Martin Rees
– Προοπτικές για την ανθρωπότητα
Εκδόσεις Κάτοπτρο, Αθήνα, 2020, σελ. 208
Eνα εξαιρετικό βιβλίο ενός κορυφαίου επιστήμονα, του Martin Rees, εξεδόθη πρόσφατα από τις εκδόσεις Κάτοπτρο το οποίο πραγματεύεται τις μελλοντικές προοπτικές της ανθρωπότητας. Ο Martin Rees συνδυάζει τις βαθιές επιστημονικές του γνώσεις με το ενδιαφέρον για το μέλλον και την ευημερία της ανθρωπότητας παρουσιάζοντας με εύληπτο και κατανοητό τρόπο τα προβλήματα που αντιμετωπίζει σήμερα ο ανθρώπινος πολιτισμός.
Ο συγγραφέας πιστεύει ότι το μέλλον εξαρτάται από εμάς και τις επιλογές που θα κάνουμε ενώ θεωρεί ότι η επιστήμη και η τεχνολογία εφαρμοζόμενες με σύνεση αποτελούν τα βασικά μας όπλα για να αντιμετωπίσουμε τις προκλήσεις του παρόντος και να ευημερήσουμε στο μέλλον. Από τη κλιματική αλλαγή μέχρι τη βιοτεχνολογία, από τη τεχνητή νοημοσύνη και τη ρομποτική η επιστήμη βρίσκεται στη καρδιά των επιλογών που καλείται να κάνει η ανθρωπότητα για να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις του σήμερα και να διασφαλίσει την ευημερία της στο μέλλον και πιθανώς την εξάπλωση της στο διάστημα. Ο συγγραφέας είναι ένας διακεκριμένος επιστήμονας και βαθιά ενημερωμένος στοχαστής ο οποίος προσπαθεί να ανιχνεύσει το μέλλον του ανθρώπου στηριζόμενος στις τρέχουσες γνώσεις διαφόρων επιστημονικών πεδίων και προσεγγίζοντας ορθολογικά τις πιθανές μελλοντικές εξελίξεις. Ο M. Rees εστιάζει στους κινδύνους τις απειλές και τις προοπτικές της ανθρωπότητας στο πρώτο μισό του 21ου αιώνα. Μεταξύ των απειλών περιλαμβάνεται ο υπερπληθυσμός, η οικολογική υποβάθμιση, η κλιματική αλλαγή, η βιο-τρομοκρατία αλλά και το συσσωρευμένο πυρηνικό οπλοστάσιο το οποίο αποτελεί ένα εν δυνάμει κίνδυνο για ολοκληρωτική καταστροφή. Η ελπιδοφόρα προοπτική της εξασφάλισης καθαρής ενέργειας στο μέλλον, αναφέρει, θα μετριάσει το κίνδυνο της κλιματικής αλλαγής. Θεωρεί ότι οι άνθρωποι σήμερα είναι περισσότερο υγιείς, ζουν περισσότερα χρόνια και καλύτερα σε σχέση με τις προηγούμενες γενιές. Η συμβολή της επιστήμης και της τεχνολογίας, αναφέρει, είναι αναμφισβήτητη στην επιτευχθείσα μέχρι σήμερα πρόοδο η οποία είναι πρωτόγνωρη σε σχέση με τα δεδομένα της προηγούμενης γενιάς. Όμως στη εποχή του ανθρωπόκαινου στην οποία ζούμε σήμερα, το συλλογικό οικολογικό αποτύπωμα του ανθρώπινου πληθυσμού, ο οποίος υπερβαίνει ήδη τα 7.5 δις, είναι τεράστιο και απειλεί να υποβαθμίσει αισθητά ή και να καταστρέψει τη βιόσφαιρα. Πως διαγράφεται όμως το μέλλον του ανθρώπου στη γη διερωτάται ο Martin Rees ; Οι νέες επαναστατικές τεχνολογίες φαίνεται να διαμορφώνουν ένα μέλλον τελείως διαφορετικό από το παρελθόν. Η πρόοδος της βιοτεχνολογίας επιτρέπει τη καλλιέργεια γενετικά τροποποιημένων