Η οργάνωση του μαθήματος των Θρησκευτικών σε μία πολυπολιτισμική κοινωνία δεν εξαντλείται στην απαλλαγή των ετερόδοξων μαθητών, αλλά απαιτεί την πρόβλεψη περισσότερων επιλογών.
Το θέμα της απαλλαγής των μαθητών από το μάθημα των Θρησκευτικών είχε τεθεί για πρώτη φορά το 2008 με βάση σχετική εγκύκλιο του Υπουργείου Παιδείας. Προβλεπόταν αρχικά το δικαίωμα στην απαλλαγή από το μάθημα των Θρησκευτικών σε Δημοτικά – Γυμνάσια – Λύκεια, για μη Ορθόδοξους και ετερόδοξους μαθητές, αλλά και για άτομα που επικαλούνταν ζητήματα συνείδησης. Μάλιστα δεν υπήρχε υποχρέωση αιτιολόγησης – μία υπεύθυνη δήλωση αρκούσε.
Στη συνέχεια λόγω κάποιων αντιδράσεων είχε διευκρινιστεί ότι το μάθημα των Θρησκευτικών παρέμενε υποχρεωτικό για τους μαθητές. Και είχε διευκρινιστεί ότι αντί του μαθήματος των Θρησκευτικών οι μη Ορθόδοξοι μαθητές θα έπρεπε να παρακολουθούν κάποιο άλλο μάθημα την ώρα που οι συμμαθητές τους έκαναν Θρησκευτικά. Τέλος, για τη μη συμμετοχή των εν λόγω μαθητών στην πρωινή προσευχή και τους υποχρεωτικούς εκκλησιασμούς ίσχυαν οι διατάξεις σχετικού προεδρικού διατάγματος του 1998.
Ομως, σήμερα επτά ολόκληρα χρόνια μετά, το ζήτημα επανέρχεται μετά από δηλώσεις της νέας αναπληρώτριας υπουργού Παιδείας Σίας Αναγνωστοπούλου σύμφωνα με τις οποίες θα πρέπει να απλοποιηθεί η διαδικασία απαλλαγής από τη διδασκαλία των Θρησκευτικών, όσων μαθητών το επιθυμούν. Μάλιστα, η αναπληρώτρια υπουργός, θεωρεί ότι για να εξασφαλίσει την απαλλαγή ο μαθητής δεν θα πρέπει να δηλώνει υποχρεωτικά σε δημόσιο έγγραφο το θρήσκευμά του (ή την ιδιότητα του άθεου).
Θα ήθελα να μεταφέρω εδώ την εμπειρία μου από μια άλλη ευρωπαϊκή χώρα, που έζησα επί 30 συναπτά έτη και που μεγάλωσαν και πήγαν σχολείο τα τέσσερα παιδιά μου. Εκεί, οι γονείς των μαθητών του Δημοτικού και του Γυμνασίου – Λυκείου οφείλουν να δηλώσουν στην αρχή του σχολικού έτους την κατεύθυνση στην οποία θέλουν να παρακολουθήσουν το μάθημα των Θρησκευτικών τα παιδιά τους. Προβλέπονται πέντε τέτοιες κατευθύνσεις – συγκεκριμένα Καθολική, Διαμαρτυρόμενη, Ορθόδοξη, Μουσουλμανική ή Ισραηλιτική.
Οι γονείς που δεν επιθυμούν τα παιδιά τους να παρακολουθήσουν μαθήματα Θρησκευτικών σε καμία από τις παραπάνω κατευθύνσεις, επιλέγουν υποχρεωτικά το μάθημα της Ηθικής. Να σημειωθεί ότι δεν είναι απαραίτητο το παιδί να ανήκει σε μια από τις αντίστοιχες θρησκείες για να του επιτραπεί να παρακολουθήσει την αντίστοιχη κατεύθυνση. Τα μαθήματα δεν έχουν απαραίτητα ομολογιακό χαρακτήρα, δηλαδή στόχος δεν είναι στο τέλος της χρονιάς να βαπτιστούν ή να κοινωνήσουν για πρώτη φορά.
Μάλιστα, τη μία χρονιά το παιδί μπορεί να ακολουθήσει την Ορθόδοξη κατεύθυνση, την επόμενη τη Διαμαρτυρόμενη και την τρίτη την Ηθική. Αυτό είναι δυνατόν ιδίως στις μεγαλύτερες τάξεις όταν ο βαθμός των Θρησκευτικών δεν προσμετράται στη συνολική βαθμολογία της χρονιάς.
