Η ανάπτυξη του σύγχρονου πολιτισμού σε κεντρικό και περιφερειακό επίπεδο δεν αποτέλεσε, μέχρι τα τελευταία χρόνια, αντικείμενο σχεδιασμού μιας ολοκληρωμένης και συνεκτικής πολιτικής από το Υπουργείο Πολιτισμού.
Mεμονωμένες προσπάθειες έγιναν στο παρελθόν, όμως ήταν περιορισμένες σε ένα συγκεκριμένο θεματικό πεδίο (Δημοτικά Περιφερειακά Θέατρα, Πολιτιστικό Δίκτυο Πόλεων, Εθνικό Κέντρο Βιβλίου, κ.λπ.).
Ούτε οι αιρετές Περιφέρειες έχουν να επιδείξουν ένα σχέδιο ανάπτυξης του σύγχρονου πολιτισμού στη χωρική αρμοδιότητά τους. Δεν έχουν την αρμοδιότητα, ούτε τα θεσμικά εργαλεία για τον σκοπό αυτό. Οι οργανισμοί των Περιφερειών, που δημιουργήθηκαν με το σχέδιο Καλλικράτης, δεν προβλέπουν καν τη σύσταση μιας Διεύθυνσης Πολιτισμού σε κάθε Περιφέρεια.
Έτσι, η έλλειψη στόχων και κατευθύνσεων για τον σύγχρονο πολιτισμό επιτρέπει τη μετατροπή του σε προνομιακό πεδίο ανάπτυξης πελατειακών σχέσεων.
Οι πόροι της Περιφέρειας για τον σύγχρονο πολιτισμό, πολύ περιορισμένοι σε σχέση με αυτούς που διατίθενται για την αρχαιολογική κληρονομιά και τον αθλητισμό – όχι όμως αμελητέοι, κατακερματίζονται κατά κανόνα σε πολλές μικρές δράσεις, χωρίς αξιολόγηση, χωρίς μεταξύ τους συνέργειες και συγκεκριμένους στόχους.
Συνέπεια των παραπάνω είναι η υστέρηση του σύγχρονου πολιτισμού, ο οποίος συμβάλλει στην ανάπτυξη των δημιουργικών δυνάμεων του τόπου, στην ενίσχυση της αυτοπεποίθησης, στην παιδεία και την ωριμότητα της κοινωνίας -υστέρηση που η σημασία της αναγνωρίστηκε όταν έγινε φανερή η πολύπλευρη κρίση. Γι’ αυτό και η σημασία του πολιτισμού υποτιμάται όταν αντιμετωπίζεται απλώς ως στοιχείο εμπλουτισμού του τουριστικού προϊόντος
Μόλις το 2011, το ΥΠΠΟΑ ανέθεσε σε ομάδα εργασίας να μελετήσει το θέμα του σύγχρονου πολιτισμού και να καταθέσει προτάσεις1. Τον Ιανουάριο του 2018 συστήθηκε Ειδική Γραμματεία Σύγχρονου Πολιτισμού2. Η σημερινή υπουργός κ. Ζορμπά, η οποία υπήρξε μέλος της ομάδας εργασίας και γνωρίζει σε βάθος το θέμα, προχώρησε στη σύνταξη σχεδίου νόμου που φέρει τον τίτλο «Περιφερειακή Πολιτική Σύγχρονου Πολιτισμού» το οποίο αναρτήθηκε στην ιστοσελίδα του ΥΠΠΟΑ για δημόσια διαβούλευση από τις 6 Μαΐου έως σήμερα, 14 Μαΐου.
Το σχέδιο εν συντομία προβλέπει να συσταθούν σε κεντρικό επίπεδο
Συμβούλιο Περιφερειακής Πολιτισμικής Πολιτικής (με 13 μέλη, εκ των οποίων 2 εκπρόσωποι των ΟΤΑ)
Συμβούλιο Σύγχρονου Πολιτισμού (με 11 μέλη)
– Γενική Διεύθυνση Περιφερειακής Πολιτικής Σύγχρονου Πολιτισμού με
13 Περιφερειακές Διευθύνσεις Σύγχρονου Πολιτισμού (μία σε κάθε Περιφέρεια), οι οποίες αποτελούνται από τα Τμήματα
1. Τμήμα Πολιτιστικών Δράσεων
2. Τμήμα Διαχείρισης Χώρων
3. Τμήμα Υποστήριξης και Λειτουργίας.
Ενώ είναι πολύ θετικά τα βήματα που γίνονται, επιτέλους, για την ανάπτυξη του σύγχρονου πολιτισμού στο κέντρο και την περιφέρεια της χώρας, νομίζω ότι το προτεινόμενο οργανωτικό σχήμα σε σχέση με τις δομές στην περιφέρεια, παρουσιάζει τα εξής μειονεκτήματα: Αφενός, διαπνέεται από συγκεντρωτική αντίληψη για τον ρόλο του κεντρικού κράτους, και αφετέρου δεν ανταποκρίνεται στην ανάγκη σχεδιασμού ολοκληρωμένων πολιτικών για τον πολιτισμό στις Περιφέρειες.
Κατά τη γνώμη μου, το Υπουργείο έχει υποχρέωση να διαμορφώσει τις συνθήκες και να δώσει τις κατευθύνσεις ώστε κάθε Περιφέρεια να μπορεί να σχεδιάσει, ανάλογα με τη φυσιογνωμία της, την πολιτική που εκτιμά ότι θα εκπληρώσει καλύτερα τους στόχους της. Αυτός ο ρόλος θα ενίσχυε ουσιαστικά την αποκέντρωση. Είναι γεγονός ότι το ΥΠΠΟΑ διαθέτει εμπειρία και καλύτερα καταρτισμένο προσωπικό, είναι περισσότερο ανοικτό σε νέες ιδέες και ρεύματα σκέψης λόγω των σχέσεων του με το εξωτερικό, διαθέτει μεγαλύτερη εποπτεία του πεδίου και μπορεί να κρατήσει αποστάσεις από το τοπικό, πελατειακό σύστημα.
