεων και μετά την πτώση της κραταιάς σοβιετικής αυτοκρατορίας η οποία άνοιξε τη μεγάλη λεωφόρο της δυτικής υπερ-ατλαντικής σταυροφορίας με ανελεύθερους όρους δημοκρατίας, ελευθερίας, ισότητας και πολιτισμού…”. Με την “παρακμή” της δύσεως να νοείται ολοένα και περισσότερο όχι ως το τέλος ενός συγκεκριμένου πολιτισμού, αλλά ως το τέλος κάθε υπάρχοντος και δυνατού πολιτισμού που άρχισε με τα “ξανθά κτήνη” των σταυροφόρων όπως συνήθιζε να τους αποκαλεί ο Σπέγκλερ. Για να γίνουν στην προοπτική οι κατακτητές και αποικιστές του κόσμου και του νέου κόσμου, πέραν του ατλαντικού. Με τον πολιτισμό της “δύσης” που πλαστικά στη δυτική Ευρώπη, με τάση προς την οικουμενοποίηση με καπιταλισμό, εκβιομηχάνιση και δημοκρατία χωρίς ανθρωπιστική, αλλά καταχρηστική, μεθόδευση όλων αυτών των λειτουργιών.
Τώρα είμαστε σε μια απόλυτη μηχανοκρατία, η οποία διευκολύνει την ανθρώπινη αδημονία για ελευθερία με νέες μορφές δουλείας… και πολιτιστικής τραγωδίας… με εφιαλτικό επιβαλλόμενο εκσυγχρονισμό… και στις αυτοκτονίες της Ευρώπης με τον χιτλερισμό και τώρα με τον νεοχιτλερισμό. Για να πει προς το τέλος της συγγραφής του ο F.F. ότι: “Προσπαθήσαμε να δείξουμε πως η δύση κάθε άλλο παρά αθώα είναι για τη γένεση αυτών των καταστροφικών μορφών. Ακριβώς το αντίθετο: Η δύση δημιούργησε τους φιλοσοφικούς και σε πολλές περιπτώσεις τους κοινωνιο-τεχνολογικούς όρους της ίδιας της άρνησης”.
ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΕ ΔΥΣΗ ΚΑΙ ΑΝΑΤΟΛΗ
Στα τρία προηγούμενα κείμενά μας παρουσιάσαμε δύο κείμενα του ιστορικού Γάλλου – ελεύθερης αριστερής σκέψης Lefebure και ένα κείμενο του διάσημου οργονικού ψυχιάτρου Βίλχελμ Ράιχ για την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία και τις μετέπειτα τραγικές συνέπειες που επέφερε η χιτλερική εξουσία στην ίδια τη Γερμανία, στη Γαλλία και σχεδόν στην Ευρώπη ολόκληρη ακόμη και στον κόσμο κυρίως στην Ιαπωνία της Απω Ανατολής καθώς σε βόρειες χώρες της Μεσογείου.
Βασικά η Δύση της μεγάλης παράδοσης του δυτικού πολιτισμού στη φιλοσοφία, τις ανθρωπιστικές επιστήμες, τις φυσικές επιστήμες, τις κοινωνικές, τις θρησκευτικές καθώς και τις πολιτικές, δικαστικές και πνευματικές του λειτουργίες και ευθύνες παράλληλα με τις μεγάλες του τεχνολογικές εφαρμογές βρίσκεται σε κρίσιμο αδιέξοδο, κυρίως με μέγιστες ευθύνες της δυτικής, εκάστοτε υπερισχύος στον χθεσινό, τον σημερινό και αυριανό κόσμο μας.