Και πώς οργανώνονται τα μαθήματα των Θρησκευτικών; Η γλωσσική κοινότητα στην οποία ανήκει το σχολείο (ολλανδόφωνη, γαλλόφωνη ή γερμανόφωνη) οφείλει να βρει και να πληρώσει τους καθηγητές της αντίστοιχης κατεύθυνσης ακόμη και αν ο αριθμός των εγγεγραμμένων μαθητών είναι πολύ μικρός.
Οι καθηγητές πρέπει να έχουν εκπαίδευση στην παιδαγωγική αλλά και στη θεολογία της αντίστοιχης κατεύθυνσης. Μερικές φορές διορίζονται ως καθηγητές ιερωμένοι με τα αντίστοιχα προσόντα. Συνήθως ένας καθηγητής καλύπτει όχι μόνον ένα αλλά περισσότερα σχολεία. Οι διάφορες κατευθύνσεις οργανώνουν τακτικές επιθεωρήσεις των καθηγητών για να εξασφαλιστεί υψηλό εκπαιδευτικό επίπεδο. Οι επιθεωρήσεις αυτές οργανώνονται υπό την καθοδήγηση των αντίστοιχων θρησκευτικών οργανώσεων – της Καθολικής εκκλησίας, της Ορθόδοξης Μητρόπολης Βελγίου, του Συμβουλίου των Διαμαρτυρόμενων Εκκλησιών κλπ.
Οι Σύλλογοι γονέων υποστηρίζουν τις παράπλευρες δραστηριότητες που συνδέονται με τα μαθήματα των αντίστοιχων κατευθύνσεων. Φυσικά, απαγορεύεται ο προσηλυτισμός των μαθητών που παρακολουθούν κατεύθυνση άλλη απ’ αυτήν στην οποία κανονικά θα έπρεπε να παρακολουθούν. Οπωσδήποτε, το υφιστάμενο σύστημα του Βελγίου χαρακτηρίζεται από σαφές πνεύμα ανεξιθρησκίας, ενώ οργανώνονται και κοινές δραστηριότητες μεταξύ των διαφόρων κατευθύνσεων.
Πριν από λίγα χρόνια είχα παρακολουθήσει μια μεγάλη συζήτηση που είχε γίνει στη γαλλόφωνη κοινότητα σχετικά με τη μεταρρύθμιση αυτού του συστήματος. Κάποιοι πολιτικοί πρότειναν να εμπλουτιστεί το μάθημα της Φιλοσοφίας και να περιοριστεί κατά κάποιο τρόπο ή ακόμη και να καταργηθεί τελείως το μάθημα των Θρησκευτικών τουλάχιστον στις τελευταίες τάξεις της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Ομως το θρησκευόμενο τμήμα του πληθυσμού αντέδρασε. Μαζεύτηκαν υπογραφές για να διατηρηθεί η υφιστάμενη κατάσταση κάτι που τελικά επετεύχθη.
Ομως η δημόσια συζήτηση είχε μια θετική επίπτωση, αφού η γαλλόφωνη κοινότητα του Βελγίου οργάνωσε μια σειρά σεμιναρίων για τους καθηγητές φιλοσοφίας και ηθικής με γενικό θέμα “Τα μεγάλα ζητήματα” και πολλά επιμέρους θέματα (Καλύτερη κατανόηση της πόλης και των σχέσεων του ανθρώπου με τον τόπο κατοικίας του, με την αρχιτεκτονική και το αστικό περιβάλλον. Φιλοσοφία με βάση έργα τέχνης – πίνακες ζωγραφικής, γλυπτά, φωτογραφίες. Η Φιλοσοφία συναντά τα μαθηματικά και τις θετικές επιστήμες. Φιλοσοφία και υγεία. Γράφοντας ένα βιβλίο φιλοσοφίας με θέμα την ταυτότητα. Φιλοσοφικό μυθιστόρημα).
Αν η πολιτεία θέλει στ’ αλήθεια να μεταρρυθμίσει τη διδασκαλία των Θρησκευτικών στα σχολεία θα πρέπει να δημιουργήσει πραγματικές συνθήκες ανεξιθρησκίας εμπνεόμενη από τις βέλτιστες πρακτικές που εφαρμόζουν εν προκειμένω άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Παρέχοντας τη δυνατότητα στους μαθητές και στους γονείς τους να επιλέξουν κάποια θρησκευτική κατεύθυνση χωρίς να νοιώθουν ότι καταπιέζονται από την “επικρατούσα” θρησκεία – κάτι που μακροπρόθεσμα τους δημιουργεί αισθήματα εναντίωσης και απόρριψης.
* Φυσικός, στέλεχος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Οι απόψεις είναι προσωπικές και δεν εκφράζουν κατ’ ανάγκη την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. http://alevantis. blogspot.com.