φυτών τα οποία θα μπορέσουν να καλύψουν τις διατροφικές ανάγκες του πλανήτη διαψεύδοντας τις απαισιόδοξες εκτιμήσεις του Μάλθους. Η δυνατότητα προσθαφαίρεσης γονιδίων σε ζώντες οργανισμούς επιτρέπει τη τροποποίηση του ανθρωπίνου γονιδιώματος εξαλείφοντας ορισμένες ασθένειες και επιτρέποντας τη δημιουργία κάποιου είδους μετα-ανθρώπου. Η κυβερνο-τεχνολογία, η ρομποτική και η τεχνητή νοημοσύνη αλλάζουν ριζικά τον τρόπο που εργαζόμαστε και ζούμε, υποστηρίζει ο συγγραφέας, χωρίς όμως να είναι ακόμη σαφές τι θα σημαίνει εργασία στο μέλλον και τι θα συμβεί με τις θέσεις εργασίας που θα εξαλειφθούν με την έλευση των νέων τεχνολογιών. Οι ειδικοί θεωρούν ότι η τεχνητή νοημοσύνη θα υπερβεί την ανθρώπινη στο μέλλον χωρίς όμως να είναι σαφές το πότε αυτό θα επιτευχθεί. Θα μπορέσει όμως η τεχνητή νοημοσύνη ανωτέρου επιπέδου να έχει συνείδηση όπως ο άνθρωπος διερωτάται ο συγγραφέας ; Το μέλλον του ανθρώπου στο πλανήτη απειλείται από διάφορους υπαρξιακούς κινδύνους. Ένας από αυτούς σχετίζεται με τη πιθανότητα πρόσπτωσης μεγάλου μεγέθους μετεωρίτη στη γη και τις καταστρεπτικές συνέπειες του. Ποιό είναι όμως το μέλλον του ανθρώπου από κοσμική σκοπιά διερωτάται ο M. Rees ; Υπάρχει ζωή αλλού στο σύμπαν ; Και εάν ναι τι μορφή θα έχει αυτή ; Πώς θα είναι στο μέλλον οι διαστημικές πτήσεις όταν ο άνθρωπος θα προσπαθήσει να διερευνήσει πολλά άγνωστα σήμερα μυστήρια του σύμπαντος ; Ποιοι θα είναι οι πρωτοπόροι εξερευνητές, οι “τυχοδιώκτες του διαστήματος” οι οποίοι θα προσπαθήσουν να εξερευνήσουν ένα άγνωστο και τελείως αφιλόξενο για το ανθρώπινο είδος σύμπαν και να ανιχνεύσουν τη πιθανή ύπαρξη νέων ενδιαιτημάτων για το ανθρώπινο είδος ; Μήπως θα είναι κάποιο είδος μετα-ανθρώπου προσαρμοσμένο να ταξιδεύει για μεγάλα χρονικά διαστήματα, πολλαπλάσια του χρόνου ζωής του ανθρώπου, σε τελείως άγνωστα και αφιλόξενα εξωγήινα περιβάλλοντα ; Μήπως θα είναι ηλεκτρονικά ρομπότ αποτελούμενα από ανόργανη ύλη έχοντας ενσωματωμένη τεχνητή νοημοσύνη υψηλού επιπέδου ; Θα μπορέσουμε άραγε να διαπιστώσουμε/ανιχνεύσουμε εάν στο σύμπαν υπάρχει εξωγήινη νοημοσύνη ; Ποια είναι όμως τα όρια και το μέλλον της επιστήμης ; Ο M. Rees αναφέρει ότι τα πάντα γύρο μας αποτελούνται από λιγότερα των 100 ειδών διαφορετικών ατόμων τα οποία συνδέονται μεταξύ τους για να δημιουργήσουν το σύνθετο κόσμο που μας περιβάλλει. Πώς όμως, διερωτάται, αναδύθηκε η πολυπλοκότητα από ένα σχετικά μικρό αριθμό διαφορετικών στοιχείων και δημιουργήθηκαν οι ιδιαίτερα σύνθετες δομές όπως π.