Για το διαρκές όμως πρόβλημα της κρίσης του δυτικού πολιτισμού ασχολήθηκε εδώ και χρόνια στο έργο του ο μεγάλος σύγχρονος Γάλλος διανοητής Ferenc Feher (πέθανε το 1987) σ’ ένα σπουδαίο κείμενό του με τίτλο “Περί δύσεως” σε μετάφραση Γεράσιμου Λυκιαρδόπουλου που κυκλοφόρησε από τις πολύτιμες εκδόσεις “ΕΡΑΣΜΟΣ”. Ο τίτλος του ανέκδοτου αυτού κειμένου δόθηκε από τους εκδότες του περιοδικού “Thesis Eleven” σε απόσπασμα που δημοσίευσαν από το ανέκδοτο χειρόγραφο (2007) του Ferenc Feher που δημοσιεύτηκε το 1995 με τον τίτλο του τότε να είναι “The west and the east” στο “Thesis Eleven”. Ομως ο τίτλος του πρωτότυπου ήταν “Imagining the west”.
Η ΖΟΦΕΡΗ ΠΡΟΒΛΕΨΗ
Αλλά τι λέει από την αρχή του κειμένου ο Ferenc Feher στο προφητικό και σκληρό κείμενό του “Περί δύσεως”. Γράφει λοιπόν: “Η ιδέα ή μάλλον η ζοφερή πρόβλεψη ότι η «Δύση» είναι καταδικασμένη έχει ασκήσει επανειλημμένα τεράστια επιρροή στη λαϊκή φαντασία από τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο. Ο Σπέγκλερ εγκαινίασε το συνθηματικό ιδεολόγημα περί της «παρακμής της Δύσεως», ακολούθησε ο μεγάλος Αγγλος ιστορικός Τόυμπη για να το επαναλάβουν και πολλοι άλλοι, με ανασκευές και απορρίψεις της Σπεγκλερικής «θανατικής» προφητείας για την Ευρώπη… Ομως η εικόνα και ο φόβος της «παρακμής της Δύσεως» δεν έχουν ξεριζωθεί από τη συνείδηση της εποχής μας. Ομως παρά την αναφορά αυτή, στη νεαρή του ηλικία ο αριστερός κριτικός και φιλόσοφος Λούκατς χαρακτήρισε ταξικό τον δυτικό πολιτισμό που έπρεπε να κατεδαφιστεί, ούτως ώστε ένας άλλος πολιτισμός των νέων βαρβάρων να εμφανιστεί θριαμβευτικά επί των ερειπίων του…”.
Πάντως υστερότερα η παρακμή της δύσεως νοείται ολοένα και περισσότερο όχι ως το τέλος ενός συγκεκριμένου πολιτισμού, αλλά ως το τέλος κάθε υπάρχοντος και δυνατού πολιτισμού. Για να πει ακόμα, ο Ferenc Feher ότι “ακόμη και ο Τόυμπη είχε ήδη καταλήξει στο ίδιο συμπέρασμα όταν έγραφε…:
ΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ ΕΙΝΑΙ Ο ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΓΙΑ ΕΞΑΦΑΝΙΣΗ του ΑΝθρΩΠΙΝΟΥ ΕΙΔΟΥΣ
Οι ταξικές αντιθέσεις έχουν έδρα τη δυνατότητα να διαλύσουν την κοινωνία και οι πόλεμοι να εξαφανίσουν ολόκληρο το ανθρώπινο είδος. Τα δεινά που μέχρι τώρα ήταν απλώς δυσάρεστα και λυπηρά έχουν καταστεί αφόρητα και θανάσιμα… Βρισκόμαστε, λοιπόν, μπροστά σε μια πρόκληση που οι προγενέστεροί μας δεν χρειάστηκε ποτέ ν’ αντιμετωπίσουν: πρέπει να καταργήσουμε τον πόλεμο και τις αντιθέσεις των τάξεων -και πρέπει να το κάνουμε τώρα- αλλιώς αν δειλιάσουμε ή αν αποτύχουμε θα δούμε αυτά τα δύο δεινά να κερδίζουν μια νίκη πάνω στον άνθρωπο, μια νίκη, που αυτή τη φορά θα είναι ολοκληρωτική και τελεσίδικη.