Όμως η ανάπτυξη θα προκύψει μόνον εφόσον οι ίδιες οι Περιφέρειες συνειδητοποιήσουν και κάνουν δικό τους στόχο την ανάπτυξη του σύγχρονου πολιτισμού. Για να συμβεί αυτό πρέπει να γίνει μια ουσιαστική «σύμπραξη» των αιρετών Περιφερειών με το ΥΠΠΟΑ.
Η δημιουργία σε κάθε Περιφέρεια μιας μικρής κεντρικής υπηρεσίας, θεσμικά περιχαρακωμένης, που θα εφαρμόζει την πολιτική του Υπουργείου δεν βοηθά προς αυτή την κατεύθυνση. Οι Περιφερειακές Διευθύνσεις του ΥΠΠΟΑ θα γίνουν έτσι ένας ακόμη από τους πολλούς παίκτες του ήδη κατακερματισμένου πεδίου του σύγχρονου πολιτισμού, ενώ σκοπός όλων νομίζω ότι είναι η σύνθεση δυνάμεων, πόρων, τεχνογνωσίας και σχεδίων, και όχι ο περαιτέρω κατακερματισμός.
Μία λύση είναι:
Οι Περιφερειακές Διευθύνσεις Σύγχρονου Πολιτισμού να δημιουργηθούν εντός των αιρετών Περιφερειών (με τροποποίηση του Οργανισμού τους), και να συμπληρωθούν με ένα τουλάχιστον Τμήμα Σύγχρονου Πολιτισμού σε κάθε Περιφερειακή Ενότητα. Το ΥΠΠΟΑ να θέσει τις προδιαγραφές για τη στελέχωση, τη χρηματοδότηση, την αξιολόγηση των σχεδίων δράσης και για ό,τι άλλο θεωρεί απαραίτητο για να εξασφαλίσει την απαιτούμενη ποιότητα στις υπηρεσίες αυτές.
Η διάρθρωση των Τμημάτων της Περιφερειακής Διεύθυνσης να ακολουθήσει τους βασικούς άξονες δράσης στον τομέα του σύγχρονου πολιτισμού, που είναι κατά τη γνώμη μου
➩Τα Γράμματα και οι Τέχνες (λογοτεχνία, θέατρο, μουσική, εικαστικά, κ.λπ.)
➩Ο πολιτισμός της καθημερινής ζωής (αξίες, στάσεις, συμπεριφορές, προφορική παράδοση, άυλος πολιτισμός κ.λπ.) και
➩Η δημιουργική και πολιτιστική βιομηχανία (αρχιτεκτονική, εφαρμοσμένες τέχνες, web design, κ.λπ.) καθώς και οι διατομεακές συνέργειες (πολιτισμός/ τουρισμός, πολιτισμός/πρωτογενής τομέας, κ.λπ.).
Επίσης είναι απαραίτητο να υπάρχει σε κάθε Περιφερειακή Διεύθυνση ένα Τμήμα
➩Ευρωπαϊκών προγραμμάτων, Ανάπτυξης πολιτιστικών υποδομών και Υλοποίησης Σχεδίων υπερτοπικής εμβέλειας (π.χ. ένταξη ριζίτικου τραγουδιού στον κατάλογο της Ουνέσκο, Μεσογειακά φεστιβάλ, κ.λπ.).
Η Διεύθυνση Σύγχρονου Πολιτισμού στην αιρετή Περιφέρεια αξιοποιώντας τους πόρους που θα διατίθενται από το ΥΠΠΟΑ και από την Περιφέρεια μπορεί να καταφέρει πολύ περισσότερα από όσα θα έκανε η κάθε υπηρεσία μόνη της.
Για τη διασφάλιση δε της αμερόληπτης και ορθολογικής κατανομής των πόρων ενδοπεριφερειακά, μπορεί να προβλεφθεί στις αρμοδιότητες της Διεύθυνσης η συγκρότηση και λειτουργία Γνωμοδοτικών Επιτροπών, που θα αξιολογούν τις προτάσεις για επιχορήγηση των περιφερειακών φορέων ανά θεματική ενότητα.
Εκτός των άλλων, η Περιφέρεια συνδέεται άμεσα και με τους Δήμους, οι οποίοι αντίστοιχα μπορούν να διαρθρώσουν τις υπηρεσίες τους και να θέσουν στόχους μέσα στο κοινό Περιφερειακό σχέδιο δράσης.
Είναι κρίμα που η διαβούλευση συμπίπτει με την προεκλογική περίοδο και δεν έχουμε την ευκαιρία να μάθουμε πώς τοποθετούνται για το σχέδιο νόμου οι υποψήφιοι για την Περιφέρεια και τους Δήμους. Είναι σημαντικό οι τοπικοί άρχοντες να ξεφύγουν από την αντίληψη ότι σύγχρονος πολιτισμός είναι μόνο οι γιορτές προϊόντων ή οι παρουσιάσεις βιβλίων, και να ελευθερώσουν τη σκέψη τους προς περισσότερο δημιουργικές κατευθύνσεις.
1. «Για μια νέα πολιτική για τον πολιτισμό», Μάρτιος 2012, Ομάδα Εργασίας
2. Π.Δ. 4/19-1-2018, Οργανισμός Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού
