Με προηγούμενο άρθρο μας πληροφορήσαμε ότι η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων
(ΕΤΕπ), αποφάσισε να σταματήσει την χρηματοδότηση ενεργειακών σχεδίων που βασίζονται σε στερεά καύσιμα (λιγνίτες- άνθρακας) από το 2021. Ο πρωθυπουργός της χώρας κ. Μητσοτάκης ανακοίνωσε από βήματος του ΟΗΕ, ότι μέχρι το 2028 θα κλείσουν τα λιγνιτωρυχεία. Το θέμα παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον από δυο, τουλάχιστον, σκοπιές: Η μια αφορά την αποκατάσταση των εδαφών και η άλλη αφορά το κατά πόσον θα έχουν αποσβεστεί οι τελευταίες επενδύσεις στα λιγνιτωρυχεία. Στο σημερινό μας σημείωμα θα αναλύσουμε την πρώτη σκοπιά που αφορά την αποκατάσταση των εδαφών.
Είναι γνωστό και το έχουμε αναφέρει σε άλλη ευκαιρία για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, ότι οι λιγνίτες αποτέλεσαν ένα στρατηγικό όπλο για τη χώρα μας σε καιρούς ένδειας ηλεκτρικής ενέργειας. Μάλιστα το βάρος του εξηλεκτρισμού της χώρας το βάστηξε ο λιγνίτης. Είναι άδικο να τυχαίνει κακομεταχείρισης τώρα που εικάζονται άλλες προωθητικές λύσεις και η αδικία είναι η άσκεφτη πολιτική που άσκησαν οι κυβερνήσεις κατά την τελευταία εικοσαετία, τουλάχιστον! Σε κάθε περίπτωση υπάρχει μια πλειάδα αρκετών χιλιάδων στρεμμάτων από τα οποία έχει εξορυχτεί ο λιγνίτης και έχουν γίνει υποτυπώδεις εργασίες αποκατάστασης εδαφών. Δεν είναι πρόθεσή μου να ασκήσω κριτική για πράξεις και παραλείψεις παρελθόντων ετών.
Προγράμματα αποκατάστασης των εδαφών υπάρχουν και πάνε και έρχονται. Όμως η υποβάθμιση των εδαφών εξακολουθεί, όπως γίνεται και στη διεθνή βιβλιογραφία. Η διεθνής βιβλιογραφία διακρίνει τα προβλήματα που προκύπτουν από τις εξορυκτικές δραστηριότητες σε περιβαλλοντικά (υποβάθμιση τοπίου, υποβάθμιση και ρύπανση γης, ερημοποίηση, καταστροφή υπόγειων υδροφόρων οριζόντων, αποψίλωση δασικών οικοσυστημάτων, ευρύτερη υποβάθμιση των οικοσυστημικών υπηρεσιών κ.ά.), κοινωνικοοικονομικά (ανεργία, μείωση πληθυσμού λόγω εσωτερικής και εξωτερικής μετανάστευσης, ανάγκη κατάρτισης για την επανένταξη στην αγορά εργασίας απαξιωμένων επαγγελματικών κλάδων, μείωση κατά κεφαλήν και συνολικού Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος, υποβάθμιση επιπέδου υγείας κ.ά.), και προβλήματα πολιτισμικής υποβάθμισης (εξαφάνιση παραδοσιακών δραστηριοτήτων, αισθητική υποβάθμιση περιοχών, καταστροφή δυνατοτήτων ανάπτυξης εναλλακτικών δραστηριοτήτων, μονοδιάστατη ανάπτυξη κτλ).
Προφανώς και θα αρχίσουν να ψάχνονται πλέον και στις δυο λιγνιτικές περιοχές Κοζάνης και Μεγαλόπολης για το μοντέλο μετάβασης που μπορεί να γίνει αποδεκτό από τους τοπικούς πληθυσμούς.
Δικαιούμαι, κατά συνέπεια να αναφερθώ εν τάχει για μια εμπειρία που προστέθηκε από έρευνα που έκανα για ένα φυτό που αποδίδει τα μέγιστα στην περίπτωση βιοδιάσπασης με τη μέθοδο της μεθανοποίησης σε ειδικούς χωνευτές πράγμα που εξακοντίζει την παραγωγή ηλεκτρικής και θερμικής ενέργειας σε σημαντικούς βαθμούς απόδοσης των σχετικών επενδύσεων.
Πρόκειται για ένα άγνωστο τουλάχιστον μέχρι πέρυσι φυτό που μπορεί να αναπτυχθεί σε ξηρικά μέρη, δεν αναγκαιεί πότισμα, διότι οι ρίζες του επεκτείνονται μέχρι δυο μέτρα βάθος (η διεθνής βιβλιογραφία αναφέρει το βάθος της ρίζας από 1,8 έως 2,5 μέτρα) και τρέφεται από την εκεί υγρασία, και η διάρκεια ζωής του είναι περίπου δεκαετής με μία ή και δυο κοπές ετησίως. Φανταστείτε ένα υψηλό ίσαμε 2 μέτρα καλαμπόκι που θερίζεται μια ή δυο φορές το χρόνο και αποδίδει αρκετούς τόνους ανά στρέμμα. Το φυτό αυτό λέγεται τσαρβάζι (Szarvasi)1
Η εμπειρία μου από τα ενεργειακά θέματα κατατάσσει το φυτό αυτό ως εναλλακτική πηγή ανανεώσιμης παραγωγής ενέργειας, με βάση τη βιομάζα. Η εξέταση των προβλημάτων αυτών, η πιθανή αλλαγή στη δομή της πηγή της παραγωγής ενέργειας και η ανάγκη για την πρακτική εφαρμογή των εναλλακτικών λύσεων που συνιστώνται για υλοποίηση, κατόπιν ανάπτυξης της έρευνας, δείχνει εντατικοποίηση της δραστηριότητας τόσο στο εσωτερικό της ΕΕ όσο και διεθνώς. Σήμερα υπάρχουν και συσσωρεύονται διαρκώς πολλά υποσχόμενα αποτελέσματα που δείχνουν τις πιθανές διαδρομές για το μέλλον. Μεταξύ αυτών, είναι αναμφίβολα απαραίτητο ότι συνεχώς η ανάπλαση των πηγών ενέργειας θα πρέπει να λάβει μέρος στην εξοικονόμηση ενέργειας σε μεγαλύτερη κλίμακα.
Ως αποτέλεσμα των διαρθρωτικών αλλαγών της γεωργικής παραγωγής και της εδαφικής και οικολογικής αναδιάταξης, πιθανολογείται, ότι τουλάχιστον στις ζώνες εξόρυξης λιγνίτη και για την αποκατάσταση των εδαφών είναι δυνατή η καλλιέργεια τουλάχιστον της ειδικής χλόης υψηλής ενεργειακής αξίας, που λέγεται ΤΣΑΡΒΑΖΙ. Ας αφήσω για την ώρα, το ότι χρησιμοποιείται ευρέως στην Ευρώπη ακόμη και για την παραγωγή χαρτιού.
Πράγμα που σημαίνει ότι a priori η καλλιέργεια του φυτού αυτού είναι ιδιαίτερα κερδοφόρα. Και θα δούμε και στις αποδόσεις του περί τίνος πρόκειται, αλλά να μην ξεχαστεί ότι αυξάνει τις δυνατότητες απασχόλησης για τις μειονεκτικές περιοχές οικολογικής προστασίας όπως είναι όλες οι περιοχές λιγνίτη στη χώρα μας.
Το τσαρβάζι, φαίνεται ότι διαθέτει κυτταρίνη καλής ποιότητας, και είναι κατάλληλο να χρησιμοποιηθεί στην παραγωγή ενέργειας, αλλά και σε άλλε μορφές χρήσης που παρουσιάζουν κάμψη τα τελευταία χρόνια, όπως (εκτός της ενεργειακής απόδοσης), χαρτί, ξύλο, πρώτη ύλη κλωστοϋφαντουργίας, και οικοδομική βιομηχανία, ήτοι μπορεί να εξασφαλίσει νέες marketing προοπτικές
Τα κύρια γεωπονικά χαρακτηριστικά του είναι η ανθεκτικότητα στην ξηρότητα και τον παγετό (που επιβεβαιώνεται από κινεζικές και τουρκικές μελέτες), ήτοι ανέχεται άριστα τα watersupply 200-2100 mm ετησίως, μια μέση θερμοκρασία 5-19 C ετησίως, και η αντίδραση pH 5-9, μάλιστα ανέχεται τέλεια εδάφη με νάτριο.
Η απόδοση που επιτυγχάνεται από την καλλιέργεια ανέρχεται σε 10-15 t/ha (1-1,5 τόνο ανά στρέμμα) και παρουσιάζει παρόμοια χαρακτηριστικά με δένδρα του δάσους (ίδιας θερμικής αξίας) dry material MJ/kg /14-17 και πλησιάζει το σχεδόν παρόμοια όπως λεύκα, ιτιά, χαρουπιές, και άλλα. Πάντως για τα τεχνικά χαρακτηριστικά του πρέπει να γίνουν εκτενέστερες έρευνες, ώστε να εμπεδώσουν τη χρήση του, η οποία γίνεται, απ ότι φαίνεται ευρέως σε χώρες της κεντρικής Ευρώπης και μέλη της ΕΕ.
Η διάρκεια ζωής της καλλιέργειας είναι μεγάλη, μπορεί να καλλιεργηθεί σε ένα τόπο για ακόμα 10-15 χρόνια. Δίνει πλήρη καλλιέργεια κατά το επόμενο έτος από τη φύτευση (άνοιξη). Ένας εμπειρογνώμονας Βέλγος μου ανέφερε ότι η «συγκομιδή το μπορεί να γίνει και δις ανά έτος και είναι καλλιέργεια με σθεναρή αντίσταση σε ασθένειες.
Κατόπιν των συνοπτικών αυτών στοιχείων, θέτω το ερώτημα να ερευνηθεί κατά πόσον το ΤΣΑΡΒΑΖΙ μπορεί να αποτελέσει την εναλλακτική καλλιέργεια, ώστε να αναδομηθούν τα εδάφη που έχουν υποστεί εξόρυξη του λιγνίτη, και υποθέτω λογικά θα πρέπει να επιδειχθεί το κατάλληλο ενδιαφέρον. Σε ερευνητικό επίπεδο, αλλά και σε εφαρμοστικό θεωρώ ότι είναι δυνατή η χρηματοδοτική υποστήριξη από κατάλληλα προγράμματα της ΕΕ. Λογικά τα γεωπονικά πανεπιστήμια πρέπει να προχωρήσουν σε περαιτέρω διερεύνηση, ώστε να δοθεί ή όχι συνέχεια αν συμφέρει για την αναβάθμιση εδαφών μετά την εξόρυξη του λιγνίτη. Ένας πρόχειρος απολογισμός θα μπορούσε να ανεβάσει την τιμή του προϊόντος σε 60 €/τόνο! Το βασικότερο όμως, μπορεί να προκύψει και από τη επέκταση της χρήσης στα φαλακρά βουνά των νησιών μας, που έχουν καταντήσει φαλακρά από την αλόγιστη χρήση της αιγοτροφίας, αλλά και τα θλιβερά προς στιγμήν αποτελέσματα της κλιματικής αλλαγής.
1. http://www.energiafu.hu/nemesit_en.html