Βέβαια, μετά τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο επικράτησε ένας πεσιμισμός που εξακολουθεί και μετά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο ιδιαίτερα μετά την ατομική βόμβα, τον απολογισμό των εκατομμυρίων θυμάτων. Αλλά και μετά τη συνέχιση αναστήλωσης του ίδιου πολιτισμού των υπερεξουσιασμών, των υπερεκμεταλλεύσεων και της υπερβίας που κυριάρχησαν στη μακρά πορεία του ψυχρού πολέμου της ισορροπίας του πολέμου που όταν υποτίθεται “τελείωσε” το τέλος συνταυτίστηκε με τον πόλεμο της “καταιγίδας της ερήμου” στον κόλπο, την πτώση της Σοβιετικής Ενωσης και την κήρυξη με ψευδείς αιτιάσεις του πολέμου στο Ιράκ, στο Αφγανιστάν, στο Κουρδιστάν, στο Ουζμπεκιστάν, στη Γεωργία και τώρα στην Ουκρανία, αλλά και με τον πόλεμο της “Ανοιξης” σε όλη τη Μέση Ανατολή κ.λπ. Με αποφάσεις της υπερδύναμης και με συμπράξεις της ευρωπαϊκής Δύσης και με μανιώδη πόλεμο στη Συρία και εξεγέρσεις σε Αίγυπτο και ευρύτερα στη Μέση Ανατολή. Με τη Μεσόγειο να έχει μεταβληθεί σε μια φλεγόμενη περιοχή από τη μια της άκρη ως την άλλη…
ΣΚΕΠΤΙΚΙΣΜΟΣ ΓΙΑ ΣΥΓΧΡΟΝΙΚΟΤΗΤΑ – ΔΥΝΑΜΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ
Τώρα όσον αφορά τον πολιτισμό ο Ferenc Feher πίστεψε ή νόμισε πως ουδείς σήμερα (τελευταία εικοσαετία του 20ου αιώνα) είναι πεσιμιστής με πολιτισμική άποψη. Μάλιστα υπήρξαν διαρκώς ανανεωμένες προσπάθειες να κατανοηθεί ο πολιτισμός μας, δηλαδή ο δυτικός ως μια βαθμίδα στην πολιτιστική εξέλιξη.
Εν τούτοις οι θεωρητικοί της εξέλιξης αμφισβήτησαν θαρραλέα τις απόψεις για τη συντέλεια του πολιτισμού… Με τη χρήση της λέξης συγχρονικότητα, ως σύνθημα που δεν εκφράζει οπωσδήποτε τη Δύση ως πραγματικότητα.
Γιατί αν η νεωτερικότητα εξακολουθεί να έχει ένα επαναστατικό δυναμικό τούτο είναι το επαναστατικό ιδεώδες της Δύσης. Παρά αυτή την αντίληψη τονίζει ο Ferenc Feher “η υπόθεση ότι η «νεωτερικότητα» προικισμένη με μια εξελικτική δύναμη ταυτίζεται με τη «Δύση» χρειάζεται περαιτέρω διευκρίνιση. Γιατί όταν χρησιμοποιούμε τον όρο «δυναμικός πολιτισμός» συμπεριλαμβάνουμε συνήθως σ’ αυτόν τον Ιουδαϊκό χριστιανισμό, την αρχαιοελληνική και τη ρωμαϊκή κληρονομιά. Για να θεωρείται
ΜΟΝΤΕΣΚΙΕ ΚΑΙ ΒΟΛΤΑΙΡΟΣ ΥΜΝΗΣΑΝ ΩΣ ΠΡΟΤΥΠΟ ΑΝΑΤΟΛΗΣ ΤΟΝ ΟΘΩΜΑΝΙΣΜΟ
η Δύση και τόπος ανακάλυψης του δυτικού πολιτισμού, αλλά όχι απαραιτήτως ο τόπος του πολιτισμού. Με την έννοια πως μεγάλοι Γάλλοι σοφοί, όπως ο Μοντεσκιέ και ο Βολταίρος χαρακτήρισαν την οθωμανική αυτοκρατορία (της συνεχούς βίας, με όλες τις μορφές ανελευθερίας, δεσποτείας και απανθρωπισμού) ως το πρότυπο της “ανατολής”. Δηλαδή του ανατολικού πολιτισμού που είχε αλλά πρότυπα υπερκυριαρχίας και ανελευθερίας για τη συνεχή επικυριαρχία της. Ομως ο Ferenc Feher επικρίνει σκληρά τον δυτικό πολιτισμό βίας απέναντι στους ειδωλολάτρες, αλλά και στους σφαγιασμούς κυρίως από τους σταυροφόρους της εποχής των σταυροφοριών (και τώρα νέων σταυροφοριών εναντίον πάντων και πασών).