χ. το DNA των έμβιων οργανισμών ; Στα πλαίσια αυτά το μέλλον της επιστήμης είναι δύσκολο να προβλεφθεί αλλά είναι σίγουρο ότι τα επόμενα χρόνια θα μπορέσει να δώσει απαντήσεις σε ερωτήματα που μας απασχολούν από παλιά. Ο συγγραφέας θεωρεί ότι ο ανθρώπινος εγκέφαλος αποτελεί τη πιο πολύπλοκη και σύνθετη δομή που γνωρίζουμε σήμερα στο σύμπαν ενώ αδυνατούμε να κατανοήσουμε πως σχετικά λίγα διαφορετικά στοιχεία συναρμόστηκαν μεταξύ τους για να δημιουργήσουν δομές όπως η φαιά ουσία η οποία είναι ικανή για αυτεπίγνωση και στοχασμό για την ιστορία και το μέλλον. Λίγα και διαφορετικά επίσης στοιχεία δημιούργησαν το σύμπαν το οποίο είναι αρκετά πολύπλοκο ούτως ώστε σε βάθος χρόνου επέτρεψε την ανάδυση του ανθρώπου αλλά ταυτόχρονα και αρκετά περίπλοκο για να μπορέσει να το κατανοήσει ο άνθρωπος. Σήμερα δυσκολευόμαστε να αντιληφθούμε πιο θα είναι το μέλλον του ανθρώπου μετά τον 21ο αιώνα. Ίσως αυτό να ανήκει σε οργανικούς μετα-ανθρώπους χωρίς όμως να αποκλεισθεί η πιθανότητα να ανήκει σε νοήμονες μηχανές μη οργανικής προέλευσης. Πιθανώς, ισχυρίζεται ο M. Rees, η πλήρης κατανόηση της φυσικής πραγματικότητας ξεφεύγει από τα όρια του ανθρώπινου εγκεφάλου όπως τα γνωρίζουμε σήμερα και ίσως κάποια μυστικά του σύμπαντος δεν θα μπορέσουμε να τα κατανοήσουμε. Ο συγγραφέας πιστεύει ότι ζούμε σε μία περίοδο δυνητικά καταστροφικών απειλών λόγω της πρωτόγνωρης δύναμης του ανθρώπου σε σχέση με παρελθούσες εποχές. Εκτιμά όμως ότι δεν υπάρχουν επιστημονικά εμπόδια στην επίτευξη ενός βιώσιμου κόσμου στον οποίο άπαντες θα απολαμβάνουν ένα επίπεδο ζωής ίσο η ανώτερο του επιπέδου που απολαμβάνουν σήμερα οι πολίτες των ανεπτυγμένων δυτικών χωρών. Ήρθε η ώρα πιστεύει να αποκτήσουμε ένα αισιόδοξο αίσθημα του πεπρωμένου μας. Χρειάζεται όμως να σκεπτόμαστε παγκόσμια, αισιόδοξα και ορθολογικά και σε μακροπρόθεσμο ορίζοντα εμψυχωμένοι από τη προηγμένη τεχνολογία του 21ου αιώνα με οδηγό αξίες τις οποίες όμως η επιστήμη δεν μπορεί να δώσει μόνη της. Το βιβλίο αυτό είναι ιδιαίτερα χρήσιμο για όσους ενδιαφέρονται για τους κινδύνους της εποχής μας και τα σημαντικά σημερινά και μελλοντικά ζητήματα που αντιμετωπίζει ο ανθρώπινος πολιτισμός και προβληματίζονται για το μέλλον του ανθρώπινου είδους. Είναι ταυτόχρονα ενδιαφέρον για όσους νοιάζονται για το μέλλον των επόμενων γενεών, των οποίων η ζωή θα καθορισθεί από αποφάσεις που θα ληφθούν πριν αυτοί γεννηθούν, καθώς προτρέπονται να συμμετάσχουν σαν πολίτες στις κρίσιμες εκείνες επιλογές οι οποίες καθορίζουν το μέλλον μας.
Ο Martin Rees ( 1942- ) είναι κοσμολόγος και αστροφυσικός, διευθυντής του Ινστιτούτου Αστρονομίας του Πανεπιστημίου του Καίμπριτζ. Μέλος της βουλής των λόρδων, βασιλικός αστρονόμος του Ηνωμένου Βασιλείου και πρώην πρόεδρος της Βασιλικής Εταιρείας του Λονδίνου. Το 2005 τιμήθηκε από τη Βασιλική Ακαδημία Επιστημών της Σουηδίας με το βραβείο Crafoord αστρονομίας, αντίστοιχο του βραβείου Νόμπελ.