Οπου ο σφαγιασμός, που δεν εξαιρούσε γυναικόπαιδα μουσουλμάνων και Εβραίων χωρίς όμως να αναφερθεί καν στους αγριότατους σφαγιασμούς και εξισλαμισμούς, αλώσεις, κατακτήσεις αιώνων κ.λπ. που γινόντουσαν από την πλευρά της πρότυπης αυτοκρατορίας της ανατολής με την υπερξουσιαστική και απάνθρωπη οθωμανική αυτοκρατορία με την οποία η Δύση για πολλαπλά συμφέροντά της βρισκότανε σε διαρκή λειτουργία συναλλαγής.
ΧΑΘΗΚΕ ΑΠΟ ΤΟ 1914 Η ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΡΡΟΗ
Πάντως πέρα από τις σταυροφορίες της Δύσης το μεγάλο δράμα της δυτικής αντίφασης ως προς την ελευθερία ήταν το αποικιοκρατικό σύστημα με τον αυτοεξευτελισμό του δυτικού πολιτισμού (κατά τον Αρνολντ Τόυμπη), με συρρίκνωση και ύψιστη κρίση της Ευρώπης από τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο, όπως ήδη αναφέραμε στο κείμενό μας.
Με την κατάρρευση αυτή να είναι βαθιά στη “δυτική πραγματικότητα” με συνέπεια την απώλεια της δυτικοευρωπαϊκής υπεροχής…
Για να επισημάνει ο F.F. ότι “η συρρίκνωση της Ευρώπης” υπήρξε στην πραγματικότητα:
ΝΟΜΙΜΟΠΟΙΕΙΤΑΙ Η ΔΥΣΗ ΟΤΙ ΕΙΝΑΙ ΑΘΩΑ;
Ηταν απλώς μια εισαγωγή στον μεγάλο ξεπεσμό και στην αυτοκτονια σχεδόν της Ευρώπης, στον χιτλερισμό. Ενα σημείο για το οποίο εγείρονται δύο ερωτήματα τεράστιας σημασίας: Το Ράιχ του Χίτλερ ανήκει άραγε στη Δύση και παραπέρα νομιμοποιείται η Δύση να ισχυρίζεται ότι είναι αθώα για το σχέδιο και τη φρικώδη πραγματικότητα του ναζισμού;
Γίνανε πολλές συζητήσεις και διατυπώθηκαν πολλές απόψεις. Για να αυτοπαρουσιάζεται ο Χίτλερ πότε ως υπερασπιστής του “δυτικού πολιτισμού” -κατά της μπολσεβικής “βαρβαρότητας”- και πότε ως ζίγκφριντ ενός νέου Ράιχ που θα κατακτούσε τις κατώτερες φυλές της ανατολής και θα υπερνικούσε την παρηκμασμένη Δύση…
Τώρα, που βρισκόμαστε με τη Γερμανία πάλι να επαίρεται, να ασχημονεί και να προκαλεί ιδιαίτερα την Ελλάδα;
Απάντηση: Κατά τον Λούκατς η Γερμανία είναι πάντα Γερμανία, με ένα βαρύ ιστορικό παρελθόν έτερο καταστροφής και αυτοκαταστροφής.
